ارتودنسی، از عوامل ایجاد تا درمانی فراگیر

گاهی نظم و ارتباط صحیح بین دندان‌ها و دو فک به دلایل مختلفی برقرار نشده یا در هنگام رویش دندان‌ها به دلایل به‌وجود آمدن اختلالات در مسیر طبیعی و صحیح رویش دندان‌ها دستخوش تغییر نامطلوب شده، در نتیجه آن مشکلات و ناهنجاری‌هایی ایجاد می‌شود که رفع آن‌ها نیاز به انجام درمان‌های ارتودنسی و ارتوپدی دو فک دارد.

ماهیت ارتودنسی

ارتودنسی یعنی منظم کردن دندان‌ها و برقراری رابطه صحیح بین دندان‌ها و دو فک به نحوی که بتوانند وظایف خود را در سلامتی کامل و به‌خوبی انجام دهند.
در مواردی که دندان‌های شخصی کج و معوج و نامرتب هستند یا دندان‌های یکی از دو فک بیش از حد بیرون زده است، نیاز به درمان‌های ارتودنسی احساس می‌شود. از طرف دیگر در مواقعی که یکی از دو فک بالا یا پایین بیش از اندازه کوچک یا بزرگ یا فاصله بین دندان‌ها زیاد است، ارتودنسی راه حل مناسبی برای رفع این نقایص به شمار می‌رود.
همچنین متخصصان ارتودنسی به افرادی که هنگام باز و بسته کردن دهان، فک پایین شان به سمت راست یا چپ منحرف می‌شود یا هنگام بستن دهان، تعدادی از دندان‌های جلوی دهان آنان به هم نمی‌رسند و نمی‌توانند با هم تماس و ارتباط برقرار کنند، درمان‌های ارتودنسی را پیشنهاد می‌کنند. در مواردی هم که کودکان در سنین بین 6 تا 12 سالگی که سن تبدیل دوره دندان‌های شیری به دندان‌های دائمی است و اصطلاحاً به آن «دوره دندانی مختلط» گفته می‌شود به دلایل مختلفی از قبیل افتادن دندان‌های شیری و رویش دندان‌های دائمی، دچار اختلال و نامرتبی می‌شوند که می‌بایست به منظور بررسی و اصلاح روند رویش دندان‌ها به متخصص ارتودنسی مراجعه شود.

زمینه ناهنجاری‌های دندانی

عوامل متعددی می‌توانند موجب بروز این ناهنجاری‌ها و مشکلات دندانی شوند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1- عوامل ارثی: بسیاری از ویژگی‌های انسان به وسیله انتقال صفات از طریق ژن‌های منتقل شده از پدر یا مادر به ارث می‌رسد که از میان آن‌ها می‌توان به اندازه و شکل دندان‌ها، فرم و اندازه قوس فک، تعداد دندان‌ها، زیاد یا کم بودن آن‌ها، موقعیت قرارگیری و نحوه رشد دو فک اشاره کرد.

2- عوامل محیطی در دوران جنینی: مصرف برخی داروها توسط مادران باردار یا تغییرات خاصی که بر اثر مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر ممکن است ایجاد شود یا صدماتی که به جنین به دلایل نامشخص در هنگام رشد ممکن است وارد شود، گاهی اوقات در شکل‌گیری دندان‌ها و دو فک تأثیر نامطلوب گذاشته، موجب بروز مشکلاتی در دندان‌ها و فک‌های فرد پس از تولد می‌شود.

3- عوامل محیطی پس از تولد: صدمات ایجاد شده به فرد پس از تولد مانند زمین خوردن، تصادف، شکستگی فک‌ها، سوختگی‌های پوست و عضلات صورت و گردن یا مشکلات ناشی از نحوه خوابیدن یا تنفس غیر طبیعی ناشی از سرماخوردگی و انسداد مسیر تنفسی به دلیل رشد غیر طبیعی لوزه‌ها یا التهاب آن‌ها و استفاده از برخی داروها در اوایل دوران کودکی موجب اختلالات دندانی می‌شود.

4- سوء تغذیه و استفاده نکردن از مواد غذایی مورد نیاز بدن به میزان کافی یا ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند کم کاری تیروئید و...

5- فشارهای غیر طبیعی و عادت‌های نامطلوب دهانی نظیر مکیدن انگشت یا یک شیء خارجی مانند پستانک به مدت طولانی بویژه پس از سن 4 سالگی، تنفس‌های غیر طبیعی، دندان قروچه و...

6- زود از دست دادن دندان‌های شیری به دلیل پوسیدگی بیش از حد یا باقی ماندن بیش از اندازه آن‌ها در دهان که موجب ممانعت از رویش دندان‌های دائمی شود.

7- پوسیدگی بین دندان‌های شیری که موجب بسته شدن فضای مورد نیاز به منظور رویش دندان‌ها شود. دندان‌های نامرتب و نامنظم روی وظایف دندان‌ها تأثیرات نامطلوبی برجای می‌گذارند. برای مثال جویدن غذا با چنین دندان‌هایی مشکل است و در اکثر موارد فرد را به مصرف غذاهای نرم ناچار می‌کند که این امر می‌تواند خود منجر به برهم خوردن تعادل غذایی او شود. همچنین نامرتبی دندان‌ها و جفت شدن غلط آن‌ها می‌تواند سبب انقباض عضلات صورت و عضلات جونده شود و ناراحتی‌های عصبی، روانی، سردرد و ناهنجاری‌های گیجگاهی- فکی را ایجاد کند و بر جذابیت چهره فرد نیز تأثیر نامطلوب بگذارد.

بهترین درمان

قرار نگرفتن صحیح دندان‌ها و دو فک باعث ایجاد صورت نازیبا و گاه امتناع بیمار از پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی، نشاط و خنده شده، گوشه‌گیری و انزوا را در فرد به همراه دارد و در نهایت سبب ایجاد مشکلات روانی در او و تشدید آن‌ها می‌شود.
از سوی دیگر به دلیل آنکه تمیز کردن دندان‌های نامرتب و برداشتن پلاک دندانی از روی سطوح مختلف دندان‌ها بسیار مشکل است، پوسیدگی‌های دندانی و حتی بیماری‌های لثه نیز در این افراد بیشتر دیده می‌شود.
خوشبختانه امروزه درمان‌های ارتودنسی با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در سنین مختلف انجام می‌شود و به نتایج مطلوب هم می‌رسد. با توجه به افزایش سن مراجعه‌کنندگان برای انجام ارتودنسی و فراگیر شدن این نوع از درمان و از سوی دیگر پیچیدگی‌های بالای درمانی برخی از بیماران، وجود ارتباط مقابل بین رشته ارتودنسی و سایر رشته‌های دندانپزشکی مانند پروتز و جراحی فک و صورت اجتناب ناپذیر است.
امروزه استفاده از ابزارهای جدید در ارتودنسی، نقش مهم و بسزایی را در درمان ایفا می‌کنند و یکی از این ابزارها که دردهه اخیر ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته، «مینی ایمپلنت‌های ارتودنسی» هستند که در ایران نیز همگام با سایر کشورها توسط متخصصان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر، استفاده از تصاویر سه بعدی، سبب افزایش اطلاعات تشخیصی و به تبع آن بهبود نتایج درمان می‌شود و با وجود دستگاه‌های تصویر‌برداری سه بعدی مخصوص دهان (CBCT) امکان درمان بهتر دندان‌های نهفته با جراحی‌های فک، پیش‌بینی نتایج درمانی و... به‌وجود آمده است.(دکتر محمد صادق آخوندی - عضو شورای سلامت دهان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی/ایران)