نگاه متفاوت سخنران مشهور درباره سلبریتی‏‏‎ها

به گزارش پایگاه 598 به نقل از رسانیوز، حجت الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی محمدی، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۴۴ هجری شمسی در شهر محمدیه از توابع شهرستان نایین به دنیا آمد، وی در سال 1362 وارد حوزه علميه قم شد و دوره 10 ساله مقدمات و سطوح عالي را در پنج سال گذراند و سپس در دروس خارج بزرگاني چون مرحوم آيت الله العظمي فاضل لنكراني شركت نمود و در فلسفه تفسير كلام، رجال و ... از محضر بزرگان علمي حوزه علميه قم نهايت استفاده را نمود . از طرفي وي توانست با راهيابي به دانشگاه پس از طي مراحل علمي در سال 1377 از رساله دكتري خود در رشته علوم قرآن و حدیث دفاع نموده و با رتبه عالي از دانشگاه تهران فارغ التحصيل شود.

ايراني ها او را به عنوان خطيبي توانا با حافظه قوي در تاريخ و حديث مي‌شناسند و چهره اش براي بينندگان تلويزيون آشناست.

فعاليت‌ها: علاوه بر سخنراني مسئولیت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه سمنان و مدیریت گروه شیعه شناسی جامعه المصطفی العالمیه را برعهده داشته‌ است و هم‌اکنون عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه است، او همچنین دبیری همایش ملّی «صدف کوثر» را که هر سال برگزار می‌شود بر عهده دارد.

از وي آثار متعددي در قالب كتاب و مقاله به چاپ رسيده است كه عمدتا در حوزه حديث و تاريخ است.

استاد رفیعی علي رغم شهرت و اقبال عمومي بسيار ساده و متواضع پذيرايمان شد تا در تنگناي وقت به واكاوي موضوع سلبريتي ها بپردازيم؛ نكته جالب اينكه او متفاوت با ديگران فكر مي كرد و هر چه با او كلنجار رفتيم حاضر نشد تا مسئله سلبريتي‌ها را به صورت كلي نفي كند؛ نگاه واقع نگرانه او به مسئله نشان از بينش عميق اجتماعي او دارد.

رسا ـ عرصه فرهنگی سیاسی اجتماعی کشور با پدیده ای به اسم سلبریتی ها رو به رو شده چند سالی هست که این پدیده به شدت پاگرفته ما می خواستیم یک واکاوی عمیق‌تری نسبت به اين موضوع داشته باشيم. آيا به موضوع سلبريتي ها بايد به عنوان معضل نگاه كنيم يا به عنوان يك پديده دو لبه ميشود به آن نگاه كرد؟

 اصولاً پدیده‌هایی که ما با آن مواجه هستیم بعضی ها کلا معضل و منفی است يعني اساسا جنبه مثبت در آنها نيست، خب مسلم است كه اينها را طرد می‌کنیم؛ اسلام هم با موضوعات اين چنيني همین برخورد را کرد. رسول خدا که مبعوث شدند سه نوع مسئله در مقابلشان بود و سه جور برخورد با اين مسائل داشتند؛ یکی برخورد انکاری یکی برخورد اثباتي یکی برخورد اصلاحی؛ برخورد انکاری در مورد چیزهایی بود که نمی‌شد آنها را قبول کرد، مثل بت‌پرستی، كه اسلام به يك باره و در اولين گام با اين پديده مخالفت كرد.

موارد اثباتی هم چیزهایی بود که مورد پذیرش اسلام واقع شد مثل حرمت جنگ در ماه هاي حرام  كه در زمان جاهليت جنگ در آنها حرام بود و اسلام هم كه به دنبال صلح و اصلاح بود اين قانون را تثبيت كرد. اصلاحی آن هایی بود که دولبه بودند در واقع اصل قانون خوب بود ولي اشكالاتي داشت كه اسلام اول اشكالات را اصلاح كرد و قانون اصلاح شده را تاييد كرد؛ مثل عده زن که در عرب جاهلي یک سال بود يعني اگر زني همسرش فوت مي كرد تا يك سال بايد عده نگه مي داشت اسلام آن را به چهار ماه و ده روز تقلیل داد یا موضوع حج که اصلش خوب بود؛ ولی ایراداتی در نوع مراسمات حج جاهلي بود مثل عريان طواف كردن در كنار كعبه كه اسلام آن را اصلاح کرد.

رسا ـ به نظر شما پديده «سلبریتی» كدام يك از اقسامي است كه مطرح فرموديد؟

 من فکر می کنم این پدیده سلبریتی ها از قسم سوم است. یعنی می‌توان آنها را به عنوان یک مسئله اصلاحی مورد پذیرش قرار داد. سلبریتی ها در واقع شخصیت های پر سر و صدايی هستند که دائم دیده می‌شوند و مردم به همين دليل به آنها اعتماد مي كنند، حالا ممکن است یک ورزشکار باشد ممکن است یک هنرپیشه باشد حتی ممکن است یک عالم دینی باشد که در انظار مردم بسیار دیده می شود مثلا همين كه كسي دائم در سمت خدا حضور دارد.   

فرض کنید کسی که دائم به سمت خدا می آید و اعلام مي كند و برای زندانی ها و يا برای فلان همایش يا برای فلان شخصیت پول جمع مي کند و مردم ممکن است به اعتبار او پول زیادی برای این مسئله بدهند. حالاممكن است اين فرد شهير در هر كسوتي باشد از بازيگر سينما گرفته تا عالم ديني؛ من به ذهنم می‌رسد که کار این افراد خوب است، برای اهداف خوب مثلا در حوادثي مثل سيل و زلزله  زلزله می‌شود از اینها کمک گرفت تا مردم را به تحرك وادار كنند و مردم حضور پیدا کنند و کمک کنند، اين چهره ها توان جذب و ايجاد تمايل دارند. الان گاهی که مثلا من برای سخنرانی به شهری می‌روم خود بانی آن جلسه می‌گویند اگر فلانی بیاید ده هزار نفر جمعیت برای او جمع می شود ولی ممکن است کسی با سوادتر از من باشد اما این مقدار جمعیت برای او نیاید بالاخره این شناخته شدن‌ها تاثیر دارد. مثلا گاهی اوقات برای جمع‌آوری کمک برای زندانیان می گویند اگر فلان مجری مشهور یا فلان بازیگر در این همایش شرکت کنند افراد بیشتری شرکت می‌کنند و کمک های بیشتری جمع می شود این جنبه ها جنبه های مطلوب است این سخنران، شاعر، مجری و ... در کنار هم بستر خوبی را برای کمک مردم فراهم می کند تا كارهاي بزرگي انجام شود. اصل این كار خيلي خوب است.

سلبریتی ها شماره حساب ندهند

 اما نكته مهم اين است كه از اعتماد مردم نباید سوء استفاده کرد من به ذهنم می‌رسد که هیچ کدام از این سلبریتی ها نباید شماره حساب مستقیم بدهند و يا خود را محور حركت قرار بدهند، بلکه باید فقط در تشویق مردم سهیم شوند؛ بالاخره در مملکت هر چیزی مسئولی دارد، صاحبی دارد اگر قرار است به زندانیان کمک کنیم بهتر است از طریق سازمان زندان‌ها کمک کنیم، اگر قرار است برای زلزله پول جمع شود بهتر است از طریق مثلا کمیته امداد پول جمع شود، اگر قرار است براي آزادي زندانيان بدون جرم پولي جمع شود مثلا ستاد ديه را بايد محور قرار داد؛ تا زمینه سوء استفاده و فساد پیش نیاید بالاخره ما همه بشری معصوم نیستیم و امکان خطا وجود دارد.

مسئله دوم این است که این سلبریتی ها باید دقت داشته باشند که برای اهداف نادرست از آنها استفاده نشود اين خيلي مهم است مثلا يك زماني فرض كنيد در ايام انتخابات با اهداف نادرست آنها را به صحنه نکشاند و یا گاهی اوقات از عکس آنها و یا اسم آنها برای تبلیغ مواردی که مشکل دارد و با مسائل شرعی و اعتقادی یا رسوم و فرهنگ ما نمی سازد از این افراد سوء استفاده نشود، این دقت را باید خود سلبریتی ها بکنند در نظر داشته باشند که آنها در مقابل اعمالی که انجام می دهند مسئولند و گاهی مسئولیتشان بیش از دیگران است چون آنها یک چهره شناخته شده هستند که دیگران نسبت به حرفهای آنها دقت و نظر دارند.

رسا ـ یکی از مسائلی که امروز ما در موضوع سلبریتی ها با آنها مواجه هستیم این است که می‌بینیم طایفه سلبریتی ها در هر مسئله ای اظهار نظر می‌کنند از مسائل ديني گرفته تا مسائل اجتماعي و سياسي كه گاهي اين حرفها با مباني ديني يا منافع ملي سازگاري ندارد در واقع آنها از این حریم که شما ترسیم کردید خیلی فراتر رفته، مثلا ما اخیراً مصاحبه ای را از خانم بازيگري ديديدم که در آن مصاحبه رسماً بیان می‌کرد که انسان می تواند برای ارضاء نياز جنسي خودش راهی به غیر از ازدواج را پیش بگیرد! ورود این افراد به این مسائل به نوعی تبدیل به معضل اجتماعی شده است به نظر شما آیا می توان راهی در پیش گرفت که همانطور که شما ترسیم کردید از خوبی های این قشر استفاده شود و نکات منفی آن کنترل شود؟

همانطور که من نمی توانم در حوزه تخصصی این افراد دخالت کنم این افراد هم نباید در حوزه های تخصصی که به آنها مرتبط نمی‌شود دخالت کنند. مثلا در وادی هنر و تئاتر من نمی‌توانم به عنوان یک روحانی در مسائل هنری تئاتر نظر بدهم به دلیل اینکه من تخصص این کار را ندارم؛ البته مسائل شرعی و مسائل فقهی تئاتر را می توانم مورد بحث و بررسی قرار دهم، اما در مورد مسائل هنری آن به هیچ وجه نمی‌توانم دخالت کنم من نمی‌توانم به صورت کلی بگویم تئاتر در كشور نباشد، بالاخره هر کاری متولی دارد و متولی معمولا متخصص آن کار است، ممکن است کسی مثلا از روی ناآگاهی بیاید بگوید که حوزه علمیه را تعطیل کنید فلان کتاب درسی باشد یا نباشد ما به طلبه احتیاج داریم یا نداریم اما متخصص این کار نباشد؛ کسی می تواند در این حوزه نظر دهد که متخصص باشد در آن طرف قضیه هم دقیقا همین طور است.

 من در خاطر دارم یکی از شخصیت هایی که در حوزه بین الملل فعالیت می‌کرد و در وزارت امور خارجه قرار داشت که در حال حاضر پیرمرد بازنشسته است، می‌گوید امام راحل زمانی من را احضار کرد و از من پرسید می خواهم نامه ای برای یکی از سران کشورها بنویسم، شاید آن کشور شوروی بوده است، به نظر شما تیتر این نامه را چگونه بنویسم؟ چه ایرادی دارد یک کسی مثل امام خمینی که در اوج قله علمی قرار دارد در مورد یک موضوع تخصصی مثل روابط بین الملل از کسی سوال کند، قرار نیست همه متخصص همه چیز باشد و قرار نیست همه در همه مسائل نظر بدهند.

جریان سلبریتی ها اگر می خواهند در جایگاه خود مورد احترام قرار گیرند باید بدانند كه حوزه هایی هست که خط قرمز است برای آنها و نباید در آن وارد شوند، همانطور که بعضی چیزها برای روحانیت خط قرمز است و بعضی از مسائل هم برای کارمند ها یا بازاری‌ها چون خط قرمزها را تخصص‌ها مشخص میکند. از قدیم هم گفته‌اند همه چیز را همگان دانند. در حال حاضر مگر رهبر معظم انقلاب مشاوران متعددی ندارند؟ این مشاوره ها کارشان چیست کارشان این است که در اموری که تخصصی است بررسی و تحقیق می‌کنند و نظری را مطرح می‌کنند که معمولا نظر متخصص مورد قبول ایشان واقع می‌شود.

 الان سلبریتی ها به مباحثی ورود پیدا کردند و این ورود خطرناک است بحث ازدواج، بحث اعتقادات، بحث دین، مباحث تخصصی اجتماعی اینها مباحثی است که نیاز به تخصص دارد و ورود پیدا کردن افراد غیرمتخصص مخصوصا انسان‌های سرشناسی که مورد توجه عموم مردم هستند می تواند خطرناک باشد هیچ کشوری، هیچ دینی و هیچ آیینی به افراد اجازه ورود این چنینی نمی دهد.

رسا ـ به نظر شما با اين مسئله چه بايد بكنيم؟

بايد فضايی آماده شود تا اینگونه افراد بیایند و نظر خود را با متخصصین در میان بگذارند و اگر نظر آنها دچار اشکال و و خدشه است به آن‌ها گفته شود و با استدلال نظرشان رد شود خیلی از اینها وقتی در چنین فضای قرار بگیرند و نظر استدلالی را بشنوند از نظر خود برمی‌گردند، مثلاً اگر در مورد همین مسئله ازدواج این نظرها در یک جمع تخصصی مطرح شود و بیان شود که چرا ما در چارچوب دین اجازه نداریم از هر طریقی غرائض خودمان را ارضا کنیم؛ یقینا آن طرف مقابل اگر منصفانه به بحث وارد شود قانع می‌شود و از بیان نظر خود صرف نظر می کند، نباید قبل از طرح با یک کارشناس بیایند و این گونه در فضای مجازی حرفی را بزنند و شبهه اي را به جامعه القا کنند.

 مشکل کشور ما این است که همه اظهار نظر می‌کنند و فضای ذهنی جامعه را به هم می‌ریزد من به شدت با اظهار نظر شخصیت های این چنینی در مواضع غیرتخصصی مشکل دارم و صلاح نمی دانم. سلبریتی‌ها در حوزه تخصصی خودشان می توانند نظر دهند، در مواردی که مشکلی پیش می آید مثل سیل زلزله می توانند ورود پیدا کنند و مردم را تشویق کنند تا کمک خوبی جمع شود، اما در حوزه‌های تخصصی به نظرم اظهار نظر این ها می تواند لطمه بزند این افراد بهتر است در حوزه‌های تخصصی خود مثل هنر و ورزش اظهار نظر کنند.

رسا ـ علل پا گرفتن جماعت سلبریتی ها چیست؟ و چرا در بعضی از دوره‌ها این جماعت اینقدر پر رنگ در صحنه حضور پیدا می‌کنند و در هر مسئله اظهار نظر می‌کنند و می‌توانند در فرایند سیاسی و اجتماعی تاثیر گذار باشند، اما در بعضی از ادوار سیاسی اینها به حاشیه رفته و جایگاه خود را از دست می‌دهند؟ نقش حکومت و جريانهاي سياسي در اين زمينه چيست؟

در ارتباط با بحث نقش پررنگ و کمرنگ سلبریتی ها که در سوال اشاره شد طبیعتا نمی‌شود نقش مسائل سیاسی را نادیده گرفت؛ مثلا می‌بینیم کاندیدایی که می خواهد بیاید براي انتخابات مقيد است با دو نفر از همین‌ها بیاید برای ثبت نام، او مي خواهد در پرتو حضور سلبریتی ها راي مردم را جذب کند و یا حتی در انتخابات ریاست جمهوری اخير دیدیم که بعضی از کاندیداها ناخواسته مواجه شدند با این گونه چهره ها.

مشارکت در مسائل سیاسی خوب است اما عوام فریبی ممنوع

به نظر می‌رسد جریان به سلبریتی ها در این بخش دوم سوال یک جریان ابزاری است و بعضی افراد ممكن است احساس كنند از این طریق مي‌توانند یک پایگاه مردمی و سیاسی و یا یک جایگاهی را پیدا کنند كه البته بي تاثير هم نيست، مثل همان سوال قبل نمی شود کاملا رد كرد و نمی شود کاملا اثبات کرد، اگر لين حركت سلبريتي ها يك حركت عالمانه و آگاهانه باشد، اشکالی ندارد؛ مثلاً چه اشکالی دارد که کسی مثل مرحوم آقای سلحشور(كه چون از دنيا رفته اند اسمشان را مي آورم) یک باوري دارد، یک اعتقادي دارد به یک کاندیدايی، این آدم آدم خوبی است آن كانديدا هم آدم خوبي است هدف هم هدف خوبی است چه اشکالی دارد که این حضور پیدا کند و آن هدف را ترویج کند؟! این در واقع شناساندن به مردم هست و نه مردم را به عبارت دیگر فریب دادن و لطمه زدن به باورهای مردم؛ اما اگر جریان سلبریتی در جریان های سیاسی تبدیل بشود به یک جریان عوام فریبی، به نظرم صلاح نیست. طبیعتا جریان‌های سیاسی هم به دنبال جذب آرا و نظر مردم هستند و اینها می‌تواند ابزاری باشد ولی می‌تواند هم مثبت باشد و هم منفی.

رسا ـ به نظر شما چرا در ميان همين طائفه سلبريتي ها آنهايي كه از تعهد كمتري برخوردارند جايگاه بهتري پيدا مي كنند؟ اصلا اين حرف را قبول داريد كه جايگاه اجتماعي آنها بهتر است؟

اين بر مي گردد به فرهنگ عمومی جامعه؛ مثالی برای شما بزنم؛ در زمان شاه که ما دانش آموز بودیم برای بعضی ایام هفته راديو ايران یک سخنرانی از آقای دکتر آیتی می‌گذاشت ، گاهی اوقات از آقای مطهری گاهی اوقات از آقای راشد تربتی می گذاشتند بعد یا قبل از آن هم یک برنامه خوانندگی از یکی از خواننده های معروف زن آن زمان مي‌گذاشت؛ يك زماني به دليل بروز نقص فني و يا دليل ديگري هر دوی این برنامه ها قطع شد و چند روز پخش نشد، گفتند در آن زمان ۳۰ نفر زنگ زدند برای قطع شدن برنامه دکتر آیتی شکایت کردند و ۳۰ هزار نفر هم تماس گرفتند که چرا برنامه این خواننده زن قطع شده است، این چیزها طبیعی است، گرایش بيشتر به سمت این مسائل طبیعی است.

شما نگاه کنید گاهی ما به عنوان یک شخصیت سرشناس می‌رویم به یک شهري برای سخنرانی تازه ما را می شناسند و در رسانه‌ها و تلویزیون ما را دیده اند مثلا 3000 نفر جمع می شود اما  اگر يك خواننده به همان شهر بياييد ده هزار نفر جمع مي شوند. این طبیعی است که جوان ها و افراد گرایش به مسائل این چنینی دارند چون اینها با میل انسان سازگاری دارد و نمی شود با آن مخالفت کرد و نمی شود آن را سرزنش کرد، طبیعی است که فضای بیشتری در اختیار آنها هست الان شما به من بگویید میزان بیننده برنامه های مناظره و گفتگو هاي علمي شبکه ۴ بیشتر است یا خندوانه؟ از آن طرف محتوای کدام بیشتر است؟ طبیعی است که بینندگان خندوانه بیشتر است بالاخره گرایش مردم به طنز بیشتر است.

نباید توقع داشته باشید «سمت خدا» مثل «نود» بیننده داشته باشد

من یک وقتی جايي مي روم مرد می آیند عکس می‌گیرند امضا می گیرند خوب این برای ما زحمت است من یک وقتی با یکی از این بزرگان صدا و سیما صحبت می‌کردم او می گفت ما گاهی اوقات برای آوردن یک بازیگر به داخل صدا و سیما و يا يك جلسه و همايش او را به صورت مخفیانه می آوریم چون وقتی مردم او را می بینند همین حالتی که با شما دارند و چند هزار برابر بکنید نسبت به او دارند و می خواهند او را با عکس بگیرند یا امضا بگیرند؛ این طبیعی است. الان برنامه زنده نود می‌آید روی آنتن مي رود ما هم برنامه سمت خدا را زنده روی آنتن می بریم این یک رسالتی دارد آن یک رسالتی دارد. شما نباید توقع داشته باشید بیننده نود به بیننده سمت خدا برسد. ضمن اینکه این سوال را سوال درستی می دانم صلاح را در این می دانم که با این قصه نباید در افتاد و نمی شود برای آن راهکار پیدا کرد، یعنی این تغییر و تحول خیلی طبیعی است و نباید نگران بود، فقط باید سعی کرد افرادی را که غیر متعهد هستند حالا که اقبال عمومی به آنها هست در مسير صحيح بياوريم و آنها را رد نكنيم، نباید آنها را دور کنیم بايد سعی کنیم آنها را به فضای دینی یا مسائل اجتماعی نزدیک کنیم.

رسا ـ آیا ما در قرآن کریم و روایات به این مسئله اشاره داریم یعنی آیا در طول تاریخ انبیا و اولیا با این مسئله مواجه بوده اند و اگر بوده برخورد این بزرگواران با این جریان چطور بوده؟

در طول تاریخ هم ما افرادی را دیدیم که یا در حمایت و یا در مخالفت با انبیا و اولیا حرکت کردند؛ مثلاً حبیب نجار بلند می شود و می آید در انتاکیه(انطاكيه) از پیغمبری دفاع می‌کند و یا هارون بلند می‌شود از حضرت موسي دفاع می‌کند یا مومن آل فرعون از حضرت موسي دفاع مي‌كند، داشتیم افرادی که از انبیا و اولیا دفاع کردند مثل سحره فرعون که از موسي حمايت کردند، با آن جایگاهی که در ميان مردم و در نزد فرعون داشتند و یا حضرت حر در کربلا برای خودش یک شخصیت شناخته شده و پر هیاهو است، شخصیت مشهوری است افراد به او نگاه می کنند وقتی می بینند که یک کسی مثل او از سپاه ابن زياد جدا شد برای آنها شک و تردید به وجود می آید و آنها سعی می کنند حقیقت را پیدا کنند.

البته جنبه منفی آن بیشتر بوده است؛ در زمان هر پیغمبری که مبعوث شد یک جریان بود به اسم "ملاء" يا جريان "مترفين" يا "مستكبرين" ابوجهل، ابولهب‌ها، ابوسفیان‌ها، عموی حضرت  ابراهیم، پسر حضرت نوح، زن حضرت نوح و حضرت لوط؛ «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ»؛ اینها جریان‌های بودند که در مقابل انبیا ایستادند و جایگاه اجتماعی داشتند و شناخته شده بودند پس انبیا هم با این جریان دست به گریبان بوده اند.

طبیعتاً با این جریان جوری باید برخورد کرد که مردم بدانند و آگاهی پیدا کنند یعنی درست است که این فردی که الان  میلیون ها دنبال‌کننده در فضاي مجازي دارد بايد بيان شود كه این آدم مشکلاتی دارد که نمی تواند الگو باشد در حد گفتن باید برای مردم روشنگری کرد و مردم بايد بشناسند يعني مردم بايد بدانند دنبال چه كساني راه افتاده اند.

رسا ـ به نظر شما چه راهكار عملي براي تغيير اين فضا وجود دارد؟

تغيير اين فضا نيازمند تدبير و صبر است يكي از كارهايي كه مي توان انجام داد اين است كه ما نمونه و نسلي متعهد از سلبريتي ها را تربيت كنيم يعني مثلا بازيگر متعهد، خواننده متعهد، ورزشكار متعهد، مثلا مي توانيم در مقابل موسيقي هاي زننده و نااميد كننده موسيقي هاي خوب انقلابي اصيل و پر مفهوم داشته باشيم، این همان امر به معروف و نهی از منکر است؛ یعنی نمونه معروف را بیاوريم و جايگزين نمونه منکر كنيم.

برای مبارزه با منکر، جایگزین داشته باشید

باید جایگزین در اختیار مردم قرار بدهیم قرآن می فرماید«أَنِ اعبُدُوا اللَّهَ وَاجتَنِبُوا الطّاغوتَ» یعنی اول معبودي براي مردم مشخص مي كند و بعد طاغوت را از آنها مي گيرد، پیغمبر در هر جا که میشد جایگزین بدهد اول جایگزین می‌داد بعد مدل منكر را مي گرفت، اگر در جایی امکان آوردن جایگزین مستقیم نبود پیغمبر به صورت تدریجی عمل مي کردند؛ مثل جریان شراب که چون نمی‌شد به یک بار شراب را از مردم بگیرید پیغمبر جایگزینی هم برای آن نمی توانست قرار بدهد شراب را به صورت تدریجی حرام کرد؛ اما در مسئله بت پرستی، پیامبر اکرم(ص) بت پرستی را یکباره حرام اعلام کرد چرا که به جای آن خدا را به مردم معرفي كرد و مردم با خلاء پرستش رو به رو نمي شدند.

گفت و گو: عبدالصالح شمس اللهی