روسها درباره ایران و اسلام چگونه می اندیشند؟

سفر ما به مسکو پس از هشت، روز جمعه به پایان رسید و به دلیل مشغله نتوانستم زودتر سفرنامه را به پایان برسانم. در این فرصت می خواهم از نگرش اهالی مسکو به ایران و اسلام بنویسم.

ارتباطات سیاسی ایران - روسیه را کما بیش می دانید. دو کشور بر اساس اصل احصای منفعت بیشتر می خواهند از حوزه ی نفوذ یکدیگر بهره ببرند. خاصه در مورد روسیه که آرمان اخلاقی و اعتقادی جایی در سیاست خارجیش ندارد، کسب منفعت در ارتباط، شرطی اساسی است. فی الحال حوزه ی اشتراک منافع دو کشور زیاد شده است. غریب نیست به تبع این ارتباط، حجم مبادلات اقتصادی دو کشور هم قابل توجه باشد.

روس ها دو نگاه متفاوت نسبت به ایران دارند. میهن پرست ها، سنتی ها و قدیمی های روس ایران را می ستایند. آنها ایران را به واسطه مواجهه ی رو در رو و شجاعانه با آمریکا محترم می دارند. در مطلب پیشین نگاه برخی از آنها به دکتر احمدی نژاد را بیان کردم که از همین باب بود.

یکی از آنها ضمن ستایش از ایران می گفت: "شما خوب جلوی آمریکا ایستاده اید. ما از اسراییل متنفریم. محکم باشید و عقب نشینی نکنید. مطمئن باشید ما پشتیبان تان خواهیم بود." مطلعین فرهنگی روس هم ایران را به واسطه ی تمدن غنی و فرهنگ و مردم مهمان نوازش دوست دارند و به وضوح این عشق را بیان می کنند.

از آن طرف برخی از جوانان نسل بر آمده از فروپاشی شوروی -که مدرنیته زدگی را در گفتار، رفتار و پوشش شان به وضوح می توان دید- شناخت خوبی از ایران ندارند و به استناد خبرسازی رسانه ها، ایران را سیاه فرض می کنند. یکی دو تا از جوانان شان در واکنش به ایرانی بودن ما گفتند: "ایران بد است." تلاش برای کشف دلیل این نگاه بی فایده بود چرا که استدلال موجه و قانع کننده ای – حتی برای خودشان- ندارند. گویی به آنها القا شده بود ایران کشور خوبی نیست.

هر چند در میان مردم عموما سفید و مو زرد، زبان متفاوت، چهره سبزه و ریش دار ما معرف ملیت مان بود ولی واکنش منفی یا دردسرزایی از روس ها ندیدیم. در مجموع سیاست زدگی و نگاه سیاسی آنچنان که در ایران ما عمومیت دارد، در روسیه رواج ندارد و غالبا یا نسبت به ایران ما بی تفاوت اند یا بی تفاوت نشان می دادند. با مفروض دانستن حجم وسیع خبرسازی منفی رسانه ها بر علیه ایران این بی تفاوتی زیاد هم بد نیست!

ادبیات فارسی نیز به دو دلیل در روسیه خودنمایی می کند. اول حضور پررنگ هم زبانان ازبک که با شیرینی خاصی فارسی صحبت کرده و ابایی از صحبت با زبان مادری ندارند. و دوم 22 کرسی زبان فارسی در دانشگاه های مختلف روسیه که دانشجویان بسیاری تربیت می کند.

متاسفانه مجموعه ی حاکمیت ایران تدبیری برای علاقه مندان زبان فارسی -آنچنان که باید- ندارد. تغذیه ی دانشگاه ها و کتابخانه ها به منابع روزآمد، دست اول و معتبر و نیز آشنا کردن آنان با ایران اسلامی امروزی – و نه صرفا ایران باستان- از نیازهای اولیه ی علاقه مندان زبان فارسی است.

نگاه روس ها به اسلام دقیق تر از تصورشان از ایران است. آنها همواره در طول تاریخ خود قرابت و تعاملی همیشگی با مسلمین داشتند. یک پنجم شهروندان صد و چهل میلیون نفری روسیه مسلمان اند و اسلام دین دوم روسیه است.

تاتارستان مرکز مسلمانان روسیه را می توان از فرهنگی ترین شهرهای روسیه دانست. تاتارستان با مرکزیت قازان به قدمت هزار ساله ی خود می بالد و این در حالی است که مسکو امسال نهصدمین سال خود را جشن گرفت. ظاهرا اراده ی خونین مردم مسلمان چچن برای خودمختاری در نگاه روس ها به مسلمانان کم تاثیر بوده است و شاید این مسئله به سلامت زندگی مسلمین و درهم تنیدگی فرهنگی مسلمانان و روس ها برگردد.

گرایش به معنویت را از تعدد کلیساها و زیاد بودن کتاب های مذهبی و معنویت گرا می توان دریافت. مذهب روس ها مسیحیت ارتودکس است و ضدیتی جدی با کاتولیک ها دارند. علی رغم اینکه مسلمانان مساجد خوبی در مسکو دارند کلیسای کاتولیک از حضور در مسکو منع شده است. مسجد جامع در حال ساخت مسلمین که به لحاظ وسعت به خوبی با کلیسای بزرگ روسیه همآوردی می کند دلیل روشنی برای این همزیستی است.

مسلمانان مسکو عمدتا از اقشار متوسط و ضعیف جامعه ی روس هستند. مهاجرین فقیر کشورهای اقماری روسیه نیز به تشدید دیده شدن فقر مسلمانان روسیه دامن زده است.

زنان جوان و مقید مسلمان سعی می کنند جلوه ی زیبایی از حجاب را نمایش دهند. به همین خاطر عموما از رنگ های شاد و جذاب در پوشش خود استفاده می کنند. تلاش شان برای مد آفرینی کاملا جدی است و البته نمیدانم در مد شدن دامن های بلند در روسیه چقدر موثر بوده اند. زنان سنتی و قدیمی مسلمان هم که همان دستار و لباس های بلند را حفظ کرده اند.

در مجموع اسلام در روسیه کاملا آماده ی ارتباط است. مهمترین دلیل این مسئله بکر و بدوی بودن اسلام روس هاست. مسلمانان روس هر چند غالبا اهل تسنن می باشند اما به دلیل عدم همزبانی با اعراب و نیز مراقبت روسیه از نفوذ گرایش های تند و افراطی در بین مسلمانان و البته غیر استراتژیک بودن منطقه برای اعراب، به گرایش های کج و معوج آغشته نشده است. نباید فراموش کرد مسلمانان هفتاد سال از هرگونه تبلیغ و فعالیت مذهبی محروم بودند. بدیهی است که اسلام آنها عمیق نبوده و آمادگی تاثیر پذیری از هر جریان فکری منطقی و مستدلی را داشته باشد.

معتقدم با توجه به وضعیت مسلمان روسیه و ارتباط منطقی دولت های طرفبن، فرصت مناسبی برای ترویج و تبلیغ اسلام اهل بیتی بین مسلمانان روسیه وجود دارد. شروع ارتباط از آثار ثقیل و اعتقادی ثمری ندارد. می توان با ترجمه ی مطلوب آثار سهل و اجتماعی تر ابتدا جذب مخاطب را هدف قرار داد و بعد هدایت اصولی را پیش گرفت.