جهیزیه؛ کابوس خانواده‌های دختردار

در سنت ایرانیان است که وقتی در خانواده ای فرزند دختری به دنیا می آید، خداوند روزی این دختر را در کسب و کار پدرش قرار می دهد و وقتی که به خانه بخت می رود این برکت، رزق و روزی را با خود به خانه شوهر برده و چراغ خانه او را با مهر و عاطفه روشن می کند.

این اعتقادات که گره در واقعیت هایی برگرفته از سخنان ائمه اطهار علیهم السلام و بزرگان دین دارد، تا زمانی در پیکره جامعه دینی – سنتی ما جاری و ساری است که ازدواج ها، پیوندی مقدس و شروع یک همدلی و همزبانی باشد اما وقتی ازدواج با سنت ها و باورهای غلطی چون چشم و هم چشمی در بُریدن مهریه یا تدارک جهیزیه از جانب خانواده دختر همراه می شود و خانواده پسر برای جبران این هزینه ها به دنبال عروسی متمول هستند تا با ثروت پدر او فخر فروشی کنند، نه برکتی در زندگی ها دیده می شود نه معنویتی که قابل یک زوج مسلمان را داشته باشد.

بخاطر جهیزیه خواستگار راه نمی دهم

بیش از دو دهه است که به خاطر همین رویکرد مادی گرایانه به مبحث ازدواج، نه تنها آمار ازدواج کاهش یافته است بلکه در پس همین کاهش پیوند زناشویی، شاهد جاری شدن خطبه طلاقی هستیم که چند صباحی از بله گفتن عاشقانه آن نگذشته است!

روند رو به رشد ازدواج های دختران با مردانی که می توانند جای پدران یا حتی پدربزرگانشان باشند و انگیزه مردان جوان برای ازدواج با دختران سن بالا که صاحب شغل ثابت و درآمد هستند، نشان از این واقعیت دارد که دیگر عشق ها و ازدواج ها پولی شده است.

محمدایزدی، 28 سال دارد و کارگر قراردادی شرکت تجهیزات ساختمانی. او بیش از 7 سال با دختری 8 سال بزرگتر از خود ازدواج کرده است و از زندگی اش کم و بیش راضی است.

وی در پاسخ به اینکه چرا با دختری بزرگتر از خودش ازدواج کرده است، گفت: ابتدا به شرایط خودم و او توجه کردم، اگر آن موقع با فریبا ازدواج نمی کردم تا الان باید مجرد می ماندم. همسرم با شغل ثابتش می تواند از نظر اقتصادی و معیشت نه تنها مستقل بلکه کمک حال من باشد.

ایزدی با بیان اینکه من همسرم را عاشقانه دوست دارم، گفت: کدام دختر با حقوق 800 هزار تومانی به همسری مردی در می آید؟ سطح توقعات دختران بالاست.

سمیه کاظم نژاد با مردی ازدواج کرده است که بیش از 25 سال از او بزرگتر است و سابقه ازدواج ناموفقی را نیز دارد. وی نیز در پاسخ به اینکه چرا در عنفوان جوانی حاضر شده است با مردی که جای پدر اوست ازدواج کند، گفت: جوانی و زیبایی زودگذر است اما پول و سرمایه همسرم نه تنها کم نمی شود بلکه در گذر زمان بیشتر هم خواهد شد.

وی سپس با اشاره به اینکه در خانواده ای کم برخوردار به دنیا آمده ام گفت: پدر من پول خرید یک گاز برای جهاز من نداشت، وقتی با همسرم آشنا شده و ازدواج کردم او خانه و زندگی داشت و نیازی به جهاز آوردن نبود، این یکی از مهم ترین انگیزه های من برای ازدواج با همسرم بود.

محدثه بابایی دختری 25 ساله است اما به قول خودش اصلا خواستگار راه نمی دهد چون پول خرید یک حلقه نامزدی را ندارد چه برسد به چشن عقد و تهیه جهیزیه! او گفت: دیپلم  دارم و در یک بوتیکی با ماهی 500 هزار تومان فروشندگی می کنم، مقداری پول جمع کرده ام اما در این دوره و زمانه نمی توان از پس خرید یخچال 12 میلیونی و ماشین ظرف شویی و مبلمان خانه با این مقادیر برآمد...

شاید اگر در سنت ها و آیین های ما دادن جهیزیه از سوی خانواده دختر به همان سبک ساده و فقط تهیه ما یحتاج زندگی زوج، انجام می شد و شأن یک عروس و احترام خانواده او منوط بر جنس و مقدار جهزیه اش، نبود ما شاهد شنیدن ضرب المثل هایی مانند « زنی که جهاز نداره، این همه ادا نداره» نبودیم و به تبع آن خانواده ها برای خوشبختی و راحتی دخترانشان از زخم زبان مجبور به فروختن کلیه و دادن جهیزیه نمی شدند.!

طولان شدن دوران نامزدی و بالاگرفتن اختلافات برای تهیه جهیزیه

میترا خسروبیک کارشناس مسائل اجتماعی در گفت وگو با خبرنگار طنین یاس با تأکید بر اینکه جهیزیه سنگین یکی از موانع ازدواج آسان است، گفت: ازدواج سنت الهی است که اگر بصورت ساده و با توکل به خدا صورت گیرد ،خوشبختی در آن تضمین شده است اما متأسفانه به نظر می رسد با تغییر ذهنیت افراد به اینکه مادیات می تواند خوشبختی بیاورد، جهیزیه سنگین نیز یکی از راه های خوشبختی و عاقبت به خیری قلمداد می شود.

وی با اشاره به وضعیت تورم و مشکلات اقتصادی موجود در خانواده های ایرانی، گفت: اما این طرز تفکر که در ابتدا به بهانه کوتاه کردن زبان قوم شوهر از زخم زبان زدن صورت گرفت و بعدها به چشم و هم چشمی تبدیل شد، باعث به تأخیر افتادن یا حتی تجرد برگزیدن دختران شده است.

این کارشناس مسائل اجتماعی بیان کرد: بسیاری از دخترها، ازدواج خود را برای تحصیل، به دست آوردن کار و تقبل هزینه جهیزیه به تأخیر می اندازند و حتی گاهی شاهد طولانی شدن دوران نامزدی و عقد از جانب خانواده دختران برای تهیه جهیزیه هستیم.

وی در پایان تأکید کرد، ساده زیستی در جامعه فراموش شده است و تکنولوژی به جای اینکه در خمت بشر باشد، اسباب زحمت او شده است.

زندگی حضرت علی علیه السلام  و فاطمه زهرا سلام الله در تمامی ابعاد، الگویی فرازمانی است، وقتی صحبت از اقتصاد مقاومتی می شود، وقتی صحبت از همسرداری و تربیت فرزند می شود، وقتی صحبت از تقسیم کارها و وظایف می شود، وقتی به دنبال نمونه و الگویی برای ساده زیستی و قناعت هستیم .. سبک زندگی علوی – فاطمی ، جلوه گری می کند.

داستان ازدواج فاطمه زهرا(س) با علی(ع) را همه می دانیم آنجا که حضرت علی علیه السلام درباره جهیزیه حضرت زهرا علیهاالسلام چنین می فرماید:« روزی پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله وسلم به من فرمود: زره خود را به بازار برده، بفروش تا با پول آن وسایل عروسی و جهیزیه ای برای فاطمه تهیّه کنیم. من نیز به دستور پیامبر چنین کرده، بهای آن را به پیامبر تقدیم کردم . پیامبر مقداری از پول را به ابوبکر و سلمان فارسی و بلال داد و فرمود: مقداری اسباب و لوازم یک زندگی ساده رابرای فاطمه تهیّه کنند و مقداری از آن پول را نیز به همسرش امّ سلمه داد که عطر و چیزهای زینتی برای فاطمه خریداری کند. بدین گونه جهیزیه ای ساده تهیه شد که چیزی جز شانزده یا نوزده قلم جنس نبود که فقط شانزده عدد آن اسباب و وسیله ی مختصری یک زندگی کوچک بود. وقتی چشمان مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به آن جهاز مختصر افتاد، سرش را به جانب آسمان بلند کرد و فرمود: ظروف و زندگی را بر کسانی که بیشتر خداوند و وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان.»

جهیزیه خوشبختی نمی‌آورد!

حجت الاسلام عبدالله موحدی کاشناس اجتماعی با اشاره به اینکه جهیزیه سنگین هیچ دختری را خوشبخت نکرده، تاکید کرد: شاید وجود جهیزیه سنگین به ظاهر نشانه آسایش باشد اما به هیچ خانواده ای آرامش لازم را نمی بخشد جز دردسر و اسباب زحمت و مشکل فایده‌ای ندارد.

کارشناس مسائل خانواده خاطرنشان کرد: جهیزیه مفصل و پر زرق و برق سبب مقروض شده خانواده زوجین و اسباب زحمت اغلب خانواده ها می گردد. آن زحمتی که اجر اخروی و پاداشی بدنبال ندارد.

وی با اشاره به رونق تجملات در زندگی خانواده ها نیز بیان کرد: لذت ها و خوشی های زندگی در تجملات نیست. اسباب زندگی در حد معقول و متداول ضرورت زندگی است اما تجملات مذموم است چون مرتبا پای رقابت در مسابقه منفی به میان می آید و حسرت به دل جوانان می گذارد. زندگی را تلخ کرده و اگر نتوانستند همانند هم سن و سالهای خود مراسم عروسی بگیرند تا ابد حسرت به لشان می ماند.

این کارشناس اجتماعی افزود: عروسی و شادی چیز خوبی است و پیامبر اکرم(ص) نیز برای حضرت فاطمه زهرا(س) مجلس عروسی گرفتند اما مراسم آنها پرهزینه نبود و اسراف نکردند. اسلام با شادی مخالف نیست بلکه اسلام با تشریفات مخالف است.

وی در مورد اسراف در مراسم های عروسی نیز گفت: اسراف سوزاندن دل محرومان جامعه است. ریخت و پاش حرام است. آمیختن عمل نیکو با حرام در صورتی که در دوروبرهای ما فقرائی وجود دارند که امکانات اولیه زندگی ندارند.

کابوس خانواده هایی با دختر دم به بخت

جهیزیه کابوس ازدواج های امروزی برای خانواده دختر است، این مقوله که در ابتدا یک هدیه از جانب بزرگترها برای آغاز زندگی جوان ها بود اکنون یک بار سنگین بر دوش پدر و مادر دختر شده است. اما به راستی برای حل این بدعت اجتماعی نقش مسئولان فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان، دانشگاه ها، کمیته امداد امام خمینی (ره)، صدا وسیما و از همه مهم تر ان جی او ها و سازمان های مردم نهاد چیست و چه میزان توانسته اند در این زمینه مؤثر واقع شوند.

طرح ها و سازمان‌های حمایت کننده از ازدواج آسان!

چند سالی است که ازدواج دانشجویی در ترغیب جوانان به ازدواج آسان، موفق عمل کرده است و جامعه دانشگاهی در این زمنیه پیشتاز است اما با بالارفتن سن ازدواج چند درصد از جوانان در سن ازدواج دانشجو هستند؟! این جشن ها فی النفس خوب و تأثیرگذار است اما پاسخ گوی جامعه در شرف ازدواج نیست.

اما صدا و سیما در یک حرکت معکوس، مانند باید تند بر آتش جهیزیه های سنگین و زندگی های تجملاتی می وزد! تبلیغات کالاهای لوکس حتی به صورت اسپانسرهای برنامه های تلویزیون، نشان دادن زندگی های تجملاتی در قالب سریال های تلویزیونی و .. نه تنها کمکی در نهادینه شدن ازدواج آسان نمی کند بلکه دسترسی و آشنایی مردم با این دست کالاهای تجملاتی را آسان تر نیز کرده است.

الهه شکیب زاده، با اشاره به اینکه عقد کرده ام و جدیدترین تمام سرویس های آشپزخانه و مبلمان را از طریق تلوزیون دیده و حتی گاهی سفارش خرید هم داده ام گفت: وقتی زندگی راحت در تلوزیون فقط با داشتن یخچال .. تبلیغ می شود، انسان ناخودآگاه به دنبال کسب آن آرامش خود را در بازار خرید آن وسیله پیدا می کند تا سهمی از خوشبختی را در زندگی داشته باشد!

تأمین هزینه جهیزیه برای خانواده ایرانی بین 40 تا 100 میلیون تومان هزینه دارد و برخی از خانواده ها نه تنها توان پرداخت این هزنیه را برای عروس کردن دختراشان ندارند بلکه برای گذران زندگی نیز نیازمند حمایت های مراکزی و سازمان هایی چون کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.

کمیته امداد امام خمینی(ره) در یک ابتکار و اقدام خداپسندانه از سال 1370 تاکنون با تدارک جهیزیه و پرداخت هدیه ازدواج موجبات ازدواج آسان، بی پیرایه و آبرومندانه تعداد زیادی از دختران و پسران جوان را فراهم ساخته است. ستادهای جهیزیه، متولی اجرای این طرح بوده و خدمات 1ـ اهداء جهیزیه به نوعروسان تحت حمایت 2ـ پرداخت هدیه ازدواج به اولاد ذکور خانواده‌های تحت حمایت 3ـ معرفی زوجین به بانکهای عامل برای دریافت وام ازدواج 4ـ برگزاری کلاسهای آموزش و مشاوره قبل از ازدواج 5ـ اهداء جهیزیه به بانوان تحت حمایت زیر 50 سال که اقدام به ازدواج مجدد می‌نمایند 6ـ اهداء جهیزیه موردی به نیازمندان؛ بوده است. برای مثال طی سال 1392 اقلام جهیزیه تعداد 90854 زوج تهیه و مقدمات ازدواج آنان عمدتاً به صورت گروهی و به مناسبت های مختلف از جمله اعیاد بزرگ اسلامی از طریق کمیته امداد امام خمینی(ره) فراهم شد.

مجلس شورای اسلامی‌ در قانون بودجه‌ی سال ۹۴ تصویب کرد که جوانان به جای دریافت وام سه میلیون تومانی قرض الحسنه ازدواج از تسهیلات ده میلیون تومانی برای لوازم منزل و جهیزیه در قالب فروش اقساطی استفاده کنند.

طبق این مصوبه، تولیدکنندگان با تعیین نرخ سود و مدت زمان بازپرداخت برای فروش محصولات خود به طور اقساطی، اقدام به فروش می‌کنند. بانک‌ها نیز وظیفه دارند وثایق و ضمانت‌های لازم را از متقاضی دریافت کند و خدمات بانکی را در این راستا ارائه دهند. در نتیجه فروشنده از دریافت اقساط خود مطمئن است و بانک نیز در ازای ارائه‌ی این خدمات، کارمزد خود را دریافت می‌کن، اما این اعصای وام با اگرهاو شرایط و ضوابط سختی همراه بود که گویی به تازگی با مرتفع شده است.

این خدمات بانکی به دلیل اینکه حمایتی از تولید ملی است مثبت ارزیابی می‌شود؛ با این حال شرایطی که این وام دارد می‌توان از آن به عنوان تسهیلاتی بهینه در حمایت از ازدواج جوانان نام برد و باید گفت که چنین سیاستی، جوانان را به ازدواج ترغیب می‌کند. جوانانی که از مهم‌ترین موانع ازدواج‌شان، تامین سرمایه‌ی اولیه برای هزینه‌های سرسام‌آور ازدواج از جمله تهیه‌ی مسکن است، با خرید اقساطی لوازم منزل به اندازه ده میلیون و با نرخ‌های بالا حمایت نمی‌شوند.

شاید بتوان گفت این تنها مورد حمایتی دولت از ازدواج جوانان بوده است که تا به امروز تازه دامادها و تازه عروسان با به جان رسیدن به آن دست پیدا کرده اند.

در زمینه تهیه جهیزیه که از نظر ما ایرانیان دارای بار معنوی و اجر اخروی بسیار زیادی است، هستند گروه های مختلفی که آستین های مهربان و همت را بالا زده و بصورت خودجوش انفرادی یا سازمان یافته اقدام به تهیه و هدیه کردن جهیزیه به نوعروسان می کنند.

در این زمینه پایگاه های بسیج در اعیاد و مناسبت های مختلف از پیشتازان این عرصه است و در کنار آن مؤسسات خیریه مانند آبشار عاطفه ها، قرار دارد.

بر اساس گفته نرگس صفر بیرانوند مدیر موسسه آبشار عاطفه ها در لرستان: این موسسه خیریه دارای بیش از ۲۰۰ شعبه در کشور و ۹ شعبه در لرستان است.

وی با اشاره به اینکه آبشار عاطفه ها با هدف خدمت رسانی به خانواده های نیازمند، ایتام، تامین جهیزیه برای نوعروسان و ... تشکیل شده است، افزود: نهاد خیریه آبشار عاطفه ها هر ساله حدود هشت هزار و ۸۸۸ سری جهیزیه طی سه مرحله را به نوعروسان نیازمند در سراسر کشور اهدا می کند.

مدیر موسسه آبشار عاطفه ها در لرستان با اشاره به اینکه در حال حاضر ۴۰۰ نوعروس لرستانی در صف اهدا جهیزیه از موسسه ابشار عاطفه ها هستند گفت: امروز به ۵۰ نوعروس لرستانی به صورت نمادین حواله جهیزیه از سوی خدام حرم امام رضا (ع) داده خواهد شد.

بیرانوند بیان داشت: سال گذشته از طریق موسسه خیریه آبشار عاطفه ها در استان بیش از هفت هزار نفر از نیازمندان برای گرفتن خدمات درمانی اعم از سونوگرافی, آزمایش و ... به بیمارستان ها ارجاع داده شدند.

وی یادآور شد: شعبه خرم آباد موسسه آبشار عاطفه ها با جمع آوری بالغ بر ۶۷۲ میلیون تومان سال گذشته از میان تمامی شعب این موسسه در سراسر کشور رتبه سوم را کسب کرد.

بیرانوند یادآور شد: مبلغ کمک جهیزیه به هر نوعروس حدود سه میلیون تومان بوده و تا پایان دهه کرامت به تمامی نوعروسان پشت نوبتی ۹ شعبه آبشار عاطفه ها در استان حواله کمک جهیزیه اهدا خواهد شد.

در کنار این مؤسسات که به صورت سنتی اقدام به تهیه جهیزیه می کنند، هستند گروه هایی که از فضای مجازی و محصولات آن برای امر خیر و پسندیده تهیه جهیزیه استفاده می کنند،یکی از این اقدامات، اجرای طرح آیینه و شمعدان است که بنابر گفته علیرضا نائینی، دبیر اجرایی آن دختران عقد کرده  تحت پوشش کمیته امداد 6 ماه در صف دریافت جهیزیه هستند و بضاعت کافی برای آغاز زندگی را ندارند و شروع زندگی آنها متوقف شده فقط به دلیل اینکه این دختران توانایی تهیه جهیزیه را ندارد. این مسئله بسیار مهمی است و کمیته امداد هم هر ساله قدم های بزرگی در این مسیر برمی دارد اما در بخش های مختلف با محدودیت های بسیاری هم همراه است.

نائینی ادامه می دهد: ما به این طرح به عنوان یک طرح و فراخوان ملی می نگریم و مردم را متوجه این داستان می کنیم که 75 هزار نو عروس محتاج جهیزیه حداقلی هستند و شروع زندگی آن به تاخیر افتاده است تا مردم هم کمک های خیر خود را برای این دختران انجام دهند.

وی می افزاید: اجرای این طرح به معنی یک فضا سازی رسانه ای تحت حمایت های نقدی مردمی است، هدف این نیست که همه کمک های نقدی به مردم از طریق روش های موجود در طرح آینه شمعدون به ستاد مرکزی منتقل شود. لذا در تمام شهرها و روستاهای که این طرح را عنوان کرده ایم و اگر مسجدی تحت عنوان طرح ما پولی را از سوی مردم جمع آوری کرد و خودش در همان محل کسی را مستحق کمک دانست باید همان جا آن کمک ها را هزینه کند. در واقع ما می خواهیم در ماه مبارک رمضان گفتمانی شکل بگیرد و حمایت های اجتماعی در زمینه ازدواج تقویت شود.

با توجه به موقعیت اقتصادی و وضعیت معیشتی بخش قابل توجهی از مردم کشورمان، اگر بخواهیم سنت زیبای ازدواج و فرزندآوری در سن خوب انجام شود، باید همه ما آستین های مهربانی و خیری را بالا زده و به اندازه توان مادی خود وارد عرصه فرهنگ ازدواج آسان شویم. انسان خیر حتما ثروتمند نیست بلکه می توان حتی با کمک اندک نیازمندان را شاد کرد.

اگر ما می خواهیم همنوعانمان در عین نیاز کرامت انسانی شان حفظ شود باید سازمان های مردم نهاد و خیریه را در استان یاری دهیم.