وقتی نوروزنامه ها «ظریف» می شوند!

به گزارش پایگاه 598، روزهای پایانی سال برای اهالی مطبوعات رنگ و بوی دیگری دارد.اغلب نشریات پرمخاطب از چند ماه قبل برنامه ریزی گسترده ای برای تهیه و تدوین ویژه نامه های نوروزی داشته و هر یک به فراخور امکانات، علائق و برنامه ریزی های خود به دنبال آماده کردن مجموعه ای جذاب و پرطرفدار هستند. در سوی دیگر این معادله نیز مخاطبان پیگیری قرار دارند که تهیه و مطالعه این ویژه نامه ها برایشان به عادت و سنتی همیشگی در روزهای آخر سال و ایام نوروز بدل شده است.

 محتوای سالنامه های نورزی نشریات، عموما  انعکاس و تحلیل مهم ترین وقایع و تحولات یک سال گذشته در عرصه های گوناگون است. این انعکاس باید به گونه ای باشد که خواننده با یک نگاه اجمالی و تورق کلی بتواند  رویدادهای مهم سال  کهنه را از نظر گذارنده و چشم اندازی از وقایع سال نو در حوزه های سیاسی، فرهنگی، اقتصاد و اجتماعی ایران و جهان پیش روی خود ببیند. اگر تا یک دهه پیش تنها چند نشریه (که بیشتر هم به صورت هفتگی و ماهانه منتشر می شدند) اقدام به انتشار این گونه ویژه نامه ها می کردند. امروز اکثر قریب به اتفاق نشریات برای تهیه بسته ای جذاب و خواندنی در قالب سالنامه های نوروزی تلاش می کنند.

اگر مروری بر ویژه نامه های نوروزی امسال داشته باشیم نکته ای که بیش از همه جلب توجه می کند غلبه موضوع مذاکرات هسته ای هم در متن و هم در روی جلد این نشریات است. این وضعیت اغلب با روی جلد بردن تصویر «محمد جواد ظریف» و تیم مذاکره کننده و یا چهره های داخلی و خارجی مرتبط با پرونده هسته ای ایران در سالنامه های نوروزی رخ می دهد. بماند که عنصر «تحلیل» به عنوان اصل محوری سالنامه های مطبوعاتی در بسیاری از این نوروزنامه ها کمرنگ بوده و بیشتر شبیه کشکولی سرگرم کننده و جذاب از موضوعات مختلف است.

 طبیعی است که مذاکرات هسته ای  ایران و 1+5 در سال93  به خاطر تداوم فراز و فرودهایش و حواشی فراوانی که گاه بر متن هم غلبه داشتند، موضوعی مهم و تعیین کننده است. به ویژه این که طرفین اعلام کرده اند که قصد دارند تا پایان مارس(10 فروردین) به یک تفاهم سیاسی دست یابند.تاریخی که چهار ماه زودتر از موعد تعیین شده در «دومین توافق موقت برنامه اقدام مشترک»(نهم تیرماه1394) است. از سوی دیگر در همین روزها مذاکرات دو جانبه ظریف و جان کری نیز در لوزان سوییس در حال انجام است و هر روز و هر ساعت گمانه زنی های فراوانی از جانب کارشناسان و صاحبنظران داخلی و خارجی در این خصوص منتشر می شود .بنابراین نمی توان با معیارهای معروف و پذیرفته شده رسانه ای، اهمیت و خبرسازی مذاکرات هسته ای را انکار کرد. آنچه قابل تامل است به حاشیه رفتن و نادیده انگاشتن مسائل کلان اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در سایه این پرداخت همه جانبه رسانه هاست. جالب اینجاست که ویژه نامه های نوروزی سال گذشته هم دست کمی از امسال نداشتند و در بسیاری از آنها روند مذاکرات هسته ای و توافق نامه ژنو، تیتر یک بوده و یا گفتگوی اصلی و تصویر روی جلد به دکتر ظریف اختصاص داشت.

در یک نگاه کلی، این وضعیت بدین معناست که در یک سال ونیم گذشته آن چه از  عملکرد دولت یازدهم مدنظر و زیر ذره بین مطبوعات داخلی قرار داشته و دارد پرونده هسته ای و سیاست خارجی است. این فرایند به شکلی ناخواسته به غفلت از معضلات فراوان داخلی در عرصه های مختلف خواهد انجامد. باز هم تاکید می کنم که هیچ کس منکر اهمیت بحث مذاکرات و لزوم پرداخت دقیق و موشکافانه به ابعاد و پیامدهای توافق یا عدم توافق نیست اما این رویکرد همگانی و  کلیشه ای روزنامه ها و نشریات داخلی به این موضوع  دو حقیقت مهم را روشن می کند. اول این که در فضای روزنامه نگاری ما پرداختن به سوژه های چالش برانگیز داخلی نسبت به موضوعات مربوط به سیاست خارجی( که اجماع و توافق بیشتری روی آنهاست) کمتر اتفاق می افتد. گویا هزینه و ریسک بالای پرداختن به برخی از این سوژه های وطنی، نوعی محافظه کاری پنهان  در بین روزنامه نگاران و مدیران مطبوعات به وجود آورده است که مانع از حرکت در مسیر خلاف جریان آب و بروز خلاقیت  می شود. البته نباید از برخی سخت گیری های بیهوده و محدودیت های اعمالی از سوی نهادهای نظارتی هم غافل شد که در برخی موارد رمق و نفس فعالان مطبوعاتی را گرفته و باعث می شود تا آنان عطای سوژه های بکر و چالشی را به لقایش ببخشند.

 نکته دوم در رویکردی است که اتفاقا بسیاری از دلسوزان نظام و نخبگان سیاسی و اقتصادی از جناح های فکری مختلف بارها نسبت به آن هشدار داده اند و آن هم برجسته سازی سیاست خارجی و غفلت از مسائل داخلی است. در قالب این رویکرد، زلف تمام مشکلات و برنامه ریزهای آینده به زلف مذاکرات هسته ای گره زده می شود. لذا بیشترین سرمایه گذاری فکری و فیزیکی دولت در سیاست خارجی صورت گرفته و امور عمومی و مسائل داخلی به اولویت بعدی می رود. گویا همه منتظرند تا با توافق طرفین مذاکرات، به یکباره پابندی که  به پای مدیران، فعالان اقتصادی، اهالی فرهنگ و عموم مردم بسته شده و مانع از حرکت آنان به سمت پیشرفت و تعالی کشور است باز شده و شاهد رشد و شکوفایی در عرصه های مختلف باشیم! همگان بر این نکته واقفند که رفع تحریم ها و رسیدن به توافق، قدرت تصمیم گیری و مانور سیاستگزاران کشور را در بسیاری از حوزه ها افزایش خواهد داد اما این به معنای غلبه موضوع سیاست خارجی بر مسائل داخلی  در رسانه هایی که می بایست دغدغه های جامعه را نمایندگی کند نیست. نوروز 94 برای اهالی مطبوعات بیش و پیش از سایر اقشار جامعه رنگ هسته ای گرفته است. غلبه این سوژه در ویژه نامه های نوروزی گواهی بر این مدعاست. اگر این  وضعیت غفلت از معضلات داخلی و ضعف نظارت رسانه ها بر عملکرد مسئولین را به همراه نداشته باشد امری پذیرفتنی و طبیعی است. در غیر این صورت تنها به تعمیق نگاهی تک بعدی در میان نخبگان جامعه خواهد انجامید.

جلیل خبره
رصد، پایگاه تحلیلی دفتر پژوهش