خانواده های مذهبی دستمایه جدید سریال های سیما

سرویس فرهنگی نقد رسانه 598؛ هنجار شکنی سریال های ایرانی نسبت به ارزش های دینی در عرصه روابط محرم و نامحرم، موضوع جدیدی نیست که بخواهیم از آن سخن بگوئیم. متأسفانه هنوز رسانه ملی رنگ و بوی ایمان و معنویت را به خود نگرفته است وبا الگوهای رفتاری و سبک زندگی غربی به ساخت فیلم و سریال اقدام می کنند. این امر بیش از همه از آنجا ناشی می شود که بدنه نیروی انسانی در عرصه هنر ، نسبت به این مقوله ها بیگانه و ناآشنا هستند.

کارگردانی که خود در فضای تربیت دینی بزرگ شده و رشد یافته است و در زندگی خود دغدغه ارزش های دینی و مذهبی را نداشته باشد، اگر هم بر اثر فشارهای اجتماعی و توصیه های مدیریتی به این عرصه ورود پیدا کند، نتیجه ای جز سطحی نگری و ساده انگاری نسبت به مفاهیم عمیق دینی را در بر نخواهد داشت که بیشتر به سخره گرفتن و استهزاء این معارف عرشی و قدسی شبیه است. نمونه های این پدید را به صورت بارز، هرسال در سریال های ماه رمضان مشاهده می کنیم که چگونه عالم غیب، بازیچه دست هنرمندان کوته بین واقع می شود و دل دردمند مومنان را به درد می آورد.

آسیب شناسی فوق نمی بایست به حساب توهین و افترا نسبت به قشر هنرمند تلقی کرد چرا که عدم پایبندی آنان به این ارزشها و حریم ها امری عیان و آشکار است و ظاهر این افراد در پشت دوربین فیلمبرداری گواهی بر این مدعا است.

شاید این آسیب شناسی در یکی دو دهه اول انقلاب، تقصیر را متوجه مدیران فرهنگی نمی ساخت و نوک تیز انتقاد مستقیماً عرصه مدیریتی را نشانه نمی رفت، اما اکنون که دهه سوم انقلاب را پشت سر گذاشته ایم، چرا شاهد تربیت نیروی انسانی متناسب با آرمان های انقلاب نیستیم؟ آیا سه دهه از انقلاب اسلامی برای پرورش نسل جدیدی از هنرمندان متعهد و متخصص کافی نبوده است؟

ضعف و خرابکاری هنرمندان در پرداختن به موضوعات دینی آنگاه بر فضاحت قصه می افزاید که بخواهند زندگی خانواده های مذهبی و رفتار ها و سبک زندگی آنان را به تصویر بکشند.

«تا ثریا» سریالی است که این شب ها از شبکه اول پخش می شود که می توان بازیگری نزدیک به واقع مخصوصاً نقش اول سریال، فیلمبرداری بدیع و جالب و ... را از محسنات و نقاط مثبت ساختاری آن دانست. اما صد حیف که خانواده ای به ظاهر مذهبی، دستمایه این سریال قرار گرفته شده است. مادر خانواده زنی است چادری که اهل مسجد و جلسات خانگی و مقید به حلال و حرام است که همه این موارد نشان می دهد کارگردان قصد داشته است از زندگی شخصیتی مذهبی حکایت کند.

اما متأسفانه «مذهبی بودن» این شخصیت در همین چند پارامتر کلیشه ای از شخصیت اول سریال خلاصه می شود و هیچ اثری از رفتار همراه با حیاء و عفت از شخصیت های محرم و نامحرم دیگر سریال نسبت به همدیگر دیده نمی شود. به عنوان مثال، اهل خانه وقتی متوجه می شوند پسر کوچک خانواده با دختری در ارتباط است همگی بالاتفاق، ذوق زده شده و با شور و شعفی وصف ناپذیر! سراغ از خصوصیات او می گیرند و جالب تر اینکه وقتی می فهمند پسر قصد دارد این رابطه را رسمی و شرعی دنبال کند، او را منع کرده و از این کار بر حذر می دارند!! همانطور که ذکر شد، پروسه - و شاید پروژه- عادی سازی روابط محرم و نامحرم امری نیست که به تازگی کلید خورده باشد  اما نمایش این رفتارهای ضد ارزشی در قالب خانواده ای به ظاهر مذهبی، امری بیش از پیش ناپسند و هنجارشکن است.

نکته دیگری که بر ذهنیت مخاطب نسبت به رفتارهای زندگی مذهبی تأثیر سوء می گذارد این است که چگونه رعایت «حلال و حرام» در معامله اقتصادی منجر به از بین رفتن سرمایه انسان می شود درحالیکه این امر از ناآشنایی سازنده سریال از موازین شرعی ناشی می شود چرا که راه های مختلف و شرعی وجود دارد که در عین حفظ ضوابط شرعی، ضمانت سرمایه نیز حفظ شود. حتی در برخی روایات نیز به چنین راهکارهایی اشاره شده است.[1]

[1] - به عنوان مثال شخصی نزد یکی از ائمه معصومین آمد و از شکوه کرد از کسی که نزد او سرمایه ای را به مضاربه می گذارد و او دائماً ضرر می کند، حضرت به او پیشنهاد داد که مثلاً 95 درصد مال را به او قرض دهد و 5  درصد را مضاربه ولی برای 5 درصد، سودی معادل 100 درصد مال در نظر بگیرد. اینگونه اگر فرد مذکور ضرر نماید، در بازگرداندن 95 درصد مال ضامن است.

هادی آیت