بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
مدير سابق هوشمند سوخت با اشاره به نقش اين سامانه در جلوگيري از قاچاق بنزين و نفت گاز گفت: تقاضاي بنزين در برخي شهرهاي مرزي بعد از تك‌نرخي شدن آن، خيلي بيش از ميانگين ملي افزايش داشته است و اين وضعيت طبيعي نيست.
به گزارش پایگاه 598 به نقل از فارس، موضوع اصلي در بخش نخست
گفت‌وگو با سيد محسن روحاني، مدير سابق سامانه هوشمند سوخت در اتاق
گفت‌وگوي باشگاه خبري توانا، بيشتر حول محورهاي وضعيت قيمت و مصرف بنزين در
چند دهه اخير، دلايل شكل‌گيري سامانه هوشمند سوخت و آثار آن و همچنين
اثرات سياست تك‌نرخي كردن بنزين بود و اطلاعات زيادي هم درباره قيمت، مصرف و
واردات بنزين از سال 55 تا 94 و تأثير سامانه هوشمند سوخت در اين بخش در
قالب چند نمودار ارائه داده شد.
اما در بخش دوم اين گفت‌وگوي تفضيلي به‌طور ويژه موضوع قاچاق سوخت، دلايل و روش‌هاي مختلف آن موردبحث قرار گرفت. مدير سابق سامانه هوشمند سوخت در اين مصاحبه، با اشاره به نقش اين سامانه در شفافيت توزيع بنزين و نفت گاز (گازوئيل) و كاهش قاچاق اين فرآورده‌ها، نگراني‌هاي شديد خود درباره احتمال افزايش قاچاق بنزين در صورت حذف كارت سوخت را بيان كرده است. اين مدير باسابقه و بازنشسته شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران معتقد است در 50 سال گذشته هيچ جايي وجود ندارد كه سيستم اطلاعاتي آن را جمع كرده باشند و به سطل آشغال ريخته باشند و خطاب به مخالفان سامانه هوشمند سوخت مي‌گويد: «يكي از لطمات هر ايده‌اي اين است كه سياست زده‌اش كنيم. عرضم اين نيست كه سياسي‌اش نكنيم چون‌كه سياست ما عين ديانت ماست؛ بلكه مي‌گويم سياست زده‌اش نكنيم. يعني اينكه چون فلان سامانه را دولت گذشته ايجاد كرده است، پس بايد آن را جمع كرد».
در ادامه بخش دوم و پاياني گفتگو باشگاه خبري توانا با مدير سابق سامانه هوشمند سوخت را بخوانيد.
فارس: قاچاق بنزين و ساير فرآورده‌هاي نفتي از چه محل‌هايي صورت مي‌گيرد؟ و چگونه مي‌توان آن را كاهش داد؟
روحاني: همان‌طور كه اشاره كردم يكي از سه بند اول اسناد اوليه ايجاد سامانه هوشمند سوخت، مبارزه با قاچاق بود. اين كالايي كه قاچاق مي‌شود از كجا آمده است. ما كه پالايشگاه خصوصي نداريم كه نفت خام را از دولت بگيرد تا امكان قاچاق بنزين توليدي آن وجود داشته باشد. بالاخره در نقاطي از حلقه توليد به مصرف داراي نشتي هستيم كه امكان قاچاق اين فرآورده‌ها فراهم‌شده است.
مصرف‌كنندگاني كه نقاط ثابت اين حلقه‌اند، مثلاً در مورد نفت گاز حرارتي، بعضي ساختمان‌ها هنوز گاز طبيعي ندارند و با مصرف نفت گاز گرم مي‌شوند. بخش ديگري در صنعت كه هنوز لوله‌كشي گاز نشده‌اند بايد از نفت سفيد، نفت گاز و يا از مازوت (نفت كوره) استفاده كنند.
*توسعه گاز طبيعي؛ يكي از راه‌هاي اساسي مبارزه با قاچاق سوخت
با توسعه گاز طبيعي، مصرف و توزيع فرآورده‌هاي مايع كاهش‌يافته و بنابراين قاچاق آن نيز كاهش پيدا مي‌كند. پس يك اصل مهم؛ هرجايي كه گاز طبيعي توسعه پيدا نكرده باشد، فرآورده‌هاي مايع مانند بنزين، نفت گاز و نفت سفيد با حجم بالا، امكان قاچاق رادارند. بنزين عموماً دو گونه مصرف دارد كه بيشترين حوزه مصرفي آن در حمل‌ونقل است و همچنين از آن به‌عنوان حلال نيز استفاده مي‌شود؛ بنزين حرارتي هم نداريم. نفت گاز جنبه حرارتي دارد و به‌عنوان حلال نيز استفاده نمي‌شود. مصرف آن در نقاط ثابت است يا حمل‌ونقل؛ كه نقاط ثابت با توسعه گاز طبيعي قابل‌حل است و در بخش حمل‌ونقل نيز با طرح پيمايش توانسته‌ايم عادلانه توزيع كنيم.
فارس: براي اينكه قاچاق بنزين صورت نگيرد، بايد چه‌كارهايي كرد؟
روحاني: بايد نرخ بنزين را (حداقل براي اقشار پرمصرف) نرخ روز يعني بين 2500 تا 3000 تومان قيمت‌گذاري كنيم تا نهايتاً نرخ بنزين در بخش حمل‌ونقل با نرخ حلال‌ها رقابت‌پذير باشد. به‌طور مثال، اگر تينر 3000 تومان شد و بنزين 1000 تومان بود، مردم يا صنعت به‌جاي تينر، بنزين مصرف كنند. البته تا جايي كه بتوانند، يعني 80 يا 50 درصد آن را.
* اگر بنزين را رها كنيم قاچاقچي بيكار نمي‌نشيند
اختلاف قيمت‌ها آدرس غلط به مردم در مصرف مي‌دهد. به‌صورت كلي عامل اصلي در بحث قاچاق، اختلاف قيمت اين‌طرف مرز با آن‌طرف مرز است و در بحث جابه‌جايي داخلي، اختلاف قيمت داخلي در بخش‌هاي مختلف مصرف است. در نفت گاز دونرخي كه چند سالي باقيمت‌هايي بين 150 تا 500 تومان عرضه مي‌شد به‌طور مثال، اگر يك كارگاه يا مرغداري 12 هزار ليتر نياز داشت ولي 7 يا 8 هزار ليتر به آن تعلق مي‌گرفت، نفت گاز از بخش حمل‌ونقل به اين بخش منتقل مي‌شد. مصرف نفت گاز در بخش حمل‌ونقل با تكميل طرح پيمايش به سرانجام مي‌رسد. طرح پيمايش در برون‌شهري تقريباً خوب بوده ولي در درون‌شهري هنوز با مشكلات جدي ازجمله سيستم‌هاي موردنياز براي شناسايي خودروهاي فعال، صدور بارنامه و... مواجه است. اگر بنزين را رها كنيم، قاچاقچي كه بيكار نمي‌نشيند؛ از قاچاق نفت گاز به سمت بنزين شيفت مي‌كند.
فارس: چرا بعد از تك‌نرخي شدن بنزين در خرداد 94، تقاضاي سوخت در برخي از مناطق مرزي بيش از 40 درصد افزايش داشته است؟
روحاني: قبلاً 60 ليتر 700 توماني عرضه مي‌كرديم و 300 ليتر 1000 توماني توزيع مي‌كرديم. اما از خرداد 94، 500 ليتر 1000 توماني عرضه مي‌شود. يعني تخصيص مجموع 700 توماني و 1000 توماني كه 360 ليتر بوده به 500 ليتر افزايش پيداكرده؛ و به‌عبارت‌ديگر، 140 ليتر به هر كارت در حدود 70 تا 80 هزار كارت در يك شهر خاص مرزي اضافه‌شده است.
*افزايش غير طبيعي تقاضاي بنزين شهرهاي مرزي
فارس: پس چرا دولت آمار رسمي قاچاق در شهرهاي مرزي را اعلام نمي‌كند؟
روحاني: از مسئولين محترم ذي‌ربط بپرسيد. تقاضاي بنزين در برخي شهرهاي مرزي خيلي بيش از ميانگين ملي افزايش داشته است. وقتي با افزايش 2 تا 3 درصدي تقاضاي ملي بنزين روبه‌رو هستيم ولي در يك نقطه حساس مرزي تقاضاي بنزين رشد 41 درصدي دارد، اين وضعيت طبيعي نيست.
فارس: به نظر شما با كاهش قيمت نفت ديگر قاچاق بنزين به‌صرفه نيست؟
روحاني: نفت يك كالاي ژئواستراتژيك است. نرخ چنين كالايي در عرضه و تقاضاي بازار تعيين نمي‌شود؛ بلكه آن را ژئوپاليسي تعيين مي‌كند. ژئوپاليسي محدوده قيمتي را مشخص مي‌كند؛ عرضه و تقاضاي بازار در محدوده چند ده سنت يا چند دلار بالا و پايين و در كل، بين 3 الي 5 درصد نوسان آن نقش دارد.
سياست‌هاي زمان بوش پسر كه به دنبال زدن بر طبل جنگ و به راه انداختن جنگ جهاني سوم بود، جواب نداد و نفت به 147 دلار رسيد. درواقع سياست «كاغذ چاپ مي‌كنيم و نفت مي‌خريم» و «اگر قيمت نفت 200 دلار هم بشود اشكال ندارد»، و بعد حمله مي‌كنيم؛ جواب نداد. لذا در دوران همان بوش پسر، قيمت نفت خام 147 دلاري به 37 دلار رسيد؛ وقتي‌كه ديگر بر طبل جنگ نمي‌كوبيد.
حال با اين توضيحات، كدام‌يك از اين دو، نرخ اقتصادي قيمت نفت خام بوده‌اند؟ اقتصاددان‌ها معتقد بودند كه هر دو نرخ، صوري و غيرواقعي بود. ارزش واقعي نفت در آن زمان نرخي بين 80 تا 95 دلار بود. سپس قيمت نفت در مدت 18 ماه از 37 دلار به حدود 90 دلار افزايش پيدا كرد.
وقتي‌كه بحث شِيل اويل مطرح شد و آمريكا به نفتي در اقيانوس دست پيدا كرد كه هزينه استحصال آن تقريباً بشكه‌اي 70 تا 75 دلار بود، با توجه به قيمت نفت حدود 100 دلاري، استحصال آن به‌صرفه بود و لذا نزديك به 800 هزار بشكه در روز استحصال كردند. با توجه به اينكه حيات سياسي هيئت حاكمِ عربستان وابسته به فروش نفت به آمريكا است، اين كشور تصميم به كاهش قيمت نفت به 60 تا 65 دلار گرفت تا شِيل اويل ازنظر اقتصادي براي آمريكا مقرون‌به‌صرفه نباشد.
اما عربستان متوجه اين نكته نبود كه با قرار دادن قيمت نفت در سراشيبي سقوط، امكان متوقف ساختن آن در هر نقطه قيمتي را نخواهد داشت و عملاً قيمت جهاني نفت خام با سقوط قيمتي مواجه شده و به 22 دلار در بشكه رسيد.
در اين شرايط قيمتي برخي تصور كردند كه با نفت 22 دلاري كه نرخ تمام‌شده بنزين 750 تومان مي‌شود، عرضه بنزين با نرخ 1000 تومان قابل‌قبول است و چنين تصور شد كه به قيمت فوب خليج‌فارس نزديك شده‌ايم؛ درصورتي‌كه قيمت فوب به ما نزديك شده بود. گروهي ديگر معتقد بودند به همان دليلي كه در مدت 18 ماه قيمت جهاني نفت خام به يك‌سوم كاهش پيدا كرد و اين اتفاق خارج از كنترل و اراده ما بود؛ در آينده نيز افزايش 3 برابري آن امكان‌پذير بوده و آن نيز خارج از كنترل و اراده ما خواهد بود.
* عرضه تك‌نرخي بنزين از خرداد 94، افزايش مصرف به همراه داشته است
چرا سياست صرفاً قيمتي نتيجه‌بخش نخواهد بود؟ چون در تمام اين سال‌هايي كه باسياست صرفاً قيمتي تصميم به جلوگيري از رشد مصرف سوخت داشتيم يعني از سال 55، به اين نكته توجه نشد كه اقتصاد، با نرخ جديد خودش را فوراً وفق مي‌دهد؛ كما اينكه در همين مدت از خرداد 94 تا به امروز باعرضه بنزين 1000 توماني رشد مصرف اين فرآورده نفتي، افزايش پيداكرده است. در سه ماه اول تك‌نرخي شدن، در حقيقت قيمت بنزين از 700 تومان به 1000 تومان رسيده و لذا با كاهش مصرف روبه‌رو شديم. اما مردم پس از مدتي خود را با اين قيمت مطابقت دادند. اين قيمت 1000 توماني با تورم همراه بوده و كاهش قدرت خريد ريال را به دنبال داشت.
*قيمت غلط فرهنگ غلط به همراه خواهد داشت
اكنون مردم احساس مي‌كنند بايد بنزين 1000 توماني را مصرف كنند و هيچ خودكنترلي هم در كار نيست. قيمت غلط، فرهنگ غلط به همراه خواهد داشت. ما به‌عنوان سياست‌گذار، باقيمت‌گذاري صحيح به مردم آدرس صحيح مي‌دهيم و باقيمت غلط، مردم گمراه خواهند شد.
فارس: آقاي زنگنه در بهمن 94 به‌صراحت مطرح كردند اطلاعات سامانه هوشمند سوخت بي‌استفاده است، نظر شما در اين مورد چيست؟ سامانه اساساً براي وزارت نفت و ساير نهادها چه اطلاعاتي توليد كرده است؟
روحاني: وزير محترم نفت در شهريور 94 نيز با صراحت بيان كردند كه تك‌نرخي كردن ربطي به جمع‌كردن سامانه سوخت ندارد و كارت بنزين خواهد ماند. به‌هرحال، مسئولان محترم با گزارش‌هايي كه به دستشان مي‌رسد ممكن است اعلام مواضعي داشته باشند. همچنان كه گزارش‌ها روزآمد مي‌شوند، با توجه به اطلاعات جديد، نظرات هم روزآمد خواهند شد؛ كما اينكه از شهريور تا بهمن ديدگاه ايشان تغيير پيداكرده است.
فارس: يعني براي وزارت نفت و ساير نهادها واقعاً اطلاعاتي توليد نشده است؟
روحاني: از معاونت برنامه‌ريزي وزارت نفت سؤال كنيد كه آيا گزارش‌هاي ماهانه از سامانه سوخت داشته‌اند يا خير.
فارس: مي‌خواستم نظر شما به‌عنوان مديريت 6 ساله سامانه هوشمند سوخت را درباره اين موضوع بدانم؟
روحاني: گزارش‌هاي دوره‌اي هم در سطح وزارتخانه و هم بيرون از وزارتخانه به شكل جاري و ساري تهيه‌شده و در اختيارشان قرارگرفته و قطع هم نشده است.
فارس: در بحث قاچاق سوخت تفاوت بين قاچاق كوله بري و سازمان‌يافته چيست؟
روحاني: از مسئولان محترم مبارزه به قاچاق بپرسيد.
فارس: به دليل اينكه بحث قاچاق بحثي ملي است و با توجه به اينكه شما 6 سال سابقه مديريت سامانه هوشمند كارت سوخت داريد حتماً در اين موضوع اشراف داريد.
روحاني: بنده متخصص فناوري اطلاعات هستم و به اين سؤال به زبان و ادبيات اطلاعات پاسخ‌خواهم داد. سيستم اطلاعاتي شفاف‌سازي مي‌كند و سامانه هوشمند سوخت نيز يك سيستم اطلاعاتي است كه شفافيت‌هايي ايجاد كرده است يعني در توزيع بنزين و نفت گاز در بخش حمل نقل مشخص مي‌كند كه جايگاه دار چه مقداري فرآورده خريداري كرده، چه مقدار تحويل گرفته و بين كدام كارت‌ها توزيع‌شده است. البته كارت جايگاه دار هم در سيستم تعريفي دارد. در موردبحثي كه چند نرخي بودن بنزين فسادزا است عرض كنم كه در سال 87 نرخ دوم متولد شد. تعدادي كارت جايگاه دار پيش‌فروش داشتيم؛ يعني يك كارت 10 هزار ليتري به جايگاه داران 3 ميليون تومان به فروش مي‌رسيد تا ايشان بتوانند با آن 10 هزار ليتر بنزين به نرخ ليتري 400 تومان بفروشند. از خرداد 89 با توجه به اينكه اين كارت‌ها با اتمام سهميه‌شان ديگر قابل‌استفاده نبود و بايد كارت ديگري صادر مي‌شد و مشكلات خودش را داشت؛ به اين راه‌حل رسيديم كه باكارت مردم وقتي يارانه‌شان به اتمام رسيد، بنزين آزاد بفروشيم و از 1 خرداد 89 سيستم اين‌گونه سوئيچ شد؛ اما بازهم تبعاتي داشت.
در شيوه قبلي تنها يك كارت ويژه براي فروش آزاد باقيمت 400 توماني وجود داشت و اين قضيه روشن بود و كارت جايگاه دار هم تنها در همان جايگاه سوخت قابل‌استفاده بود. اما در روش جايگزين، با هر كارتي امكان سوخت‌گيري بنزين 400 توماني وجود داشت. در كل، در اين دوره زماني 8 ساله، سوءاستفاده گران 7 رويه اختراع كردند و ما نيز اين رويه‌ها را كشف و با آن‌ها برخورد كرديم.
فارس: يعني با دونرخي بودن قيمت بنزين ديگر قاچاق سازمان‌يافته اتفاق نمي‌افتد؟
روحاني: اجازه بدهيد در بخش قبلي عرايضم را تكميل كنم؛ به اين شكل كه روند زنجيره توزيع فرآورده‌هاي نفتي با استفاده از كارت سوخت مشخص است. يعني محموله 30 هزار ليتري مشخص است با كدام هدف خارج‌شده و شما پيگيري خواهيد كرد كه به هدف رسيده يا نه؟ نفت گاز از شركت پخش بايد به نيروگاه برسد، نيروگاه بايد تأييد كند كه تحويل گرفته است. از كجا متوجه شويم كه به مقصد مي‌رسد؟ موجودي نيروگاه، مصرف و ميزان توليد برق آن نشان مي‌دهد كه چقدر انرژي سوزانده شده است.
*اگر روزي سامانه هوشمند سوخت نباشد احتمال دارد شتر با بارش گم شود
در حمل‌ونقل، توزيع‌كننده عمده شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران است و از انبار 30 هزار ليتر تحويل جايگاه دار مي‌دهد و سيستم جايگاه دار نشان مي‌دهد كه تحويل چه كساني (كارت‌هايي) داده است. در اين زنجيره توزيع، دانه‌درشت‌ها قابل رصد هستند و بار 30 هزار ليتري گم نمي‌شود. اگر روزي سامانه هوشمند سوخت نباشد كه تحويل و توزيع و تراكنش‌هاي آن را نشان بدهد، آن‌وقت اين احتمال وجود دارد كه شتر با بارش گم شود.
*هزينه حفظ سامانه هوشمند سوخت با هزينه نبود اين سامانه مقايسه شود
فارس: هزينه نگهداري سامانه هوشمند سوخت خيلي زياد است؟
روحاني: وقتي زياد يا كم به عددي اطلاق مي‌شود كه مشخص شود كه آن عدد با چه چيزي مقايسه شده است. بايد "هزينه نگهداري سامانه" را با نبود آن مقايسه كنيد و اگر اين موضوع با چيزي غير از "نبود سامانه" مقايسه شود، مقايسه غيرقابل‌قبولي انجام‌گرفته است. در كل، بايد گفت كه قطعاً نگهداري سامانه هوشمند سوخت هزينه دارد؛ ولي توجه داشته باشيم كه كل هزينه راه‌اندازي سامانه در مدت 15 روز بعد از راه‌اندازي اين سامانه، برگشته است.
*زيرساخت طرح پيمايش همين سامانه هوشمند سوخت است
امروز همه بر روي اجراي طرح پيمايش براي عرضه نفت گاز اجماع دارند و جالب است بدانيد زيرساخت طرح پيمايش همين سامانه هوشمند سوخت است كه از سويي توصيه مي‌شود كه سازوكار عرضه بنزين نباشد، اما براي عرضه نفت گاز باشد. مي‌دانيد فساد اين كار چيست؟ در جايگاهي كه هم نفت گاز و هم بنزين توزيع شود و قرار باشد 2 نوع تلمبه داشته باشيم كه يا تحت اختيار و مديريت كارت‌خوان هست (نفت گاز) يا نيست (بنزين)؛ آن‌وقت مشخص كنيد تلمبه‌هايي كه بايد در اختيار كارت‌خوان باشند چه طور پايش خواهند شد؟
فارس: وضعيت آمار قاچاق بنزين قبل از راه‌اندازي سامانه هوشمند سوخت چطور بوده است؟
روحاني: من آمار دقيقي از وضعيت قاچاق ندارم ولي به نظر مي‌رسد اين آمارهايي هم كه گفته مي‌شود بيشتر از اينكه واقعيت باشد، حدس و گمان است.
* با حذف سامانه سوخت و بسته شدن باب شفافيت باب فساد باز مي‌شود
درهرصورت، سامانه هوشمند سوخت همين الآن چنين ظرفيتي دارد كه تشخيص دهد مثلاً در سال 90 در محاسبات تسويه‌حساب فلان جايگاه ايراداتي به چشم مي‌خورد و نياز به بازنگري دارد. با حذف سامانه هوشمند سوخت و بسته شدن باب شفافيت، ممكن است باب فساد باز شود. اما اطلاعاتي كه به‌وسيله كارت سوخت جمع‌آوري مي‌شود قابليت تحليل دارد و از زواياي مختلف مي‌تواند مسئولان را به اين نتيجه برساند كه مثلاً آيا مغايرت موجود، خطا بوده يا عمد و يا... بوده است.
*با سامانه هوشمند سوخت، سياست زده برخورد نكنيد
فارس: آقاي دكتر در پايان اين مصاحبه،نكته‌اي براي كساني كه مخالف سامانه هوشمند سوخت هستند و درصدد برچيده شدن آن هستند داريد؟
روحاني: بدون تعارف بيان مي‌كنم كه يكي از لطمات هر ايده‌اي اين است كه سياست زده‌اش كنيم. عرضم اين نيست كه سياسي‌اش نكنيم چون‌كه سياست ما عين ديانت ماست؛ بلكه مي‌گويم سياست زده‌اش نكنيم. يعني اينكه چون فلان سامانه را دولت گذشته ايجاد كرده است، پس بايد آن را جمع كرد.
نبايد به اين روش با مسائل برخورد كرد بلكه بايد به روش علمي برخورد كنيم. بنده معتقدم در 50 سال گذشته هيچ جايي وجود ندارد كه سيستم اطلاعاتي آن را جمع كرده باشند و به سطل آشغال ريخته باشند؛ بلكه روزبه‌روز اين سيستم‌ها بهتر شده‌اند. سيستم اطلاعاتي شفافيت به همراه خود مي‌آورد و چه كسي با شفافيت مخالف است؟ البته حفظ سيستم اطلاعاتي هزينه دارد ولي اين هزينه را با هزينهٔ نبودن همچنين سيستمي بايد مقايسه كرد.
اخبار ویژه
سکوت اصلاحطلبان
پشت پرده و واقعیت سفر پزشکیان به مصر چیست؟
عضو کمیسیون فرهنگی: مصوبهای از شعام درباره حجاب به مجلس نرسیده است؛
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
