تخصیص سهمیه بنزین به هر خانواده

سجاد حسین نیا- کارشناس ارشد شبکه تحلیلگران فناوری ایران: با اجرای گام اول قانون هدفمندی یارانه‌ها در دی‎ماه سال گذشته، بنزین به عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های نهایی انرژی در بخش حمل‌و‌نقل، در قالب سهمیه‌های مصوب به مصرف‌کنندگان اختصاص پیدا کرد.

اخیرا مباحثی مبنی بر تک‌نرخی کردن قیمت بنزین با نرخ 700 تومان به عنوان یکی از سناریو‌های مورد توجه دولت در گام دوم اجرای این قانون مطرح شده است. در عین حال سناریوي دیگری با عنوان قیمتی- مقداری در این زمینه به شرح زیر مطرح است:

1- اختصاص سهمیه ماهانه 60 لیتر بنزین به هر خانوار و نه هر وسیله نقلیه:

بر اساس بانک اطلاعاتی به‌دست آمده پس از هدفمند کردن یارانه‌ها، می‌توان سهمیه 60 لیتر بنزین نیمه یارانه‌ای را به هر خانواده به جای هر وسیله نقلیه اختصاص داد. با این کار توزیع یارانه بنزین میان خانوارهای دارای وسیله نقلیه اعم از خودرو و موتور سیکلت برابر و عادلانه شده و به خانوارهایی که بیش از یک وسیله نقلیه دارند، سهمیه و یارانه اضافه-ای اختصاص نمی‌یابد.

2- افزایش قیمت بنزین آزاد به 1000 تومان:

قیمت بنزین آزاد از 700 تومان به 1000 تومان که تقریبا معادل قیمت فوب خلیج فارس است، افزایش یابد. با این کار، مصرف‌کنندگان بنزین، هزینه واقعی آن را پرداخت کرده و از اختصاص یارانه بیشتر به افرادی که بیش از این سهمیه مصرف  می‌کنند، جلوگیری می‌شود. همچنین دولت با تخصیص ماهانه 36 هزار تومان (60 لیتر × (تفاوت قیمت بنزین نیمه‌یارانه‌ای با آزاد)) به خانوارهای فاقد وسیله نقلیه، یارانه بنزین خودروهای شخصی را به صورت کاملا عادلانه در تمامی خانوارها اعم از این که وسیله نقلیه داشته باشند یا نداشته باشند، هدفمند می‌کند.

3- استفاده از اثر جانشینی گاز برای خودروهای عمومی:

الف- تاکسی‌ها: با توجه به افزایش جایگاه‌های اختصاصی CNG و همچنین رسیدن قیمت گاز به 90 درصد قیمت-های صادراتی، سهمیه بنزین تاکسی‌ها به 60 لیتر در ماه کاهش یابد و جایگاه‌های اختصاصی CNG به نحوی در اختیار تاکسی‌ها قرار گیرد که زمان سوخت‌گیری از 15 دقیقه بیشتر نشود.

ب- وانت‌بارها: از آن جا که درصد قابل توجهی از مالکان وانت‌بارها صاحب مشاغل آزاد هستند، اختصاص سهمیه بنزین به این گروه نمی‌تواند به صورت هدفمند به فعالان این بخش صورت گیرد. همچنین برخی از مالکان وانت‌بارها انگیزه کمی در دوگانه‌سوز کردن وسیله نقلیه خود دارند. از طرفی گاز طبیعی بر خلاف بنزین قابلیت جابجایی ندارد و سوء استفاده‌ای از آن صورت نمی‌گیرد. با فراهم کردن امکان استفاده وانت‌بارها از جایگاه‌های عرضه CNG به صورت اختصاصی مشابه تاکسی‌ها با زمان سوخت‌گیری زیر 15 دقیقه و کاهش سهمیه بنزین تمامی وانت‌بارها به 60 لیتر، سوء استفاده از سهمیه اختصاصی بنزین آن‌ها  از بین رفته و انگیزه دوگانه‌سوز کردن این خودروها افزایش می‌یابد. هم چنین قابل توجه است که بازده موتورهای احتراق داخلی وسایل نقلیه پایه گازوئیل‌سوز، پایه گازسوز و بنزین‌سوز به ترتیب 40، 35 و 30 درصد است. بنابراین مناسب است نسبت به گازسوز کردن وانت‌بارها در کوتاه‌مدت و جایگزین کردن آنها با موتورهای گازوئیل‌سوز در میان‌مدت اقدام شود.

ج- آژانس‌های مسافربری و ماشین‌های آموزش رانندگی: از آنجا که کارکرد آژانس‌های مسافربری و ماشین‌های آموزش رانندگی به منزله کارکرد بخش خصوصی و نه بخش عمومی است و از طرفی آژانس‌های متعددی در سطح شهر بدون دریافت سهمیه بنزین یارانه‌ای به فعالیت می‌پردازند، ضروری است سهمیه این بخش حذف شود. حذف سهمیه بنزین نیمه یارانه‌ای مازاد این خودروها به افزایش عدالت و شفافیت در بازار منجر شده و فشار هزینه‌های بخش خصوصی از عموم مردم برداشته می‌شود.

دو سناریو مورد اشاره را می‌توان در سه محور "عدالت در تخصیص یارانه بنزین"، "ایجاد انتظارات تورمی و تورم"، "کاهش مصرف و صرفه جویی" مقایسه کرد:

الف- عدالت در مصرف یارانه بنزین:

از آن جا که قیمت واقعی بنزین در فوب خلیج فارس در حدود 1000 تومان است، در سناریو تک‌نرخی کردن بنزین به قیمت 700 تومان، مصرف هر لیتر بنزین 300 تومان یارانه به همراه دارد و هر فردی که بیشتر مصرف کند، از یارانه بیشتری استفاده می‌كند. در حالی که در سناریو قیمتی- مقداری تمامی خانوارها از یک سهمیه یارانه‌ای ثابت برخوردارند و مصرف بیش از سهمیه بدون یارانه انجام می‌شود. با این کار اختصاص یارانه بنزین به صورت کاملا عادلانه انجام می‌پذیرد.

ب- ایجاد انتظارات تورمی و تورم:

گستره فراگیری بنزین با قیمت تک ‌نرخی تمامی مصارف آن را شامل شده و منجر به افزایش انتظارات تورمی خواهد شد. افزایش انتظارات تورمی و به تبع آن تورم باعث افزایش هزینه تولید می‌شود و در این شرایط دولت به منظور حمایت از تولید، نرخ ارز را تعدیل خواهد کرد.

تعدیل نرخ ارز به معنای افزایش مجدد یارانه بنزین خواهد بود؛ زيرا يارانه بنزين از ما-به‌تفاوت قيمت بنزين × قيمت دلار و قيمت داخلي بنزين محاسبه مي‌شود و اگر قيمت دلار افزايش پيدا كند، يارانة بنزين افزايش يافته و اقتصاد كشور در دور باطل افزايش قيمت بنزين، ايجاد تورم و افزايش قيمت دلار گرفتار مي‌شود. در صورتی که با اختصاص سهمیه بنزین مورد نیاز خانوارها به قیمت نیمه یارانه‌ای، تنها هزینه مصرف بیش از الگو افزایش پیدا کرده و آثار تورمی کمتری را در پی خواهد داشت.

ج- کاهش مصرف و صرفه جویی:

تخصیص سهمیه 60 لیتر در ماه به هر خانوار و افزایش قیمت بنزین آزاد به 1000 تومان انگیزه افزایش مصرف بنزین بیش از سهمیه مصوب را نسبت به بنزین تک نرخی 700 تومان بیشتر کاهش می‌دهد. همچنین با حذف سهمیه خانوارهای دو یا چند خودرویی، مصرف بنزین یارانه‌ای کاهش پیدا کرده و در پی آن صرفه‌جویی مورد توجه بیشتر خانوارها قرار می‌گیرد.

در مجموع اتخاذ راهبرد قیمتی ـ مقداری علاوه‌بر منافعی که در "عدالت در تخصیص یارانه بنزین"، "ایجاد انتظارات تورمی و تورم"، "کاهش مصرف و صرفه جویی" نسبت به راهبرد بنزین تک‌نرخی 700 تومانی ایجاد می‌کند، این امکان را به دولت می‌دهد که در گام‌های بعدی قیمت بنزین آزاد را با حفظ قیمت بنزین نیمه‌یارانه‌ای افزایش دهد. این اقدام با مقاومت اجتماعی کمتری همراه خواهد بود. همچنین تخصیص بنزین نیمه یارانه‌ای می‌تواند ابزاری برای اعمال سیاست‌های دولت مانند بیمه شخص ثالث باشد؛ زیرا در این شرایط، می‌توان سهمیه بنزین خودروهای فاقد بیمه شخص ثالث را حذف کرد.