سند تحول بنیادین ما را به کجا می رساند؟

در بسیاری از جوامع مدرن و پیشرفته، آنچه بیش از همه چیز در طراحی و تدوین یک سند تحول مورد توجه قرار می گیرد ، چشم انداز سازی برای آن است .

‎چشم انداز نویسی در هر برنامه راهبردی نقطه عطفی است که نشان می دهد یک برنامه قرار است به کدامین سو ، جهت و اهداف پیش برود ؟ بدین سان نقطه اتکای هر سند تحول ، علاوه بر بنیان های نظری و دیگر اسناد پشتیبان آن ، چشم انداز و افق های پیش روی آن خواهد بود . بطور مثال آنچنان که می بینیم ، برخلاف معمول ، چشم انداز تحول در ساختارهای آموزشی بعضی از کشورهای اتحادیه اورپا و به خصوص پاره ای از کشورهای آسیای جنوب شرقی ، به جای آنکه در انتهای برنامه نگاشته شود ، در ابتدای آن آورده شده است .

‎این مساله نشان می دهد که چشم انداز هر برنامه مهمترین جز تشکیل دهنده آن است که نشان می دهد بستر تحقق هر برنامه چیست و چگونه می توان به اهداف پیش بینی شده دست یافت .

‎امروز در نظام جمهوری اسلامی ایران ، سند بنیادین تحول در آموزش و پرورش با رویکرد پیشرفت آموزشی ، توسعه فرهنگی و ارتقای سرمایه های اجتماعی دانش آموزی تدوین و برای اجرا به همه اجزای آموزشی و پرورشی کشور ابلاغ شده است .

‎تحلیل محتوای این سند نشان می دهد که ایران اسلامی تقریبا در یک دهه آینده ، جایگاهی بس عظیم و اثرگذار در توسعه کمی و کیفی ساختارهای آموزشی و پرورشی خود خواهد داشت . پیشرفت شگرفی که خروجی آن ، دانش آموزانِ دانش پژوه و اخلاق محوری است که آمادگی لازم برای نقش آفرینی در آینده سازی کشورشان را از پیش کسب نموده اند .

‎پیش بینی های آینده پژوهانه با این فرض که همه برنامه های سند در حوزه های مختلف با دقت و جامعیت انجام پذیرفته و تحول واقعی صورت پذیرد ، می گوید که آموزش و پرورش در سال های آتی ، از چند حیث دگرگون شده و توانایی این را بدست آورده که به معنای واقعی کلمه تحول یافته و اهداف کلان و خرد خود را محقق نماید .

‎بنابراین اگر چالش های اجرایی و فرآیندی سند از پیش مرتفع گردد ، می توان امید داشت که تحول واقعی مدنظر سیاستگذاران و مدیران ارشد نظام تعلیم و تربیت به خوبی محقق شده و استقرار یابد.

‎از سویی دیگر باید توجه داشت که دستیابی به افق های کلان پیش رو نیازمند برخی الزامات است که توجه جدی به آن در برهه کنونی ضروری می نماید . خواننده محترم توجه دارند که در طراحی سند چشم انداز 20 ساله نظام جمهوری اسلامی در افق 1404 ، همه نخبگان مشارکت داشتند و حتی کوچک ترین جزییات اجرایی تحقق سند نیز از نگاه تیزبین برنامه نویسان امر ، به دور نمانده بود اما ، هنوز هم پاره ای از مشکلات اساسی وجود دارد .

‎این مساله همچنان از سوی منتقدان و مسئولان عالیرتبه نظام مطرح است که مبادا کشور به اهداف از پیش طراحی کرده خود در این سند دست نیابد5 . این موضوع را البته باید در کنار برخی موفقیت های صورت پذیرفته در سال های اخیر قرار دارد . اما به هر روی همچنان افق های مد نظر در این سند بالادستی با ابهامات فراوانی از حیث اجرا رو به رو است . همچنان است چالش های عمده در نهادینه سازی اهداف و برنامه های برنامه پنج ساله پنجم و طراحی کنونی برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران.

‎مطالعات آینده پژوهی نشان می دهد که در هر سه مورد از ابهامات بالا یک مساله مشترک وجود داشته که در کنار آن یک موضوع محوری نیز وجود دارد . نقطه محوری این است که اکنون نظام جمهوری اسلامی به این توانایی رسیده است که بتواند باتوجه به ملاحظات مربوط و ظرفیت های  موجود در هر حوزه ای دست به نگارش برنامه های توسعه و تحول بزند7 . اما آن مساله مشترک این است که در آینده پژوهی تحقق چنین برنامه هایی چند نکته مورد دقت افزون قرار نگرفته است .
یکی از این مشکلات به این بحث مربوط می شود که اهداف برنامه های تحول قرار است چگونه و در چه بستری تحقق یابد؟

موضوع دیگری به این مساله مربوط می شود که فعالان اجرایی این برنامه باید چه کسانی باشند و اساسا گزینش آن ها چگونه باید صورت پذیرد؟

و مساله نهایی این است که چگونه می توان مشارکت آحاد مردم را در نهادینه سازی و تحقق چنین برنامه هایی جلب و جذب نمود ؟

موارد مذکور بیش و کم از سوی برخی محققان و دست اندرکاران امر مورد بررسی قرار گرفته است اما همچنان در مسیر رفع کامل این مشکلات مسیر درازی باقی مانده است . لذا به نظر نگارنده برای غلبه بر چالش های فوق ابتدا باید سند تحول بنیادین از سوی همه اجزا مورد مطالعه و تدقیق اساسی قرار گفته و آنگاه با استفاده از تجربه ها و دانش متراکم موجود و البته تجربیاتی پیشین ، زمینه اجرایی سازی اهداف مدنظر فراهم شود .

پس از طی این دو مرحله است که می توان از هم اکنون امیدوار به دستیابی افق های پیش رو در طراحی این سند داشت.