«دانشگاه ‌عدم‌ تعهد» به مثابه جنبش معرفتي

«جنبش عدم تعهد» براي افزايش انسجام هويتي و اقتدار گفتماني خود مي تواند به سوي تاسيس «دانشگاه عدم تعهد» برود و كرسي هاي مطالعاتي در گستره علوم انساني را با هدف تدوين راهبردهاي استعمارستيز تاسيس كند تا متفكران ديني و انديشمندان آزاديخواه ضد سرمايه داري در كشورهاي غيرمتعهد به نظريه پردازي آكادميك در اين عرصه بپردازند. اين چنين، «جنبش عدم تعهد» به مثابه يك «دستگاه معرفت ساز ضداستعماري» ايفاي نقش گسترده تري در معادلات جهاني خواهد كرد و مي تواند يك گفتمان ضداستعماري كاربردي را براي مبارزه موثر با تمدن سكولار به عنوان حريف بين المللي خود رواج دهد.

«خاستگاه تاسيس جنبش عدم تعهد» در اوج جنگ سرد مبارزه با دو هژموني ايدئولوژيك غالب يعني ليبراليسم و ماركسيسم بود و به هنگام تولدش در سال 1961 از جهان بيني ضداستعماري «مهاتما گاندي» تاثير گرفت. اكنون پس از نيم قرن، ايران به عنوان كشور پيشرو در مبارزه با ايدئولوژي هاي سكولار و نظم ليبرالي بايد در زمان رياست خود اين جنبش را به يك دستگاه معرفت ساز در ميان كشورهاي عضو تبديل كند و آن را يك فرصت براي گفتمان سازي و هويت سازي بداند.
نبايد از خصلت معرفتي جنبش هاي سياسي به عنوان كانون اقتدار آنان در عرصه بين الملل غافل بود. ايران تنها كشوري است كه مي تواند به عنوان يك مخزن معرفتي جامع براي جنبشي مانند جنبش عدم تعهد ايفاي نقش كند، چون از نظر گفتمان ضداستعماري كه فلسفه وجودي عدم تعهد را مي سازد، جمهوري اسلامي بيشترين خلوص تئوريك را دارد و مطلوب ترين كشور نيز براي ميزبان دائمي «دانشگاه عدم تعهد» به شمار مي رود. جنس خطري كه اكنون كشورهاي غيرمتعهد را تهديد مي كند داراي همان ماهيت جنگ هاي ايدئولوژيك است كه در عصر جنگ سرد در سالهاي 1950 تا 1991 جريان داشت و «جنبش عدم تعهد» براي مبارزه با جهان دو قطبي و از دل آن درآمد. هر چند جغرافياي ايدئوژيك جهان دستخوش تغييرات بنيادين شده است، اما اكنون نيز در وجوه متعددي شاهد بازتوليد جنگ سرد نويني هستيم كه دربردارنده همان تهديدات معرفتي و امنيتي دوران جنگ سرد كلاسيك براي غيرمتعهدها است و انسجام هويتي آنان هدف حمله غرب سكولار است.

دو عنصر «گفتمان» و «هويت» پيوند تنگاتنگي با «اقتدار سياسي» دارند. «جنبش عدم تعهد» در زمان رياست ايران بايد كاركرد گفتماني خود را بازيابد تا بتواند در قامت يك دستگاه معرفت ساز موثر عليه ايدئولوژي متصلب ليبرال سرمايه داري ظاهر شود، چون يكي از مخاطرات و چالش هايي كه اغلب كشورهاي غيرمتعهد با آن مواجه هستند، جنگ هاي ايدئولوژيك است و نظام سرمايه داري حريف اصلي و دشمن اول آنان به شمار مي رود. بنابراين، جنبش بايد به مقوله «قدرت نرم» و نرم افزار معرفتي اش به عنوان يكي از اركان اصلي اقتدار بين المللي خود توجه كند و دستور كار مشخصي را براي بحث پيرامون گسترش دايره نفوذ معرفتي خود داشته باشد تا چهره يك نظم بين المللي ضدسرمايه داري و ضداستعماري را به نمايش بگذارد. براي اين كار، تاسيس «دانشگاه عدم تعهد» مي تواند موثر باشد و به جريان هاي فكري ضداستعماري يك نظم تئوريك مي دهد. اين نظم تئوريك نقاط اشتراك غيرمتعهدها را شفاف تر خواهد كرد و كانون نظريه پردازي براي آن هم دانشگاه است كه به توليد «قدرت نرم معرفتي» انسجام مي دهد.


كشورهاي غيرمتعهد همواره يكي از سوژه هاي امنيتي مهم براي سرويس هاي جاسوسي ليبرال محسوب مي شدند و فروپاشي ايدئولوژي هاي ديني نيز همچنان يكي از اهداف نظام سرمايه داري در برخي از اين كشورها است. در همين كشور مصر، آمريكا به غير از آنكه يك سيستم بنيادگراي سكولار و مستبد مانند رژيم حسني مبارك را پشتيباني تام و تمام مي كرد، گروههاي تجديدنظرطلب اسلامي و روشنفكران ديني مانند «نصرحامد ابوزيد» را نيز به عنوان يك آلترناتيو معرفتي حمايت و ترويج مي كرد تا اگر روزي آتش يك انقلاب ضدسكولار شعله ور شد از جناحي كه «اسلامگرايان ليبرال» مي ناميد، به عنوان يك سوپاپ اطمينان در مديريت تحولات سياسي استفاده كند كه نمونه اين تجربه تاريخي ناموفق را ابتداي انقلاب اسلامي ايران با حمايت آمريكا از «نهضت آزادي» شاهد بوديم. يا در كشور مراكش كه عضو «جنبش عدم تعهد» است، جناح ليبر ال هاي مسلمان به رهبري «محمدعابد جابري» از روشنفكران عرب تحت حمايت آمريكا قرار داشت. در الجزاير ديگر عضو «جنبش عدم تعهد» نيز جناح فكري «محمد اركون» به عنوان مروج «اسلام ليبرال» از پشتيباني سياسي- رسانه اي ليبرال ها برخوردار بود. وجه مشترك اين سه چهره در جهان عرب، تلاش براي گسترش يك «دين سكولار» بود و نظام سرمايه داري با بسط يك گفتمان ليبرالي در جهان عرب كوشيد تا به شبكه سازي از گروههاي تجديدنظر طلب اسلامي بپردازد. در تونس نيز كه سابقه استعمار انگليس و فرانسه را دارد و چندي پيش طوفان بيداري اسلامي آن را فراگرفت، شاهد گسترش نوعي سكولاريسم مستبد از سوي غرب بوديم.

اگر شاخصه هاي معرفت ليبرالي در ميان كشورهاي غيرمتعهد رشد كند، فلسفه جنبش عدم تعهد مي تواند مخدوش شود. بدين ترتيب كشورهاي غيرمتعهد مي توانند براي هويت يابي و گذار از مخاطرات ايدئولوژيك كه زيربناي سياسي نظام هايشان را تهديد مي كنند، از تجربيات جمهوري اسلامي به عنوان كشوري كه صاحب بزرگترين انقلاب ضداستعماري موفق است، استفاده كنند و ايران نيز به عنوان رياست جنبش مي تواند تدوين يك استراتژي مشخص مانند تاسيس دانشگاه را براي تعميق «قدرت نرم معرفتي جنبش» دنبال كند. اين كار به انسجام هويتي جنبش در برابر تمدن سكولار كه فرزند نامشروع استعمار است، مي انجامد. در عصري رياست جنبش به ايران واگذار شد كه به تعبير مديرمسئول كيهان يك «گردباد نجيب» جهان عرب را فرا گرفته است، گردبادي كه برخلاف ساير گردبادها ويرانگر نيست بلكه فقط بساط ديكتاتورها را ريشه كن مي كند و ايران مادر «گردباد نجيب» بيداري اسلامي است. به همين دليل زمينه رهبري معنوي و معرفتي غيرمتعهدها- كه كشورهاي عربي نيز از اعضاي موثرش هستند- توسط جمهوري اسلامي بسيار فراهم است. رهايي از استعمار غرب و شرق كه مبناي تاسيس اين جنبش است، فلسفه اي كاربردي مي خواهد و ترويج گفتمان اسلام ناب، غيرمتعهدها را با اين فلسفه بيشتر آشنا مي كند.