خام فروشی اوج گرفت

به گزارش پایگاه 598، روزنامه اصلاح طلب اعتماد نوشته است:‌ صادرات ایران همچنان بر محور فروش محصولات خام و واسطه‌ای می‌چرخد. به جز نفت که با خام فروشی آن کشور را از ارزش افزوده حاصله از فروش فرآورده‌های آن محروم می‌کنیم؛ در فروش کالاهای غیرنفتی نیز با معضل خام‌فروشی روبه‌رو هستیم. طبق آمار وزارت اقتصاد و دارایی سال ١٣٩٥ سهم بزرگی از صادرات غیرنفتی ایران به کالاهای واسطه‌ای اختصاص داشت. سهمی برابر با ٧٤ درصد که عددی بالغ بر ٣٢ میلیارد و ٥٨٧ میلیون دلار است. از این مقدار کالای واسطه‌ای بیش از ١٣ میلیارد دلار مواد خام بدون ایجاد ارزش افزوده دارای ردیف مستقل صادر شده است. بررسی سهم و ارزش دلاری صادرات کالاها گویای ترکیب نامتوازن سبد صادرات کشور است که به نظر می‌رسد این ترکیب ارزش افزوده کمتری را برای کشور در بر داشته است چراکه صادرات کالاهای واسطه‌ای کشور می‌تواند نمایی از خام‌فروشی با ارزش افزوده کمتر باشد.

رشد ۴۰ درصدی صادرات کالاهای واسطه‌ای

کالاهای اقتصادی با توجه به نوع کاربردی که دارند به دو طبقه کالاهای واسطه‌ای و کالاهای نهایی تقسیم می‌شوند. کالای واسطه کالایی است که برای تولید کالاهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد و برخلاف کالاهای نهایی برای استفاده کننده نهایی عرضه نمی‌شود. کالاهای نهایی هم با توجه به ماهیت آنها و نوع تقاضای خانوار یا بنگاه به کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای تقسیم می‌شوند. در سال ۱۳۹۵ بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی کشور را کالاهای واسطه‌ای با سهمی در حدود ۷۴ درصد تشکیل داده و کالاهای نهایی اعم از مصرفی و سرمایه‌ای در مجموع سهمی در حدود ۱۸ درصد از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین رشد مثبت صادرات کشور در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ به طور عمده مربوط به کالاهای واسطه‌ای بوده است به طوری که این بخش از افزایش ٨/١٣ درصدی در سهم سبد صادراتی و در حدود ۴۰ درصد رشد ارزش دلاری صادرات برخوردار بوده، در حالی که کالاهای سرمایه‌ای با کاهش ١٢/١ درصدی و کالاهای مصرفی با افزایش ٧٤/٧ درصدی در ارزش دلاری صادرات مواجه بوده‌اند.

صادرات کالاهای واسطه‌ای در سال گذشته هم در ارزش و هم در سهم سبد صادراتی کشور نسبت به سال ۱۳۹۴ با رشد قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو بوده است به‌طوری که از نظر ارزشی در حدود ٢/٤٠ درصد رشد را تجربه کرده و سهم آن نیز از ۶۵ درصد در سال ۱۳۹۴ به حدود ۷۴ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. در حالی که سهم کالاهای مصرفی در سال جاری با وجود رشد هفت درصدی در ارزش صادرات کاهش یافته است. سهم کالاهای مصرفی در سبد صادرات کشور از ٢١/١٩ درصد در سال ۱۳۹۴ به حدود ٧٤/١٦ درصد کاهش و در مقابل ارزش آن در این مدت از ۶ میلیارد و ۸۴۳ میلیون دلار به ۷ میلیارد و ۳۵۴ میلیون دلار افزایش یافته است. همچنین کالاهای سرمایه‌ای صادراتی کشور در این مدت دارای سهمی تقریبا ثابت در حدود یک درصد بوده و از نظر ارزشی نیز با یک درصد کاهش روبه‌رو بوده است.

افزایش صادرات به عنوان یکی از شاخص‌های اقتصادی و جزیی از تولید ناخالص داخلی می‌تواند در رشد اقتصادی نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد. البته اگر از تاثیر مستقیم صادرات کالایی بر رشد اقتصاد صرف نظر کنیم تاثیر مستقیم آن شاید به مراتب برای نقش ایران در جهان تعیین کننده‌تر باشد. حضور در بازارهای جهانی و رقابت پذیری ناشی از این حضور، بهبود شاخص‌های اقتصادی، صرفه‌های بهره‌وری، تنوع محصولات، ارتقای سطح تکنولوژی تولید و بهبود فرآیندهای مدیریتی بنگاه از اثرات غیرمستقیم صادرات کالایی محسوب می‌شود.

با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل آمارهای صادراتی مشخص می‌شود بیش از ۸۷ درصد از صادرات غیرنفتی ایران از نظر وزنی و در حدود ۷۴ درصد از ارزش دلاری آن در اختیار اقلام واسطه‌ای است. همچنین در سال ۱۳۹۴ نیز مانند سال ۱۳۹۵ کالاهای واسطه‌ای دارای بیشترین سهم و کالاهای نهایی مصرفی و سرمایه‌ای دارای سهم ناچیزی از سبد صادرات غیرنفتی کشور هستند. دو گروه کالا که از عمده‌ترین اقلام واسطه‌ای صادراتی کشور به شمار می‌روند شامل فرآورده‌های نفتی تصفیه شده شامل گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع همچنین میعانات گازی و مواد شیمیایی مانند اتانول و دیگر هیدروکربورهای حلقوی است.

رشد خام فروشی مرهون توسعه میادین گازی

ترکیب کالاهای واسطه‌ای به عنوان بزرگ‌ترین بخش صادرات کشور علاوه بر اینکه مرهون توسعه بهره‌برداری از میادین گازی پارس جنوبی بوده، می‌تواند گویای این باشد که محصولات صادراتی ایران در پایه نفت و گاز به دلیل واسطه‌ای مطرح شدن آنها با توسعه فعالیت‌های پایین دستی صنایع نفت و گاز می‌تواند ارزش افزوده بیشتری برای کشور ایجاد کند. در هر حال در بین گروه‌های کالایی بیشترین سهم صادرات غیرنفتی کشور مربوط به کد ۲ یعنی محصولات صنعتی است که سهم آن از ٥٥/٥٢ درصد در سال ۱۳۹۴ به ٨٧/٤٣ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. کمترین سهم در بین محصولات صادراتی کشور را تجهیزات و لوازم جانبی حمل و نقل داشته که از ٨٠/٠ درصد در سال ۱۳۹۴ به٤٠/٠ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. سهم محصولات سوختی و روان‌کننده‌ها در این مدت نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته که این افزایش مرهون ورود میعانات گازی در بین محصولات صادراتی غیرنفتی از ابتدای سال ۱۳۹۵ است که سهم آن را از ٣٣/١٥ درصد در سال ۱۳۹۴ به ٠٦/٣٦ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش داده است. سهم مواد غذایی و آشامیدنی نیز از ٧٦/١٥ درصد در سال ۱۳۹۴ به ٥١/١٣ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

۶۶ درصد از صادرات مواد غذایی خام‌فروشی است

در حدود ۶۶ درصد از مواد غذایی و آشامیدنی صادراتی کشور در سال ۱۳۹۵ را مواد خام و در حدود ۳۴ درصد آن را محصولات فرآوری شده با مصارف خانگی و صنعتی تشکیل داده است. ارزش صادرات هر دو گروه مواد خام و محصولات فرآوری شده مواد غذایی و آشامیدنی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ به ترتیب با رشد ٧٤/١ و ٧٣/١٤ درصد مواجه بوده است. از نظر وزنی صادرات مواد خام غذایی و آشامیدنی برای مصارف صنعتی تقریبا ثابت ولی برای مصارف خانگی ٤٨/٢٢ درصد رشد داشته است و مصارف صنعتی محصولات فرآوری شده از نظر وزنی دارای ۱۰۷ درصد و از نظر ارزشی دارای ٣١/٦١ درصد رشد بوده است.

همچنین در حدود ٢٧/٩ درصد از ارزش محصولات صنعتی صادراتی کشور را مواد خام و ٧٣/٩٠ درصد آن را محصولات فرآوری شده تشکیل داده است. با توجه به عملکرد صادراتی کشور در این بخش درصد تغییرات ارزش مواد خام و محصولات فرآوری شده در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ به ترتیب ١٧/٣٩ و ٣٢/٠ درصد بوده است.