بازار صادراتی کشور را دریابیم

یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی برون گرا بودن آن - در عین درون­زایی- است. لذا در سیاستهای اقتصاد مقاومتی توجه جدی به صادرات غیرنفتی شده است. حداقل در 5 بند از 24 بند این سیاستها به صادرات توجه ویژه شده است. بر اساس این اصول، تولید کشور با هدف صادراتی باید صورت بگیرد تا از یک طرف به تدریج اتکای بودجه کشور به فروش نفت خام کاهش یابد و تولید داخلی منبع اصلی درآمدی کشور باشد و از طرف دیگر با مقاوم سازی و متنوع سازی بازارهای صادراتی، این منبع درآمدی برای کشور به یک منبع پایدار تبدیل شود. این مهم با تقویت تولید داخلی و توجه به رویکرد صادراتی بودن آن محقق خواهد شد. لذا حفظ بازار موجود صادراتی و جستجوی بازارهای جدید صادراتی همواره باید در دستور کار دولت و بخش خصوصی باشد.

بررسی کشورهای هدف صادراتی ایران:

با بررسی میزان ارزش دلاری صادرات کشور طی 15 سال اخیر مشاهده می شود که کشورهای اصلی هدف صادراتی ایران طی این بازه زمانی کاهش قابل توجهی یافته است. 75 درصد صادرات کشور در چهار مقطع زمانی 1380 و 1385 و 1390 و 1394 مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج آن به طور خلاصه به این شرح است*:

75 درصد صادرات ایران در سال 1380 به 20 کشور صورت گرفته است.

75 درصد صادرات ایران در سال 1385 به 15 کشور صورت گرفته است.

75 درصد صادرات ایران در سال 1390 به 9 کشور صورت گرفته است.

75 درصد صادرات ایران در سال 1394 به 6 کشور صورت گرفته است.

همانگونه که ملاحظه می شود تعداد کشورهایی که 75 درصد صادرات ایران به آنها صورت گرفته از 20 کشور در سال 1380 به 6 کشور در سال 1394 کاهش پیدا است. این کاهش که از سال 1381 شروع شده با شیب ملایمی تا سال قبل ادامه داشته است. 6 کشور عمده هدف صادراتی ایران در سال 94 نیز به ترتیب میزان صادرات به آنها عبارتند از: چین، عراق، امارات، افغانستان، هند و ترکیه. طی این سالها بازار کشورهای حوزه آسیای میانه، روسیه و کشورهایی که از لحاظ راهبردی اشتراکات زیادی با ایران دارند مورد غفلت قرار گرفته اند.

با توجه به تلاطم بازار کشورهای افغانستان و عراق و از طرفی اختلاف مبنایی جمهوری اسلامی با دو کشور امارات و ترکیه در مسائل منطقه ای، می توان بازار فعلی صادراتی کشور را یکی از نقاط آسیب پذیر اقتصاد ایران محسوب کرد که نیازمند اقدام جدی و فوری دولت و بخش خصوصی برای مقاوم سازی آن است و گرنه ممکن است در آینده مشکلاتی را در این حوزه متوجه کشور کند.

برخی از راهکارهایی که در سیاستهای اقتصاد مقاومتی برای مقاوم سازی حوزه صادرات عنوان شده عبارتند از: استفاده از دیپلماسی اقتصادی، توجه ویژه به کشورهای منطقه و همسایه (به دلیل اشتراکات مذهبی و فرهنگی و پایین بودن هزینه حمل و نقل کالا به این کشورها)، تسهیل و ثبات مقررات در مورد صادرات، توجه به صادرات غیر نفتی، استفاده از مناطق آزاد برای صادرات، مشوقهای صادراتی و ... .

فرصتهای پیش رو:

1- در سال 94 فقط نیم درصد صادرات کشور به بازار 143 میلیون نفری روسیه صورت گرفته است. اشتراک راهبردی ایران و روسیه در مسائل منطقه ای و همچنین تحریم روسیه از سوی غربیها فرصت طلایی اقتصاد ایران است که به کندی در حال پیگیری است و نیازمند دیپلماسی اقتصادی بسیار قویتر و حل مشکلات تجاری دو طرف می باشد. در بازار روسیه می توان هدف گذاری اولیه را در حوزه کشاورزی و مواد غذایی قرار داد؛ سپس در حوزه گردشگری و متعاقب آن در حوزه صنعتی برنامه ریزی کرد.

2- در سال 94 حدود 27 درصد صادرات کشور به عراق و افغانستان صورت گرفته است. هر چند مسائل داخلی این دو کشور بازار آنها را کم اطمینان برای صادرات ایران می کند اما وجود اشتراکات فراوان مذهبی، جغرافیایی و ... ایران با این دو کشور می تواند به عنوان یک فرصت مهم مطرح گردد لذا می بایستی اقدامات فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی لازم جهت حفظ این دو بازار (و حتی افزایش و تنوع میزان صادرات) صورت پذیرد.

3- در سال 94 فقط حدود 6 درصد صادرات کشور به بازار 257 میلیون نفری کشورهای پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان، لبنان و عمان صورت گرفته است. روابط این کشورها با ایران نسبتا حسنه است و می توان سهم بیشتری از بازار آنها را با اقدامات فرهنگی و دیپلماسی فعال تصاحب کرد.

4- هرچند کشورهای عراق، افغانستان، یمن، سوریه و ... درگیر جنگهای داخلی هستند و ممکن است در حال حاضر بازارهای متلاطمی برای صادرات ایران باشند اما فرصت بازسازی و سرمایه گذاری در این کشورها هم می تواند در آینده مد نظر باشد. لذا با توجه به نفوذ ایران در این کشورها، از هم اکنون باید در این زمینه برنامه ریزی کنیم.

اکبر ابدالی محمدی عضو انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی.

* منبع: آمار مندرج در سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران