چهار اصل طلایی در روابط اسلامی

به گزارش پایگاه خبری 598، مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی در یکی از سخنرانی‌های خود به «شرح دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان» پرداختند که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

(اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ رَحْمَةَ الاَیْتامِ، وَإِطْعامَ الطَّعامِ، وَإِفْشاءَ السَّلامُ، وَصُحْبَةَ الکِرامِ، بِطَوْلِکَ یا مَلْجَأَ الامِلِینَ.»

«خدایا روزیم گردان در این ماه مهرورزی نسبت به یتیمان و خوراندن طعام، و به آشکار کردن سلام و هم‌نشینی با کریمان به فضل و کرمت‌ ای پناه آرزومندان.»

* فراز اول دعا؛ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ رَحْمَةَ الاَیْتامِ

در دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان، چهار خواسته مهم مطرح می‌شود که یکی از آنها «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ رَحْمَةَ الاَیْتامِ» است؛ یعنی خداوندا، در این روز رحمت به یتیمان را روزی من گردان.

این فراز از دعا، اهمیت ویژه‌ای در فرهنگ اسلامی دارد. در جمهوری اسلامی، اقدامات ارزشمندی برای کمک به افراد نیازمند و به‌ویژه ایتام صورت می‌گیرد.

مردم با اهدای لباس، کتاب، دفتر و کیف، به یتیمان رحمت می‌ورزند و از آنها دستگیری می‌کنند.

* رحمت به ایتام و اثر آن در جلای قلب

همانطور که آهن زنگ‌زده را با مواد مخصوص جلا می‌دهند تا چربی و زنگار از آن زدوده شود، قلب انسان نیز در اثر گناه زنگار می‌گیرد و نیازمند جلا دادن است.

پیرمردان حکیم می‌گویند جوانان انقلاب اسلامی در این زمینه بسیار پیشرفت کرده‌اند و اعمال نیکویی انجام می‌دهند.

قرآن خواندن در سحرگاهان و استغفار، قلب انسان را جلا می‌دهد. همانگونه که انگشتر تیره را جلاکاری می‌کنند تا براق شود، یا شمشیر زنگ‌زده را جلا می‌دهند تا تیز و درخشان گردد، قلب انسان نیز با اعمال نیک جلا می‌یابد.

این جلای قلب تنها با نماز و قرآن خواندن حاصل نمی‌شود، بلکه کمک به نیازمندان و به‌ویژه یتیمان نقش مهمی در آن دارد.

کسی که یک کیلو گوشت برای خانواده‌ای نیازمند می‌خرد، کتاب و دفتر برای یتیمی تهیه می‌کند، یا به دختری بی‌سرپرست که می‌خواهد ازدواج کند کمک می‌کند، قلبش جلا می‌یابد.

نکته مهم این است که کمک رسانی باید بدون ریا و خودنمایی باشد. برخی افراد با درک این موضوع، کمک‌های خود را از طریق واسطه به دست نیازمندان می‌رسانند تا فرد نیازمند احساس شرمندگی نکند و ارزش معنوی عمل خیر نیز حفظ شود.

این رفتار در جامعه اسلامی بسیار ارزشمند است و در رسانه‌ها نیز به صورت کلی از آن یاد می‌شود، مانند «کمک مرد خیّر به آموزش و پرورش».

در نهایت، اگر انسان می‌خواهد قلبش واقعاً جلا یابد، «باید به یتیمان و نیازمندان با اخلاص رحم کند»، نه با هدف نشان دادن عمل خیر خود به دیگران، زیرا در این صورت ثواب کاملی نصیب او نخواهد شد و قلبش نیز جلای واقعی پیدا نمی‌کند.

* فراز دوم دعا؛ «وَإِطْعامَ الطَّعامِ»

دومین فراز از دعای روز هشتم ماه رمضان، «وَإِطْعامَ الطَّعامِ» است؛ یعنی خداوندا، توفیق اطعام و غذا دادن را در این روز نصیب من گردان.

این سنت حسنه، به ویژه در ماه مبارک رمضان، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اسلامی دارد و بزرگان دینی همواره به آن اهتمام داشته‌اند.

* اطعام طعام و ارزش مهمان‌نوازی در فرهنگ اسلامی

در این زمینه، نمونه‌های برجسته‌ای از مردان نیکوکار در تاریخ معاصر وجود دارد. حاج محمد کاظم قندی، جد پدری شهید قندی (که بعدها وزیر مخابرات شد)، از این افراد بود.

تصویر این شهید والامقام امروزه در مدارس و تابلوهای آداب طلاب به چشم می‌خورد.

پدر وزیر شهید هنوز در قید حیات است، اما جد پدری او، حاج احمد، و پدربزرگش حاج کاظم، مردان بزرگواری بودند که در روزهای ماه رمضان سنت افطاری دادن را به شکلی ویژه اجرا می‌کردند.

حاج محمد کاظم جعفری، مردی ریش‌سفید و محترم که با عبا در شهر تردد می‌کرد، در شب‌های ماه رمضان منزلش را به محلی برای افطاری تبدیل می‌کرد.

خانه‌اش همچون پارکینگی بزرگ بود که افراد فقیر و نیازمند برای افطار به آنجا دعوت می‌شدند.

او با گشاده‌رویی و تعارف صمیمانه «بفرمایید، بفرمایید» میهمانان را به داخل خانه هدایت می‌کرد.

این اقدامات خداپسندانه باعث شد که واژه‌های نیکویی از او به یادگار بماند و مراکز خیریه متعددی به همت او ساخته شود. خداوند او را رحمت کند که حدود دو سال پیش از دنیا رفت.

او چند شب در ماه رمضان افطاری می‌داد و یک شب مخصوص را به حوض‌ها (کارگران نظافت) و فقرای محل اختصاص می‌داد.

نکته قابل توجه این بود که همان غذایی که برای فامیل و بازاریان ثروتمند تهیه می‌شد، برای فقرا و کارگران نیز سرو می‌گردید و همه بر سر یک سفره می‌نشستند.

این همان اطعام طعام واقعی است که چقدر ارزشمند و والاست.

آقای ناشر سعیدیان نیز نمونه‌ای دیگر از این افراد نیکوکار بود. او در حوزه‌های علمیه افطاری‌های ساده‌ای متشکل از نان و پنیر می‌داد تا کارگران و عمله‌ها بتوانند پس از خوردن افطار به سر کار خود بروند.

گرچه بعضی افراد به این نوع پذیرایی ساده ایراد می‌گرفتند که چرا روضه گوش نمی‌دهند و فقط نان و پنیر می‌خورند و می‌روند، اما آقای محسن از این بابت ناراحت می‌شد و می‌گفت:

«بگذارید کارگر بیچاره صبحانه‌اش را بخورد و به سر کارش برود.»

ایشان درک می‌کرد که اطعام طعام فقط به معنای غذا دادن به افراد نیست، بلکه باید با احترام به شرایط و نیازهای آنها همراه باشد.

حاج غلام مصری نیز، که خداوند او را رحمت کند، در خیابان ری افطاری‌های ساده‌ای متشکل از نان و کره برپا می‌کرد.

پیرمردان محل هنوز او را به یاد دارند که چگونه از مردمی که به روضه می‌رفتند، با مهربانی پذیرایی می‌کرد.

اطعام طعام در فرهنگ اسلامی امری بسیار ارزشمند است و فقط مختص افراد ثروتمند نیست.

هرکس به اندازه توان خود می‌تواند دیگران را اطعام کند و از فضیلت این عمل نیک بهره‌مند شود.

آنچه مهم است، خلوص نیت و احترام به کرامت انسانی میهمان است، نه تجملات و تشریفات ظاهری.

* فراز دعا؛ «إفشاء السلام»

سومین فراز از دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان، «إفشاء السلام» است؛ یعنی آشکار کردن و گسترش سلام.

این امر در فرهنگ اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و آداب خاصی دارد که رعایت آن‌ها موجب تقویت روابط اجتماعی و افزایش محبت میان مسلمانان می‌شود.

* إفشاء السلام و آداب آن در فرهنگ اسلامی

به یاد دارم که تاجری به نام مرحوم آقای اشتری می گفت که هنگام ورود به منزل، با وجود اینکه اتاق همسرش در انتهای حیاط قرار داشت، از همان ابتدای ورود به خانه، با صدای بلند به همسرش سلام می‌کرد.

این رفتار نشان از احترام عمیق او به همسرش و پایبندی به آداب اسلامی داشت. متأسفانه امروزه برخی افراد در سلام کردن به همسر خود کوتاهی می‌کنند و این امر قابل تأمل است.

در فرهنگ اسلامی، سلام کردن مستحب است و بلند سلام کردن مستحب مؤکد. همچنین جواب سلام واجب است و توصیه شده که پاسخ سلام نیز با صدای بلند داده شود، البته به شرطی که مخاطب بتواند آن را بشنود.

متأسفانه گاهی افراد به جای پاسخ صحیح به سلام، عباراتی مانند «سلام از ماست» یا «مرسی» می‌گویند که از نظر شرعی، جواب کامل سلام محسوب نمی‌شود.

عبارت «سلام از ماست» نمی‌تواند جایگزین پاسخ مناسب سلام باشد و باید به شکل صحیح و با عبارات مناسب به سلام پاسخ داد.

در موقعیت‌هایی که امکان پاسخ کلامی به سلام وجود ندارد، مانند زمانی که فردی از آن سوی خیابان سلام می‌کند یا در حال عبور با وسیله نقلیه است، می‌توان با یک اشاره دست یا سلام نظامی، جواب سلام را ادا کرد. در چنین مواردی، همین اشاره برای ادای واجب جواب سلام کافی است.

نکته شرعی دیگر در مورد سلام، مربوط به زمانی است که دو نفر همزمان به یکدیگر سلام می‌کنند.

در این حالت که به «تصادف سلام‌ها» تعبیر می‌شود، هر دو نفر باید به سلام یکدیگر پاسخ دهند و صرف سلام کردن همزمان کافی نیست.

توصیه اخلاقی دیگر در مورد سلام این است که همواره در پاسخ، سلام را «چرب‌تر» کنیم؛ یعنی پاسخی پربارتر از سلام اولیه بدهیم.

به عنوان مثال، اگر کسی «سلام» گفت، شما با «علیکم السلام» پاسخ دهید.

اگر «سلام علیکم» گفت، شما با «علیکم السلام و رحمة الله» جواب دهید.

همچنین، بهتر است پاسخ سلام با لبخند و احوالپرسی همراه باشد تا ارتباط گرم‌تر و صمیمی‌تری برقرار شود.

در ادامه، نکته‌ای فرهنگی درباره آداب معاشرت با عرب‌ها بیان می‌کنم:

اگر بعد از ظهر به خانه یک عرب در کربلا یا نجف می‌روید و ناهار نخورده‌اید، باید به جای کلمه «مساء» (عصر) از کلمه «صباح» (صبح) استفاده کنید.

این نشان می‌دهد که شما هنوز ناهار نخورده‌اید و میزبان عرب متوجه می‌شود که باید برای شما غذا تدارک ببیند.

اگر اشتباهاً بگویید «مساء»، ممکن است میزبان تصور کند که شما ناهار خورده‌اید و غذایی برایتان تهیه نکند.

خاطره‌ای نیز از یک کفاش تازه‌مسلمان دارم که اهل شوروی بود و در ایران کفاشی می‌کرد.

او مرید آیت‌الله لنگرودی بود و در همان مغازه کفاشی‌اش، که نزدیک مغازه حاج عفت قرار داشت، از دنیا رفت.

روزی حدود ساعت هشت یا نه صبح به او سلام کردم و گفتم: «صبح شما بخیر.»

او در پاسخ گفت: «تا امام زمان، حضرت مهدی (عج) تشریف نیاورند، صبح نیست.»

این جمله چنان تأثیرگذار بود که مرا بسیار منقلب کرد. او معتقد بود تا ظهور حضرت مهدی (عج)، جهان در تاریکی است و صبح واقعی فرا نرسیده است.

این خاطره که مربوط به حدود پنجاه و هفت یا هشت سال پیش است، نشان‌دهنده عمق ایمان و انتظار فرج در دل این تازه‌مسلمان بود.

چند سال پیش به برخی طلبه‌ها توصیه کردم این داستان را یادداشت کنند، زیرا بیان آن برای مردم بسیار مفید است و مفهوم انتظار را به خوبی تبیین می‌کند.

در این رابطه، شعر زیبایی نیز وجود دارد: «منتظرم تا که فصل دی به سر آید/ باغ شود سبز و باغبان ز در آید.»

این شعر به زیبایی انتظار فرج را تصویر می‌کند؛ شاعر می‌گوید منتظر است فصل دی (زمستان) به پایان برسد، که استعاره‌ای از انتظار برای ظهور امام زمان (عج) است.

دعا می‌کنیم ان‌شاءالله زنده باشیم و حضرت مهدی (عج) را ملاقات کنیم. خداوندا، این انقلاب ما را به انقلاب حضرت مهدی (عج) متصل بفرما. امید است روزی صدای بشارت ظهور حضرت بلند شود و همه ما در رکاب آن بزرگوار باشیم.

* فراز چهارم دعا؛ «و صحبة الکرام»

چهارمین فراز دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان، «و صحبة الکرام» است. این عبارت به معنای درخواست توفیق همنشینی با افراد کریم، بزرگوار، عالم و متدین در طول این ماه مبارک می‌باشد.

این فراز از دعا، اهمیت انتخاب دوست و همنشین در سعادت و رشد معنوی انسان را یادآوری می‌کند.

* اهمیت همنشینی با نیکان

در آموزه‌های اسلامی، همنشینی با افراد صالح و نیکوکار همواره مورد تأکید قرار گرفته است. ما در این دعا از خداوند می‌خواهیم که توفیق دهد تا با نیکان و صالحان معاشرت کنیم، نه با افراد ناشایست و فاقد ارزش‌های اخلاقی.

طلبه‌های عزیز باید دقت کنند که دوستان و همنشینان خود را از میان افراد متدین و اهل علم و ادب انتخاب نمایند، نه افرادی که به ظواهر دنیوی و تجملات مادی اهمیت می‌دهند، مانند کسانی که زیورآلات گران‌قیمت مانند حلقه‌های طلا به گردن می‌آویزند یا سگ‌های تزئینی نگهداری می‌کنند.

در ادبیات فارسی نیز بر تأثیر همنشین تأکید فراوانی شده است. این بیت معروف که می‌گوید: «با بدان کم نشین که صحبت بد / گرچه پاکی تو را پلید کند» و ادامه آن: «آفتاب بدین بزرگی را / لکه‌ی ابر ناپدید کند»، به خوبی این تأثیر را نشان می‌دهد.

حتی آفتاب با آن عظمت، با پوشیده شدن توسط ابر، ناپدید می‌شود. پس انسان نیز هر چقدر پاک باشد، در اثر همنشینی با افراد ناشایست، ممکن است آلوده گردد.

توصیه‌ی اخلاقی مهم دیگر این است که افراد باید سعی کنند با کسانی معاشرت کنند که از نظر معنوی و اخلاقی در درجه‌ای بالاتر از آنها قرار دارند.

این ارتباط باعث رشد و ارتقای فرد می‌شود. همنشینی با کسی که زودتر از شما برای نماز بیدار می‌شود، موجب تأثیرپذیری مثبت می‌گردد.

یا معاشرت با افرادی که در مراتب علمی و اخلاقی پیشرفته‌تر هستند، می‌تواند الگوی مناسبی برای پیشرفت باشد.

من در دوران طلبگی خود، یکی از رموز موفقیتم انتخاب دوستان خوب بود. همواره سعی می‌کردم با افراد صالح، عالم و اهل تقوا همنشین شوم و این امر تأثیر بسیار مثبتی در زندگی من داشت.

این همان مفهوم «صحبة الکرام» است که در دعای ماه رمضان از خداوند می‌خواهیم: توفیق همنشینی با انسان‌های شریف، باشخصیت، باسواد، فهمیده و اهل معنویت.

* بخش پایانی دعای روز هشتم؛ «بِطَوْلِکَ یا مَلْجَأَ الامِلِینَ»

در بخش پایانی دعای روز هشتم، عبارت «بِطَوْلِکَ» آمده است که به معنای «به حق بخشش و نعمت‌های توست».

در این بخش، ما از خداوند می‌خواهیم که به حق نعمت‌های فراوانی که به ما عطا کرده، این چهار درخواست را اجابت فرماید.

سپس خداوند را با عبارت «یا مَلْجَأَ الامِلِینَ» خطاب می‌کنیم که به معنای «ای پناه آرزومندان» است.

این خطاب بیانگر آن است که هر کس آرزویی دارد، پناهگاهش تنها خداوند است.

برای یادآوری، چهار درخواست که در دعای روز هشتم ماه رمضان مطرح شده، عبارتند از:

رحمت به یتیمان (رَحْمَةَ الاَیْتامِ)

اطعام طعام (إِطْعامَ الطَّعامِ)

گسترش و آشکار کردن سلام (إفشاء السلام)

همنشینی با افراد کریم و بزرگوار (صحبة الکرام)

امیدواریم این دعا در حق همه ما ان‌شاءالله مستجاب شود. در پایان، از خداوند متعال به حق مشتاقان درگاهش می‌خواهیم که همه بیماران، به‌ویژه بیماران مورد نظر ما را شفای کامل عنایت فرماید و به همه ما توفیق عمل به این چهار خصلت ارزشمند را مرحمت نماید.

برای دانلود صوت اینجا را کلیک کنید