نزول 300 تا هزار آیه در شأن امام علی(ع)

حجت الاسلام دکتر علی راد عضو هیئت علمی گروه قرآن دانشکده علوم حدیث در گفتگو با مهر در مورد ذکر نام و شخصیت امام علی(ع) در قرآن گفت: به این پرسش می توان به دو گونه نقلی و عقلی پاسخ داد. اما پاسخ نقلی: پیامبر اسلام(ص) در حدیث معیت می فرماید: " علی مع القرآن و القرآن مع علی لم یفترقا حتی یردا علیّ الحوض" علی با قرآن است و قرآن با علی، هرگز از هم جدا نشوند تا در حوض کوثر نزد من آیند. این روایت را حاکم نیشابوری از علمای اهل سنت در کتاب "المستدرک الصحیحن" جلد ۳ صفحه ۲۴ گزارش می دهد. 

 

وی افزود: اگر در این روایت درنگ کافی داشته باشیم این نکته به دست می آید که یک ارتباط دو سویه و تنگانگ بین امام علی(ع) و قرآن کریم وجود دارد؛ گویی علی(ع) آینه تمام نمای قرآن کریم و یا به عبارت دیگر قرآنِ مجسم است و قرآن در سیما و سیره آن حضرت ظهور عینی یافته است. از سوی دیگر سیمای علوی نیز در قرآن قابل ردیابی است.

 

این پژوهشگر و مدرس دانشگاه با استناد به حدیث "منزلت" یادآور شد: پیامبر (ص)خطاب به حضرت علی(ع) می فرماید: " یا علی انت منی بمنزلت هارون من موسی ..." می دانیم هارون وزیر، وصی و همراه موسی در مراحل مختلف نبوت ایشان بوده است،همانگونه که ما در آیات قرآن وقتی داستان موسی را بازخوانی می کنیم در لایه های پنهانی آن، هارون را هم می بینیم ما در قرآن که منشور رسالت و سند عینی نبوت پیامبر اسلام است، علی را هم به سان هارون سایه وار به دنبال پیامبر می بینیم. علی هماره با پیامبر(ص) بوده و قرآن که گزارشگر عملکرد سیره پیامبر است، قطعا سایه پیامبر را که علی(ع) است، گزارش کرده است.

 

وجود بیش از ۳۰۰ تا هزار آیه در شأن امام علی(ع)

 

حجت الاسلام راد افزود: پاسخ عقلی و تحلیلی این است که هرکسی که با قرآن انس داشته و اهل انصاف باشد این نکته را به خوبی در می یابد که از آغاز بعثت نبوی، همواره افرادی برجسته همراه و همیار پیامبر در موقعیتهای مختلف بوده اند و بسیار طبیعی است که خداوند در قرآن از این افراد یاد کرده و تکریمشان کند و این سنت الهی است و در مورد انبیای پیشین نیز چنین بوده است از جمله درباره حواریون عیسی(ع). در قرآن نیز نشان می دهد که پیامبر(ص) تنها نیست با او هستند کسانی و به طور خاص علی(ع) در این میان از جایگاه برتری برخوردار است؛ تفاوت ایشان با دیگر صحابه این است که پیامبر حضرت علی را خود به عنوان همراه برگزید و او را در دامان مبارکشان تربیت کرد.

 

وی با تأکید بر ظاهر و باطن قرآن تصریح کرد: طبق مبانی قرآن شناسی، قرآن ظاهری دارد که همین الفاظ و آیاتی که ما آنها را قرائت می کنیم و نیز بطن قرآن که همان تأویل قرآن است که بُعد فراتاریخی قرآن کریم است. در مورد آیاتی که در شأن حضرت علی(ع) نازل شده است باید گفت که در دو عرصه می توان به آن پرداخت یکی آیاتی که به شأن و شخصیت امیرالمؤمنین در سویه ظاهری اشاره داشته و دیگری آیاتی که در سویه باطنی قرآن به شخصیت ایشان پرداخته است.

 

استاد دانشکده علوم حدیث افزود: آیات مرتبط با شأن حضرت امیر(ع) از لحاظ گستره به دو نوع تقسیم می شوند آیاتی که از لحاظ زمانی و مکانی، به شخصیت دنیوی یا مُلکی امام اشاره دارند و مربوط به جایگاه ایشان در عهد نبوی است و گستره دوم آیاتی است که ناظر به جایگاه حضرت علی در بُعد اخروی و ملکوتی است که هنوز زمان آشکار شدن این بعد از مقام ایشان برای دیگران فرانرسیده است..

 

حجت الاسلام راد در مورد تعداد آیات قرآن که در شأن امام علی(ع) نازل شده است، گفت: معروفترین نظریه از آن "ابن عباس " است؛ او از شاگردان برتر امام علی(ع) است که تفسیر قرآن را از ایشان فراگرفته و فضل و دانش ایشان نزد شیعه و سنی از جایگاه برجسته ای برخوردار است. ابن عباس معتقد بود که ۳۰۰ آیه در مورد امام علی(ع) نازل شده است که این رأی را "خطیب بغدادی" در کتاب "تاریخ بغداد" جلد ۶ صفحه ۲۲۱ از ابن عباس روایت کرده است.

 

وی افزود: همچنین قول دیگری را "شبلنجی" به ابن عباس نسبت داده است که در کتاب" نورالابصار" صفحه ۷۳ آمده است که ابن عباس معتقد بود آن مقدار از قرآن که درباره علی (ع) نازل شده درباره هیچکس نازل نشده است. می بینیم که ابن عباس در این دو روایت یک کمیت حداقلی قائل بوده که همان ۳۰۰ آیه است .

 

وی آیات نازل شده در شأن امام علی(ع) را از لحاظ محتوایی به ۸ گونه مرتبط با سیره عملی امام علی(ع)، آیات مربوط به جایگاه امام علی در هندسه معارف اسلامی، آیات مرتبط با همراهی و همیاری علی با پیامبر، آیات مربوط به وظایف امام علی، آیات مربوط به وظایف دیگران نسبت به امام علی، فضایل اختصاصی امام علی، منزلت اخروی و ملکوتی ایشان و حسادتها و مخالفتها با امام علی تقسیم کرد.

 

برخی آیات قرآنی مرتبط با سیره عملی امام علی(ع)

 

حجت الاسلام راد در ادامه به برخی از آیات مربوط به هر دسته اشاره کرد و گفت: در مورد آیاتی که مربوط به سیره عملی حضرت امیر است آیات متعددی وجود دارد که آیه انفاق در سوره مبارکه بقره آیه ۲۷۴ ، آیه فروش جان در سوره بقره آیه ۲۰۷ مربوط به واقعه لیلة المبیت است که حضرت علی در شب هجرت بر بستر پیامبر خوابیدند و یا در سوره دهر که خداوند در توصیف ابرار مهمترین ویژگی آنها را وفای به نذر, ... عنوان می کند که از آیه ۹ تا ۲۵ اشاره به این ویژگی امام علی دارد.

 

پژوهشگر علوم حدیث و قرآن افزود: از مجموعه آیاتی که در شأن سیره عملی امام علی نازل شده چنین برداشت می شود که خداوند از عملکرد ایشان رضایت داشته و گزارش تمجیدانه و تکریمانه از سیره امام علی کرده و نکته بعدی این است که هدف خدا از نزول این آیات در شأن امیرالمؤمنین توصیه به دیگران به الگوگیری از عملکرد ایشان در موقعیتهای مشابه است.

 

آیات مربوط به جایگاه امام علی در هندسه معارف اسلامی

 

وی در تشریح برخی آیات مربوط به جایگاه امام علی(ع) در هندسه معارف اسلامی گفت: در اینگونه از آیات خداوند حضرت امیر را به عنوان ولی الهی، وصی پیامبر و دارنده مقام امر معرفی می کند از جمله آیه ۵۵ سوره مائده بر ولایت ایشان تصریح دارد.

 

حجت الاسلام راد افزود: در مورد وصایت نبوی، امیرالمؤمنین بعد از رحلت پیامبر وصی ایشان است که در آیه ۶۷ سوره مائده به این مسئله اشاره شده است یا آیه ۵۹ نساء مقام اولی الامری حضرت علی(ع) را یادآور شده است که اولین مصداق تاریخی اولی امر حضرت علی است؛ جالب است که دارنده مقام امر کسی است که می تواند امت اسلامی را هدایت کند چون در جای دیگر قرآن می فرماید و" جعلناهم ائمة یهدون بأمرنا..." ما اینها را امام قرار دادیم که به امر ما هدایت کنند، این مسئله مستلزم این است که این امامی که ادعای هدایت در جامعه اسلامی را دارد قبلا مقام امر را دارا باشد که این آیه شریفه بدان اشاره می فرماید.

 

وی تأکید کرد: این چند آیه منزلت امام علی را در مجموعه معارف اسلامی در اصول دین بیان می کند چون شیعه بر این معتقد است همانطور که توحید، نبوت، معاد جزو اصول دین است، امامت و ولایت امام علی جزو دین است.