ركود علم در سرزمين اسطوره‌هاي تاريخ دانش دنيا

مسئولاني كه حتي باوجود تاكيدات مقام معظم رهبري بر كاهش شتاب علمي، آمارهايي ضد و نقيض و حتي تاريخ گذشته ارائه دادند تا خود را تبرئه كنند و همين باعث شد تا به ياد روزگاران خوش گذشته بخوابيم و حتي بودجه‌ طرح‌هاي كلان ملي به صفر برسد تا رقبا با شتاب به سمت جايگاهمان در حركت باشند.

جايگاهي كه با تلاش دانشمندان كشورمان در حوزه‌هاي مختلف به دست آمد و حفظ آن تلاش بيشتري را مي‌طلبد.

دانشمنداني كه اگر دِيني به آن‌ها داشتيم حداقلش اين بود كه بايد براي تلاششان ارزشي قائل بوديم؛ نه اينكه ماهواره‌هاي دانشجويي در پَستوي سياست خاك بخورند و ترمز طرح‌هاي كلان ملي‌مان كشيده شود.

و حالا سرنوشت علم كشورمان به جايي رسيده است كه به جاي اينكه هر ساله شاهد ارائه آمار پيشرفت شتاب علمي‌مان باشيم، نشسته‌ايم و فقط در مصاحبه‌هاي مسئولانمان مي‌بينيم و مي‌خوانيم كه: چقدر خوبيم ما!

براي توصيف علم ايراني قطعا توصيفاتي بيشتر از آنچه امروز در رسانه‌ها مي‌بينيم و مي‌شنويم نياز داريم و بايد به سال‌هاي دور (توجه كنيد دور، خيلي دور) برگرديم تا بتوانيم علم ايران را آنگونه كه هست معرفي كنيم.

لابد هنوز مردم لا به لاي پچ پچ‌هاي روزانه‌شان درباره پيشرفت‌هاي علمي، از ابن سينا و ابوريحان بيروني حرف مي‌زنند يا از خواجه نصيرالدين طوسي و زكرياي رازي براي همديگر تعريف مي‌كنند كه اسطوره‌هاي تاريخ علم دنيا بوده‌اند وگرنه شتاب علم امروز ما چه چيزي براي نسل‌هاي بعدي دارد كه بخواهند سينه به سينه آن را به همديگر منتقل كرده و به آن افتخار كنند؟

ما هنوز سرخوش از شتاب علمي سال‌هاي گذشته هستيم و دل خوش كرده‌ايم به همان جايگاهي كه چند سال پيش به دست آورديم و به دليل فاصله زيادي كه با رقبا داشتيم فقط توانستيم جايگاهمان را حفظ كنيم.

ركود علم كشور و كندي شتاب علمي ايران در سال‌هاي اخير، هشدارهاي چندباره مقام معظم رهبري را در پي داشته است و اين مسئله كه مقام معظم رهبري شخصا سياست‌هاي علم و فناوري كشور را نيز ابلاغ كردند نشان از اهميت توجه مسئولان به علم و فناوري دارد.

البته مسئولان كشور هم در سخنراني‌ها و همايش‌هاي مختلف به طور مداوم بر علم و فناوري و ماموريت‌گرايي دانشگاه‌ها تاكيد دارند به طوريكه شايد بتوان گفت بيشترين واژه‌اي كه وزير علوم در سخنراني‌هايش به كار مي‌برد «دانشگاه كارآفرين و ماموريت‌گرا» باشد اما آنچه مي‌بينيم نشان دهنده ركود علمي كشور ماست.

همانطور كه مقام معظم رهبري بارها تاكيد كرده‌اند پيشرفت كشور ما در زمينه‌هاي مختلف در گرو پيشرفت علم و فناوري است و مسئولان علمي و پژوهشي كشور بايد به فكر بهبود آمار شتاب علمي كشورمان باشند.

آماري كه روزي باعث افتخار ايران و ايرانيان بود و حالا با ركود مواجه شده و ديگر خبري از پيشرفت ساليانه نيست.

آمار توليدات علمي كشور در سال‌هاي گذشته بر اساس اعلام پايگاه استنادي اسكوپوس به شرح جدول ذيل است:

با نگاهي به اين آمار متوجه مي‌شويم روند رو به رشد توليدات علمي كشورمان از سال 2005 شتاب علمي كشور آغاز شده و به يكباره از 8 هزار و 213 مقاله در اين سال به 11 هزار و 444 مقاله در سال 2006 رسيديم و پس از آن نيز با افزايش حدود 4 هزار مقاله در سال 2007 به 15 هزار و 23 مقاله رسيديم.

اين شتاب به همين صورت ادامه داشت به طوريكه در سال 2008 باز هم شاهد رشد 4 هزارتايي بوديم يعني از 15 هزار و 23 مقاله در سال 2007 به 19 هزار و 513 مقاله در سال 2008 رسيديم.

اين روند رو به بهبود بود به شكلي كه در سال 2009 شاهد رشد 5 هزارتايي بوديم و 24 هزار و 75 مقاله در اسكوپوس نمايه كرديم و همين‌طور در سال 2010 نيز با نمايه 29 هزار و 712 مقاله در اسكوپوس رشد 6 هزارتايي نسبت به سال قبل داشتيم.

سال 2010 تا 2011 اوج شتاب علمي را پشت سر گذاشتيم و توانستيم با رشد 10 هزارتايي به تعداد 39 هزار و 395 مقاله برسيم.

از اين زمان به بعد شتاب علمي كشور كند شد تا جاييكه حتي شاهد افت و ركود هم بوديم.

سال 2012 تعداد 40 هزار و 637 مقاله داشتيم و 2013 به 41 هزار و 492 مقاله رسيديم يعني تنها كمتر از هزار مقاله پيشرفت كرديم.

سال 2014 تعداد مقالات ما در پايگاه اسكوپوس 43 هزار و 838 مقاله بود يعني رشد بيش از دو هزارتايي داشتيم ولي در سال 2015 حتي شاهد كم شدن تعداد مقالات بوديم به طوريكه در اين سال تعداد 41 هزار و 936 مقاله در اسكوپوس نمايه شد و سال 2016 هم تعداد 37 هزار و 876 مقاله نمايه كرديم.

اما از ايراني كه براساس خواسته مقام معظم رهبري بايد به مرجعيت علمي دنيا برسد شتاب علمي بيشتري انتظار مي‌رود، حداقل اين بود كه طرح‌هاي كلان ملي متوقف نمي‌شدند تا انگيزه دانشمندان كشورمان براي ادامه روند تحقيقاتي كور نشود.