پایگاه 598 - عباس پژوهش / افزایش بی سابقه و شگفت آور نرخ ارز در بازارهای ایران که هیچ گونه توجیه ظاهری و تناسب ِ معنادار ی با اوضاع نرخ ارز در خارج کشور ندارد، موجب ایراد شوک به بازار ارز کشور و ایجاد التهابِ عمومی در فضای روانی قیمت ها گردیده است. این در حالی است که تحریم های اقتصادی علیه ایران تشدید نشده و شرایطِ تحریم ها تفاوت چندانی با روزهای پیشین نداشته است. اما سونامیِ بدون معنای نرخ ارز ، به یکباره از گوشه ای تاریک و ناشناخته برخاسته،به بازار ارزِ هجوم آورده و به طور همزمان شایعاتی بر سر زبان عوام افتاده است که این افزایش نرخ به دلیلِ تحریم های اقتصادی است. در حالی تحریم های جدیدی رخ نداده و اوضاع تحریم همان است که بود.
سرویس اقتصادی پایگاه 598 با ارایه ی تحلیلی نسبتاً جامع اما خلاصه شده و همه فهم، تلاش نموده است تا کلیه ی عوامل اثرگذار بر نرخ ارز را ارایه کند و در پایان، از بزرگترین شکافِ موجود در سیستمِ ارزی کشور ( به عنوان پاشنه ی آشیلِ ارز ایران ) پرده داشته و برخی اسرارِ پشت صحنه ی این بازارِ را بشناساند.
عمده ترین عواملِ اثرگذار و اثرپذیر در بازار ارز ایران، 12 مورد زیر می باشد:
ردیف |
عوامل اثر گذار بر بازار ارز |
شرح نوع اثرگذاری |
1 |
عدم وجود بازار ارز |
بازار ارز ایران، رقابتی و واقعی نیست و بیشترِ حجم ارز از درآمد نفت تامین می شود. درآمدی که تابع اوضاع بین المللی و بیرونی است. |
2 |
ضعف نوآوری در کالاهای صادراتی |
کالاهای صادراتی کشور تا کنون از نوآوری چندانی برخوردار نبوده و ناچاریم در بازارهای بین المللی پذیرنده قیمت های خارجی باشیم. و در سالیان گذشته، هزینه ها بیش از تورم افزایش یافته اند. در بخش صادرات دچار مشکل هستیم. لذا بنا به اقتضای صادرات باید نرخ ارز بالا رود. ضمن اینکه با افزایش نرخ ارز، جلوی واردات نیز گرفته خواهد شد. |
3 |
ضعف بسترهای کلان اقتصاد |
برخی از مهم ترین متغیرهای اثرگذار بر اقتصادِ کشور عبارتند از شفافیت حوزه های بودجه، بانک، نظام مالی و به طور خلاصه انضباط بودجه ای. در ایران بسترهای کلان اقتصادی برای اصلاح این پارامترها، چندان مهیا نیست و ضعف انضباط و شفافیت، موجب می شود که هر اصلاحی علیه خودش عمل کند. به همین دلیل از برنامه اول تا کنون هر سال نقدینگی بی ثباتی داشته و هر سال نرخ رشد نقدینگی افزایش می یابد. |
4 |
عدم ثبات قیمت تمام شده
|
قیمت تمام شده ی محصولات در اقتصاد ایران، ثبات لازم را ندارد. مثلاً با توجه به قیمت تمام شده ی گندم در داخل کشور، دلال ها وسوسه میشوند تا گندم قاچاق وارد و به نام گندم داخلی ارایه کنند. زیرا مابه تفاوت قیمت بسیار بالا است و یا ممکن است قیمت تولیدِ دو ماشین داخلی و خارجی یکسان باشد اما یکی از این دو ، در داخل کشور چند برابر ماشینِ دیگر خرید و فروش شود.. |
5 |
نوع واکنش طلای ایرانی به طلای جهان |
هربار که قیمت طلا در جهان افزایش می یابد، در ایران نیز قیمت طلا سریعاً بالا می رود . ولی هرگاه قیمت طلا در جهان کاهش یابد بازار طلای ایران اصلاً تمایلی به کاهش ندارد و برای پایین آوردن قیمت، یا کُند است یا بی تفاوت. در واقع، بازار طلای ایران برای جهش به بالا کاملاً آماده وحساس اما برای پایین آمدن بسیار تنبل و کُند است. |
6 |
چند نرخی بودن ارز |
با چند نرخی شدن نرخ ارز در ایران، سفته بازی افزایش می یابد. یعنی وقتی نرخ مرجع بانک مرکزی با نرخ بازار متفاوت شود، این امر، باعث درآمد برای عده ای می شود و دلالان غیرقانونی ارز در بازار زیاد می شوند. |
7 |
شاخص میدان فردوسی |
این شاخصِ عجیب، فقط مختصِ اقتصاد ایران است؛ زیرا در ایران دو نرخ ارز، وجود دارد یکی نرخ ارز خیابان هایی مانند فردوسی که گرچه حجم ارز موجود در آن نسبت به کل نیاز کشور کمتر از 5% است اما تاثیرش بسیار بیش از 5% است و هرگاه نرخ در خیابان فردوسی اوج بگیرد این نرخ، به 100% نیاز مصرفی سرایت می کند. یعنی بانک مرکزی حتی اگر 95% ارز را با راه حل هایی به قیمت پایین عرضه کند و یا ارز کم قیمت از طریق گشایش LC قابل تهیه باشد، اما همیشه جو روانیِ پنج درصدِ خیابان فردوسی به کل بازار سرایت می کند و افکار عمومی این گونه شکل می گیرد که نرخ ارز همین مقدار موجود در خیابان فردوسی است. ضمن این که در خیابان فردوسی هر قدر بخواهند، ارز عرضه می کنند و حواله کاربرد چندانی ندارد بنابراین تا حدود زیادی، نرخ ارز در آنجا تعیین می شود. |
8 |
تاثیر متقابل« انتظارات تورمی در جامعه» و ارز |
با افزایش نرخ ارز، انتظارات تورمی ایجاد می شود که هرچند درآمدهای نفت تا حدودی کشور را محافظت می کند اما انتظاراتِ تورمی، بر جو روانیِ ناشی از خیابان فردوسی ها اثر می گذارد و جو مذکور را ملتهب کرده و اوج می دهد و مجدداً در یک دورِ باطل، نرخ ارز نیز متقابلاً تورم را افزایش می دهد و به همین ترتیب الی یوم القیامه. |
9 |
عرضه نشدن ارز از سوی دولت |
اگر دولت ارز را عرضه نکند و مشتریان ارز را از بازار آزاد تهیه کنند به مشکل کسری بودجه دولت کمک می شود. |
10 |
تاثیر مثبت افزایش نرخ ارز بر اقتصاد کشور !! (که معوملاً عامه از شنیدنش شگفتزده میشوند) |
رشد قیمت ارز به نفع حوزه های گوناگون اقتصاد است. درصد بالای از درآمد دولت، از فروش ارز به دست آمده از نفت است. بنابراین، فروش این ارز نقش حیاتی دارد و افزایش قیمت دلار سودمند است. چون ریال بیشتری عاید دولت میشود. |
11 |
انتفاع صادرکنندگان از افزایشِ نرخِ ارز |
صادرکنندگان از افزایش قیمت دلار سود میبرند زیرا تورم در ایران بالاست و در کشورهای رقیب پایین ، که این امر، باعث گرانتر بودنِ کالاهای صادراتی ما شده و قدرت رقابتی ما در دنیا کم میشود. بنابراین اگر قیمت دلار افزایش یابد، درآمدِ فروش ارزِ ناشی از صادرات برای صادرکنندگان، افزایش یافته و فاصله ی تورم خارج و داخل جبران میشود. |
12 |
کاهش حساب سرمایه کشور |
کاهش حساب سرمایه کشور، موجب نوسان و افزایش نرخ ارز است، یعنی پرداختها و دریافتها در اقتصاد ایران منفی میشود، به گونه ای که در حال حاضر این حساب منفی ۱۴ میلیارد دلار است |
حال ، پرسش مهم این است که کدام یک از موارد جدولِ بالا در اختیار و کنترلِ سیستم های دولتی نیست؟
نقطه ی ضعف و شکافِ موجود برای نفوذ و اخلال در سیستمِ ارزیِ ایران، کدام یک از آیتم های فوق است ؟
با توجه به تشریحات موجود در جدولِ فوق، مشاهده می شود که اساسی ترین عواملی که در اختیارِ بانک مرکزی و سیستم های دولتی نیستند، عبارت است از :
1- - شاخص میدان فردوسی
2- - چند نرخی بودن ارز
3- - تاثیر متقابل انتظارات تورمی جامعه و ارز
که البته مورد 2 و 3 متاثر از عامل یکم ( شاخص میدان فردوسی ) است و البته این شاخص، اگرچه ظاهراً لقبِ شاخص میدان فردوسی دارد، اما تمام دلالان بازارِ آزاد ارز ایران در تمامی شهرها، لحظه به لحظه از طریق موبایل و سایت، نرخ خود را با دلالان و فروشندگان همین میدان تنظیم می کنند.
برای بررسی میزانِ آسیب پذیر بودنِ و شکنندگیِ ارزِ کشور در برابرِ شاخصِ میدان فردوسی، حالتی را فرض کنید که در آن فرض، میدان فردوسی، واقع در پایتخت ایتالیا باشد، و دلالان ایتالیایی در آن به خرید و فروش دلار مشغول باشند و تمام ویژگی های این میدان فردوسی ایتالیایی دقیقاً مشابه با میدان فردوسی ایران باشد.
حال تصور کنید رئیس کل مافیای ایتالیا که اخیراً برخی از بستگانش توسط پلیس دستگیر شده و در حال بازجویی اند تصمیم بگیرد با پشتوانه ی دولت هایی همچون انگلیس و آمریکا، در آستانه ی انتخابات ایتالیا، فشارهایی را بر حکومت وارد نماید تا با نشان دادنِ ضربِ شستِ اقتصادی، هم جامعه را به مرز انفجار و نارضایتی برساند و آماده شورش در وقت مناسب نماید و هم به سیستم حاکم اثبات نماید که اگر بخواهد می تواند فشارهای کمرشکنی وارد نماید و بنابراین برای کاستن از این فشارهای کمرشکن، اجباراً باید وابستگان او از زندان آزاد و یا جرایمشان مشمول عفو و تخفیف گردد.
برای پیاده سازی چنین طرحی، فقط کافی است که با تعداد مشخص و قلیلِ دلالانِ میدان فردوسیِ ایتالیا، (چیزی کمتر از صد نفر) مذاکره ،رایزنی و با ایشان قرار بگذارید که برای مدتی مشخص، روزانه، چند برابر درآمدِ ایشان را به آنها می دهید، مشروط بر این که ایشان، ارز را به قیمتِ مدنظر شما معامله کنند.
در واقع چنانچه شما بتوانید دلالان ارز میدان فردوسی را قانع کنید تا سود بیشتری را از شما دریافت کنند و در یک اقدامِ هماهنگ، ارز را با قیمت مورد نظر شما معامله کنند ( که البته افزایش نرخ نیز برایشان سودآور خواهد بود)، در این صورت، تمام بازار ارزِ ایتالیا را بر هم زده و ضربه ی سختی بر شرایط اقتصادی دولت وارد خواهید کرد.
که در این صورت می بایست به یکی از دو حالت زیر رضایت دهند:
1- باجی را که می خواهید بدهند و پرونده ی وابستگان مجرمتان را آنگونه که شما می خواهید پی گیری کنند.
2- منتظر باشند تا در آستانه ی انتخابات اعتراض ها و شورش های خیابانی ناشی از تورم را متحمل شوند.
به منظور اجرای این طرح، ضروری است که یک نظام سرمایه داری قدرتمند مانند انگلیس، آمریکا ( یا هردو ) ، پشت سرِ اقدامات شما قرار گرفته و سودِ مورد نظر دلالان فردوسی ( مبلغ دستمزد چندبرابریِ روزانه ی ایشان ) را تامین و پرداخت نماید.
فقط کافی است منافع آمریکا و انگلیس با طرح شما همراستا باشد و برایشان منفعتی داشته باشد، به سادگی می توانند این مبلغ ناچیز را برای مدتی مشخص ، تامین و با شلیک تیرهای ریز ِ زهرآگینِ به چشمِانِ فیلِ اقتصادِ ایتالیا، این جثه ی بزرگ را زمین گیر کنند.
بنابراین مشاهده می شود که میدان فردوسی، چه شکافِ خطرناک و بزرگی برای اقتصاد و بازار ارزِ کشور می تواند باشد و تا چه اندازه آسیب پذیر و نفوذپذیر و نیز خارج از کنترل و اراده ی سیستم های دولتی و حکومتی است.
اشاخص میدان فردوسی قادر است بدونِ هیچ ربط و ارتباطی با عوامل اثرگذار بر ارز، راساً ورود کند و بازار ارز کشور را بر هم زند. تنها و تنها اگر بخواهد و اگر کسی باشد که سود دلالان بازار را تامین و ایشان را برای بر هم زدن نرخ ها مجاب نماید.
سخنگوی کانون صرفان کشور نیز در تایید همین تحلیل، روز گذشته در مصاحبه با رسانه ها اعلام نموده است که این حبابِ قیمت های ارزی توسط دلالان بازارِ آزاد ایجاد شده است.
از سوی دیگر طرحی دوفوریتی برای ممنوعیت فروش آزاد ارز نیز به بهارستان میرود تا روز یکشنبه ی آینده تصویب شود. باید منتظر ماند و دید که این طرح مقابله ای تا چه اندازه موفق خواهد بود؟
(فیلم ذیل نمونه ای از بازار سیاه دلالان ارز ایران در مکانی روبروی سفارت انگلستان می باشد)