همایش اسلام و مسیحیت ارتدوکس

وی هویت و فرهنگ، گفت‌وگو و تبادل فکری ادیان، نهاد خانواده و جامعه، نقش دین در مسایل اجتماعی و نقش علم در مسایل اجتماعی را از محورهای اصلی این همایش برشمرد و با اشاره به ارتباط علمی و فرهنگی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و گرجستان به بیان دلایل انتخاب مسیحیت ارتدوکس برای این همایش پرداخت و اظهار داشت: از تعداد چهار و نیم میلیون نفر جمعیت کشور گرجستان، 84 درصد مسیحی ارتدوکس هستند و ادیان دیگر از نظر تعداد پیروان و مراکز مذهبی در اقلیت قرار دارند.

دبیر علمی همایش اسلام و مسیحیت ارتدوکس ادامه داد: بیشتر مسیحیان شرق اروپا ارتدوکس هستند و حتی با کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها نیز اختلاف‌نظر دارند که این امر عاملی شد تا با توجه به مذاکرات علمی و بین‌الادیانی که مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام داده است، این همایش در قم برگزار شود.

وی همچنین یادآور شد: چند نفر از مسیحیان و شخصیت‌های علمی و رؤسای دانشگاه‌های برتر کشور گرجستان با هماهنگی مرکز گفت‌وگوی ادیان و بخش ادیان و مذاهب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای شرکت در همایش اسلام و مسیحیت در قم حضور دارند که شرکت در چند نشست علمی، برپایی جلسات متعدد با مسؤولان و اعضای هیأت علمی جامعةالمصطفی العالمیه، دیدار با مراجع تقلید، بازدید از مراکز علمی جامعةالمصطفی و بازدید از کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی‌(ره) از جمله برنامه‌های آنان در ایران است.

و اما چهارشنبه، 4 آبان‌ماه فرا رسید و نخستین همایش بین‌المللی اسلام و مسیحیت ارتدوکس در دو نوبت صبح و عصر با حضور اندیشمندانی از کشور ایران و گرجستان در سالن شهید عارف‌الحسینی مجتمع آموزش عالی امام خمینی‌(ره) قم کلید خورد که در بخشی از آن، رییس جامعةالمصطفی العالمیه خواستار نزدیک شدن دو تفسیر قرآن کریم و کتاب مقدس به هم شد.

طرح منشور جامع تبادل فکری بر مبنای تعامل علمی

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی با تأکید بر جریان گفت‌وگو و تعامل فکری در عالی‌ترین سطوح، خواستار تهیه و طراحی منشور جامع گفت‌وگو و تبادل فکری بر مبنای تعامل علمی و فکری و گسترش آن به حوزه مبادله اطلاعات شد و با بیان این‌که اسلام و مسیحیت بزرگ‌ترین ادیان الهی و دارای مشترکات فراوانی هستند، افزود: گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت در مجرای منطقی، سالم و صحیح زمانی محقق می‌شود که قلمروهای پیشِ ‌روی آن مورد تأمل بیشتر قرار گیرد.
 
وی با اشاره به تفاوت‌های اساسی اسلام و مسیحیت در حوزه اعتقادی و کلامی، اشتراک‌های فکری و اعتقادی این دو دین را کم ندانست و گفت: جبهه‌ای قوی، کیان تفکر الهی دو دین را تأمین می‌کند و نظریه‌های فراوانی در حوزه‌های فلسفی و کلامی در برابر اندیشه الهی و اعتقاد به غیب ارایه می‌شود.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی تصریح کرد: دانشمندان، متفکران و مراکز دینی وظیفه دارند اصول و مبانی فکری مشترک این دو دین بزرگ جهانی را به درستی شناسایی و در تحکیم آن مبانی مشترک تلاش کنند؛ این تلاش مشترک، جبهه الهیون و اندیشه معتقد به غیب را در عالم تقویت کرده و در انتقال پیام‌های اساسی اندیشه الهی به عالم نقش مؤثری دارد.
 
وی با بیان این‌که حکمت متعالیه یکی از مترقی‌ترین فلسفه‌های اسلامی است که از سوی صدرالمتألهین شیرازی پایه‌ریزی شده، ابراز داشت: مبانی مهمی در حوزه‌های معرفت‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی و هستی‌شناسی سرزمین ایران وجود دارد که می‌تواند حلقه‌های وصل همه الهیون در عالم باشد.
 
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اخلاق‌مداری در حوزه‌های مختلف افزود: محور اخلاق در همه ادیان مورد توجه است و بخش عمده‌ای از زندگی بشر را می‌توان با اخلاق و معیارهای اخلاقی تطبیق کرد؛ بدون تردید در این حوزه شاهد مشترکات فراوانی میان ادیان الهی هستیم.
 
وی محور حقوقی فقهی را از دیگر موارد گفت‌وگو بین دو دین برشمرد و ابراز داشت: حوزه فقه و احکام در اسلام بسیار وسیع و گسترده‌ بوده و اکنون در شهر مقدس قم مراجع و علمای بزرگ و مکاتب متعدد فقهی و حقوقی بر پایه اسلام استوار و درجریان است.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی دسترسی به فقه و عقود مشترک بین ادیان در حوزه نگاه حقوقی و فقهی را امکان‌پذیر دانست و خواستار توجه به تلاش‌ها و گفتمان علمی در حوزه فقه و حقوق مشترک میان ادیان الهی و دو دین اسلام و مسیحیت در نشست‌ها و پژوهش‌های آینده شد.
 
وی حاکمیت بخشی به مبانی الهی و اندیشه‌های آسمانی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی را به عنوان چهارمین محور تقویت اشتراکات بین دو دین عنوان و ابراز کرد: بسیاری از تولیدات معاصر از پارادایم وحی و ارتباط با اندیشه‌های الهی فاصله گرفته است.
 
رییس جامعةالمصطفی العالمیه افزود: برای نهادینه کردن مبانی وحیانی و اندیشه‌های الهی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی در ایران و برخی کشورهای اسلامی تلاش‌های بسیاری انجام شده است و این به معنای آن نیست که علوم انسانی و اجتماعی را از ارزش خود ساقط کنیم یا نقش آن را کم بشماریم.
 
وی تصریح کرد: تفکر الهی و نگاه قدسی به جهان و انسان نقش مؤثری در تمام حوزه‌های علمی ایفا می‌کند و عقب‌‌نشینی دانشمندان مسلمان از ایفای نقش معرفتی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی پذیرفتنی نیست و البته در دنیای مسیحیت و اسلام گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته شده است.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی با بیان این‌که حوزه فلسفه‌های خاص و مضاف و نظریات کلان در حوزه‌های اقتصاد، سیاست و ساحت‌های مختلف زندگی بشر محور پنجم و حوزه روش‌شناسی تفسیر متون دینی محور ششم این اشتراکات است، گفت: نظریه‌های متعددی در جهان اسلام به ویژه در حوزه‌های شیعی در دو زمینه وجود دارد.
 
وی در بخش دیگری از سخنان خود خواستار نزدیک شدن دو تفسیر قرآن کریم و کتاب مقدس به هم شد و افزود: بخشی از مشکلات امروز جهان و بشریت هم‌فکری و دستیابی دو دین اسلام و مسیحیت در آن موضوع‌ها و رسیدن به منشورها و قواعد تعریف شده است که می‌تواند در کاهش دردهای بشر و ارتقای اخلاق و فضیلت در میان انسان‌ها کمک کند.
 
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توجه به مسأله خانواده، محیط زیست، کاهش فقر و فاصله‌های طبقاتی و از بین رفتن جنگ، اشغال و تجاوز را از جمله محورهای مهم در گسترش اخلاق در میان انسان‌ها دانست و نقش خانواده را در همه دنیا ارزنده توصیف کرد.
 
وی با اشاره به تهدیدهایی که کیان خانواده را فرو می‌ریزد و آن را مورد مخاطره جدی قرار می‌دهد، اظهار داشت: بدون تردید اندیشه الهی و تفکرات آسمانی و معارف دو دین در حوزه خانواده و نقش زن و مرد و جایگاه خانواده و قواعد و اصولی که باید بر خانواده حاکم باشد، ارمغان‌های بسیاری برای بشر امروز دارد.
 
رییس جامعةالمصطفی العالمیه ادامه داد: فقر از موضوع‌های مهمی است که عدالت را در جهان تهدید می کند؛ فاصله‌های بین شمال و غرب و تمرکز سرمایه و انباشته شدن ثروت در قطب‌های معینی از دنیا، قطعا آینده سختی را برای بشریت رقم خواهد زد.
 
وی تصریح کرد: بدون تردید اگر تئوری عدالت که در ادیان الهی وجود دارد و اسلام و مسیحیت بر آن تأکید می‌کنند، به درستی تبیین و به صورت یک منشور جدی از سوی عالمان دین و متفکران اسلام و مسیحیت ارایه شود، چهره دنیا تغییر خواهد یافت.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی یادآور شد: ادیان با رویکرد قدسی و آسمانی می‌توانند در این زمینه به تلاش مشترک علمی پرداخته و طرحی را برای دسترسی به سندهای جهانی و مطالبه جدی از سیاستمداران طراحی کنند.
 
وی از جنگ، اشغال و تجاوز به عنوان پدیده مشکل‌آفرین دیگری در دنیا نام برد و با بیان این‌که رویکرد قدسی و الهی در این زمینه قطعا دیدگاه‌ها و نظریه‌های اساسی دارد، خواستار تبیین دیدگاه‌های مشترک الهی و قدسی به صورت منصفانه و سنجیده در این حوزه شد.
 
این استاد حوزه حرکت‌های افراطی منجر به ترور و ستم و نیز دیکتاتورهای آشکار و دیکتاتوری‌های پنهان را بسیار خطرناک توصیف کرد و جهانی شدن و تلاش پاره‌ای از سیاستمداران برای هضم خرده‌فرهنگ‌ها و رساندن عالم به یک فرهنگ مهاجم و یک دست را مورد قبول ندانست و بر تبیین جهانی شدنی که در درون آن جای تفکر و اندیشه‌ورزی باقی بماند و فرهنگ‌ها و تمدن‌ها جایگاه خود را داشته باشند، تأکید کرد.
 
وی به بیان راهبردهای گفت‌وگو بین ادیان اسلام و مسیحیت پرداخت و با تأکید بر جریان گفت‌وگو و تعامل فکری در عالی‌ترین سطوح، خواستار تهیه و طراحی منشور جامع گفت‌وگو و تبادل فکری بر مبنای تعامل فکری و تعامل علمی شد.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی خواستار توجه به سوابق روابط اسلام و مسیحیت و کنکاش در پاره‌ای از برخوردها و معالجه آن شد و با بیان این‌که تفسیر مذهبی از برخوردها ارایه نشود، ابراز داشت: اسراییل که خود را یک پدیده یهودی صهیونیستی می‌داند دینی نیست بلکه یک پدیده سیاسی است.
 
وی با بیان این‌که اشغال و تجاوز از سمت غرب نباید به مسیحیت نسبت داده شود و از این طرف هم برخی از مشکلات نباید اسلامی تلقی شود، تصریح کرد: قرائت انقلاب اسلامی از اسلام تفسیری عادلانه، حکیمانه، شجاعانه، ظلم ستیز و مبتنی بر مبانی عقلانی و رعایت ضوابط عقلانی و اخلاقی است.
 
دین پاسخ‌گوی مشکلات پیش‌روی جامعه بشری
 
در ادامه این مراسم، سفیر جمهوری اسلامی ایران در گرجستان با اشاره به تاریخ روابط دو کشور ایران و گرجستان، روابط این دو کشور را در همه عرصه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مستحکم ارزیابی کرد و افزود: تاریخ و فرهنگ دو کشور به هم تنیده است و اکنون هم دو ملت و دولت تلاش می‌کنند ارتباط‌های دیرین را به گونه‌ای گره بزنند که هیچ تندبادی نتواند آن را باز کند.

مجید صابر با بیان این‌که پس از تحرکاتی که در روابط دو کشور ایجاد شده است، عالی‌ترین مقام‌ها از آن به عنوان جهش یاد کرده‌اند، ابراز داشت: مهم‌ترین حوادث در روابط دو کشور گرجستان و ایران لغو روادید بود و این امر نویدبخش همه حرکت‌های مثبتی است که از دی‌ماه سال 89 آغاز شد.
 
وی افزایش مبادلات تجاری و رشد 43 درصدی آن و همچنین پیشرفت در زمینه‌های مختلف علمی را از مهم‌ترین این حرکت‌ها برشمرد و ابراز داشت: روابط دو کشور به اندازه‌ای است که حضور فعال نمایندگان ایران در همه برنامه‌های فرهنگی تفلیس مشاهده می‌شود.
 
سفیر جمهوری اسلامی ایران در گرجستان ادامه داد: علما و روحانیان گرجستانی هم در تمامی همایش‌های علمی و کارگروه‌های ویژه‌ای که برای آموزش‌های مختلف، دیپلماتیک و مسایل دیگر در کشور ایران برگزار می‌شود، شرکت فعال دارند و این نویدبخش آینده‌ای درخشان است.
 
وی مهم‌ترین دلایل این پیوند عمیق را ارزش و اهمیت دین در زندگی دو ملت عنوان کرد و با بیان این‌که دین پاسخ‌گوی مشکلات پیش‌روی جامعه بشری و مهم‌ترین عاملی است که جامعه بشری را به ساحل نجات هدایت می‌کند، ابراز داشت: دین در گرجستان همانند ایران یک عنصر اساسی در زندگی است و گرجستانی‌ها برای روحانیان دینی خود اهمیت و ارزش بالایی قایل هستند.
 
صابر با اشاره به نقش روحانیت در ارتباط عمیق بین دین مسیحیت و اسلام در دو کشور، ابراز داشت: مدت‌های مدیدی است که در اثر رهنمودهای روحانیت هیچ اختلافی بین مسیحیان و مسلمان‌ها مشاهده نمی‌شود و در کشور ایران آزادی عمل ادیان مختلف به خوبی مشخص است.

در نوبت صبح این مراسم، حجت‌الاسلام محمدرضا کلانفریبایی با مقاله «کنترل جریان افراط‌گرایی در اسلام و مسیحیت»، سرگوواردو سانیدزه با مقاله «دین و سیاست و تعامل یا تعارض‌ها»، حجت‌الاسلام مهراب صادق‌نیا با مقاله «علایق یکتاپرستی و اخلاق در ادیان ابراهیمی با تأکید بر مفهوم مشترک خداگونه‌گی در میان ادیان» سخنرانی کردند.
 
کشیش گریگوریس نرسیسیانس مقاله «ضرورت نهاد خانواده» و کشیش تیموراز تاتار اشویلی با مقاله «بررسی ویژگی‌های عصر ظهور در ادیان الهی و مسأله ظهور ناجی در ادیان اسلام و مسیحیت» را ارایه کردند که نوبت صبح این همایش با ارایه این دو مقاله به پایان رسید.
 
در نوبت عصر این همایش نیز که از ساعت 14:40 در سالن شهید عارف الحسینی مجتمع آموزش عالی امام خمینی‌(ره) برگزار ‌شد، زازا براگوادوه با مقاله «ایده گفت‌وگو، ضرورت‌ها و چالش‌ها» و حجت‌الاسلام حمیدرضا شاکرین با مقاله «دین و سیاست، گسست یا پیوند» سخنرانی کردند.
 
همچنین سارتانیا مقاله «معنویت‌گرایی نیازهای انسان»، حجت‌الاسلام شیروانی مقاله «تجربه دینی شبه حسی از منظر مسیحی و اسلامی»، پروفسور نومادی بارتایا مقاله «بررسی کتاب‌های درسی تاریخ در کشور و تبیین حساسیت‌های دو ملت» را ارایه دادند.
 
و «اهمیت خانواده بین دو ملت» با ارایه کشیش ولادیمیر واختانقادزه و «تعامل جدید اسلام و مسیحیت پس از تحولات اخیر منطقه خاورمیانه» با ارایه طالب‌زاده، مدرس و کارشناس رسانه و سخنرانی حجت‌الاسلام جعفر علمی، معاون پژوهش جامعةالمصطفی العالمیه از دیگر برنامه‌های این مراسم بود.

کنترل جریان افراط‌گرایی در اسلام و مسیحیت
 
حجت‌الاسلام محمدرضا کلانفریبایی، مسؤول نمایندگی جامعةالمصطفی العالمیه در گرجستان در ادامه این مراسم به ارایه مقاله خود با عنوان «کنترل جریان افراط‌گرایی در اسلام و مسیحیت» پرداخت و گفت: اسلام و مسیحیت در مقایسه با سایر ادیان جهان، پیروان بیشتری دارند و به همین سبب، هرگونه تفاهمی میان این دو دین بزرگ، نقش مؤثری در تعامل ملل مختلف جهان داشته و می‌تواند به فهم عمیق‌تر پیروان ادیان و زندگی مسالمت‌آمیز ملت‌ها کمک کند.
 
وی با بیان این‌که در نیم قرن اخیر، گفت‌وگو میان اسلام و مسیحیت از روزنه‌ای کوچک به آفتابی حیات‌بخش تبدیل شده است، افزود: میزگردهایی که در طول سال‌ها در هر گوشه جهان میان علما و مؤمنان دو دین برگزار شده، مطالب و مفاهیم زیادی را در سطوح علمی به تحریر در آورده و مورد تبادل نظر قرار داده است و در چنین رویکردی فضای گفت‌وگوی سازنده و مطلوب در بسیاری از محافل هر دو دین ایجاد شده است.
 
مسؤول نمایندگی جامعةالمصطفی العالمیه در گرجستان ادامه داد: نشست‌های منظمی که به همت واتیکان و شواری جهانی کلیساها در بیرمنگام انگلستان و مراکزی در هارتفورد و جورج تاون در آمریکا و کنفرانس‌های ثابتی در جهان اسلام و در کشورهای ایران، مصر، ترکیه و کشورهای شرقی مانند روسیه،‌ گرجستان و دیگر جوامع مسلمان با حضور شخصیت‌های اسلامی و مسیحی با همین هدف برگزار شده و بسیار راهگشا و مفید است.
 
وی ارمغان چنین مجالسی را شناخت متقابل، احترام، نزدیکی دو تمدن، دو ملت و فهم مشترک میان آنان ارزیابی کرد و با اشاره به برگزاری نخستین همایش اسلام و مسیحیت ارتدوکس گفت: این همایش با توجه به تأکید علما، شخصیت‌ها و رهبران دو کشور ایران و گرجستان و اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی و ضرورت تبادل نظر میان دو ملت برگزار شد و از اهمیت بالایی هم برخوردار است.
 
دین و سیاست، تعامل یا تعارض‌ها

سرگوواردو سانیدزه، رییس دانشگاه پاتریکی آندریاس مقدس از دیگر اندیشمندانی بود که به ارایه مقاله خود با عنوان «دین و سیاست، تعامل یا تعارض‌ها» پرداخت و با ابراز تأسف از این‌که کشور گرجستان قربانی اشغال‌گری شده است، همکاری بین دو کشور ایران و گرجستان را حایز اهمیت دانست و گفت: درخواست ملت گرجستان آن است که دارای کشوری مستقل باشند و سرنوشت خود را خود تعیین کنند که این امر با کمک جمهوری اسلامی ایران محقق خواهد شد.
 
وی در ادامه با بیان این‌که دین رسمی در گرجستان در طول تاریخ مسیحیت بوده است و در واقع کلیسا و دولت دو رکن مستقل سیستم حکومتی بوده‌اند، دولت را مسؤول اداره امور سیاسی و اجتماعی و کلیسا را مسؤول اداره امور دینی این کشور دانست و گفت: توسعه آموزش، تبلیغ ارزش‌های دینی و ایجاد یک دیدگاه ملی از وظایف کلیسا بوده است.
 
رییس دانشگاه پاتریکی آندریاس مقدس ابراز داشت: کلیسا در گرجستان تا حدی در تحولات سیاسی مشارکت می‌کرد و این‌گونه مشارکت به نفع دولت نیز بوده است چراکه پادشاهان گرجی و دیگر رهبران کشور بدون کلیسا نمی‌توانستند در انجام امور سیاسی موفق باشند.
 
وی عنوان داشت: در سال 1104 میلادی، دیوید بنا پادشاه نامی گرجستان «چقوندیدلی» یکی از بزرگان کلیسا را به نخست‌وزیری کشور منصوب کرد؛ وی همچنین به ریاست دیوان عالی منصوب شد و این موضوع نشان‌دهنده مشارکت کلیسا در امور سیاسی کشور است.
 
سرگوواردو سانیدزه حضور فعال کلیسا در عرصه سیاسی را سبب اقتدار کشور دانست و گفت: کلیسای گرجستان در واقع با درخواست دولت وارد سیاست شد و تنها در صورت اقدامات متفاوت دولت و کلیسا در تدوین گرایش سیاسی کشور و مدیریت زندگی معنوی مردم به مخالفت با دولت برمی‌خاست.
 
وی اضافه کرد: در قرن 19 روسیه پس از اشغال گرجستان مقام پاتریارکی را لغو کرد و میترپولیت‌های روسی را به این کشور اعزام کرد، سیاستمداران و روحانیان روسی از آن زمان هدف نابودی ارزش‌های دینی و ملی گرجستان را دنبال می‌کردند.
 
این استاد دانشگاه با بیان این‌که نظام کمونیستی با نسبت دادن افیون توده‌ها به دین توانست کلیسا را زمین‌گیر کند و روحانیون حتی تا سال 1936 حق شرکت در انتخابات را نداشتند، گفت: تا دهه‌های هفتاد و هشتاد قرن بیستم دین هیچ تأثیری بر تحولات سیاسی نمی‌گذاشت اما با آغاز مجدد حرکت‌های ملی، کلیسا نیز فعال شد و نقش مهمی در توسعه این حرکت‌ها ایفا کرد.
 
وی به نقش تاریخی کلیسا در گرجستان و جایگاه ممتاز آن اشاره کرد و با بیان این‌که بسیاری از احزاب سیاسی در صدد همراهی کردن رهبر کلیسای گرجستان هستند، افزود: این موضوع به معنی فاصله گرفتن کلیسا از جریانات سیاسی نیست.
 
سرگوواردو سانیدزه تصریح کرد: غیر ممکن است جامعه آزادی را از دست بدهد و به قدرت دیگر وابستگی پیدا کند، جامعه همواره در مقابل نیاکان و نسل آینده مسؤولیت دارد؛ همه ملت‌ها لیاقت آن را دارند که یک کشور کامل بسازند و اختلاف‌نظرها بین رهبران کلیسا و رهبران سیاسی کشور بخشی از دموکراسی است.
 
یکتاپرستی و اخلاق در ادیان ابراهیمی با تأکید بر مفهوم خداگونه‌گی
 
«یکتاپرستی و اخلاق در ادیان ابراهیمی با تأکید بر مفهوم خداگونه‌گی» مقاله‌ای دیگری بود که از سوی حجت‌الاسلام مهراب صادق‌نیا، عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم ارایه شد؛ وی در ابتدای بیان این مقاله خواستار اهتمام پیروان ادیان برای گفت‌وگو براساس باورها و اندیشه‌ها و تشکیل جبهه واحد دینداری و تقویت آن در برابر جبهه ترویج کننده بی‌دینی از اصل دین و دفاع از دینداری در جهان امروز شد.
  
وی با بیان این‌که یکتاپرستی به عنوان هدیه ادیان ابراهیمی به جامعه بشری صرفا به معنای جاودانی پرستش یک خدا به جای پرستش چند خدا نیست، گفت: ادیان ابراهیمی با دعوت مردم به یکتاپرستی در حقیقت انسان‌ها را به نوعی از کیفیت‌های رفتاری دعوت کرده‌اند.
 
این استاد حوزه یادآور شد: سطح ارتباط میان انسان و خدا در شرک منحصر در پرستش بود؛ در چندگانه پرستی رابطه میان انسان و خدا رابطه میان پرستش کننده و پرستش شونده است بی‌آنکه پرستش شونده به کیفیات اخلاقی و رفتاری متصل باشد و خود را ملزم به اطاعت از پرستش شونده بداند.
 
وی با بیان این‌که در یکتاپرستی که ادیان ابراهیمی ارایه می‌کنند سطح ارتباط از پرستش کننده و پرستش شونده به اطاعت کننده و اطاعت شونده ارتقا می‌یابد،اظهار داشت: در این سطح، پرستش وجود دارد اما اینجا ارتباط میان انسان و خدا ارتباط میان یک مطیع و مطاع است.
 
حجت‌الاسلام صادق‌نیا تصریح کرد: خدا در این باور دارای کیفیت‌هایی از رفتار و اخلاق و دارای دستورات و اوامری است که یکتاپرستان باید آن کیفیت‌ها و دستورات اخلاقی را دریابند و اطاعت کنند و صرفا این رابطه یک رابطه عاطفی در حد پرستش باقی نماند.
 
وی با بیان این‌که خدایی که در یهودیت، مسیحیت و اسلام پرستش می‌شود خدایی است اطاعت‌طلب و اطاعت‌خواه و دارای اوامری است که از انسان می‌خواهد آن اوامر را اطاعت کنند، گفت: مفهوم مشترکی در سه دین آسمانی وجود دارد و اگرچه با سه عبارت متمایز گفته شده‌اند اما هر سه به یک حقیقت اشاره دارند.
 
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم ابراز داشت: توحید در این سه دین نه تنها یک فصل اعتقادی بلکه قاعده‌ای اخلاقی است و انسان تنها صرف یک موجود اعتقادی نیست بلکه صحیح الاخلاق هم عنوان می‌شود و انسان بت‌پرست تنها به عنوان انسان فاسدالاعتقاد معرفی نمی‌شود بلکه او فاسد‌الاخلاق هم هست.
 
وی با بیان این‌که مفهوم خداگونه‌گی و آفرینش انسان در مسیحیت در صورت خداوند و به مفهوم تشبه به مسیح تعریف می‌شود، گفت: کمال اخلاق انسان در مسیحیت از تشبه او به عیسی مسیح و براساس باوری که مسیحیان دارند سرچشمه می‌گیرد و با توجه به این‌که عیسی مسیح جلوه دوم از جلوه‌های خدای واحد است، بنابراین معنای تشبه به مسیح با معنای تشبه به خدا در یهودیت برابر است.
 
حجت‌الاسلام صادق‌نیا به مفهوم خلیفةالله در اسلام اشاره کرد و با بیان این‌که خداوند می‌فرماید «من بر روی زمین خلیفه خویش را قرار می‌دهم»، افزود: گرچه درباره این مفهوم تفاسیری بسیاری هست اما گویا بر این‌ نکته می‌توان اتفاق کرد که خلیفةاللهی آرمان اخلاقی خداوند است و خلیفةالله به معنای کسی است که مشابهتش به خداوند در کیفیات اخلاقی به گونه‌ای است که می‌تواند خدای را نمایش دهد.
 
وی ادامه داد: این سه مفهوم بر پایه توحید و یکتاپرستی استوار هستند و می‌توانند آرمان اخلاقی مشترک بین ادیان ابراهیمی تصور شوند؛ نمونه آرمانی اخلاق در این سه دین عبارت از کسی است که بیشترین حد تشابه را به خداوند در خویش به وجود آورده باشد.
 
این استاد حوزه و دانشگاه راه رسیدن به مقام خداگونه‌گی و کیفیت آن را در سه دین یکسان ارزیابی کرد و اظهار داشت: تأکید بر اطاعت خداوند و پرهیز از نافرمانی او و وضع پاداش برای مطیعان و عقوبت برای نافرمانی کنندگان نشان‌دهنده آن است که راه رسیدن به خداگونگی در اسلام در اطاعت محض از خداوند است.
 
وی تصریح کرد: ادیان ابراهیمی افزون بر آن‌که در معرفی آرمان اخلاقی خود مانند هم هستند و هر دو خداگونه‌گی را آرمان اخلاقی خود معرفی می‌کنند در راه رسیدن به این خداگونه‌گی نیز با هم سهیم هستند؛ اطاعت محض از خداوند در این سه دین صرفا به مجموعه‌ای از عوامل که در فقه بیان می‌شود مبتنی نیست و رعایت آنها در سه دین الزام دارد.
 
ویژگی‌های عصر ظهور و نجات‌دهنده در اسلام و مسیحیت
 
کشیش تیموراز تاتاراشویلی، استاد تاریخ کلیسای سامیبا در شهر تفلیس از دیگر اندیشمندانی بود که به ارایه مقاله خود با عنوان «ویژگی‌های عصر ظهور و نجات دهنده در اسلام و مسیحیت» پرداخت و گفت: اسلام و مسیحیت دو دین بزرگ جهان امروز است و اعتقادات و زندگی صدها میلیون نفر به وسیله این ادیان توحیدی ارایه می‌شود.
 
وی افزود: پیروان اسلام و مسیحیت خداوند یکتا را پرستش می‌کنند که ماهیت آن قابل توصیف نیست؛ زمانی که درباره نجات دهنده در ادیان صحبت می‌شود باید موضوع نجات را در نظر داشت و این‌که چه کسانی نیاز به نجات دارند و از چه کسی باید نجات یابند.
 
استاد تاریخ کلیسای سامیبا با بیان این‌که نجات یکی از نیازهای مبرم انسان‌ها است و خدا آنها را باید نجات دهد، تمام رسولانی را که در طول تاریخ وسیله ارتباط بین انسان و خداوند بوده‌اند به نوعی نجات دهنده دانست و گفت: در آینده هرکسی که انسان‌ها را در مسیر خدا قرار دهد و راهنمایی کند، لقب نجات‌دهنده دریافت خواهد کرد.
 
وی تصریح کرد: مسلمانان شیعه در انتظار آمدن مهدی موعود‌‌(عج) و مسیحیان منتظر ظهور عیسی مسیح‌‌(ع) هستند، اظهار داشت: در دین اسلام و مسیحیت از یک طرف خداوند متعال رحمان و رحیم قرار دارد و در طرف مقابل انسان ضعیف، گناهکار و متفکر قرار گرفته است؛ خداوند انسان‌ها را دوست داشته و هرگز تنها نمی‌گذارد.
 
تاتاراشویلی به آیات 4 تا 6 سوره حمد اشاره کرد و با بیان این‌که این‌گونه دعا در کتاب مقدس نیز آمده است؛ در انجیل دعای عیسی مسیح را می‌خوانیم که از خدا می‌خواهد ما را از وسوسه‌ها دور نگاه دارد و از شیطان حفظ کند، اظهار داشت:
انسان‌ها همواره دچار وسوسه‌ها می‌شوند و به تنهایی نمی‌توانند از آنها دور شوند و تنها خداوند است که انسان‌ها از او طلب آمرزش می‌کنند و انسان‌هایی که دعا می‌کنند می‌دانند خداوند خالق آنها است و از آنها محافظت خواهد کرد.
 
وی در بخش دیگری از سخنان خود به داستان هبوط آدم اشاره کرد و گفت: اسلام و مسیحیت بر این موضوع تصریح دارند که آدم در بهشت در کنار همسر خود میوه‌ای که از خوردن آن منع شده بودند، می‌خورند که سبب بیرون شدن آنها از بهشت می‌شود؛ با بیرون رانده شدن آدم این حقیقت برای ما آشکار شد که انسان نتوانست در بهشت جایگاه خود را حفظ کند.
 
این استاد دانشگاه با بیان این‌که انسان نیاز به نجات و آزادی از گناه و هدایت به راه راست دارد و این موضوع برای ادیان توحیدی بسیار حیاتی و پایه و اساس اعتقاد هر دینی است، افزود: خداوند متعال در طول قرن‌ها انسان‌های برتر را انتخاب می‌کرد؛ این افراد رسولان و پیامبران بودند که مردم را با خداوند مرتبط می‌کردند.