دولت برای دانشگاه‏ها چه خوابی دیده است

به گزارش پایگاه 598 به نقل از رجانیوز، بردارزاده رئیس جمهورگفته است: «مدیریت مشارکتی می‌تواند بسیاری از مسائل و مشکلات را حل کند. و ما درصدد تدوین آئین‌نامه‌ای هستیم که مدیران گروه‌ها با نظر و رأی اساتید انتخاب شوند و اعتقاد ما این است که دانشگاه‌ها، مرکز فرهیختگان است و اداره محیط‌های دانشگاهی توسط فرهیختگان سخت نیست... نکته بسیار مهمی که باید سرلوحه کار ما باشد، حفظ کرامت و حرمت افراد اعم از اساتید، دانشجویان و کارکنان است که این امر باید همیشه مورد توجه باشد.»

برای تحلیل بهتر هر برنامه جزء و خبر کوچکی نیاز است تا نگاهی از بالا و کلان تر به آن انجام شود. به نظر می آید انتخاب روسای گروه دانشگاه، به روش انتخاباتی اعضای گروه بخشی از پروژه ای است که به نام استقلال دانشگاه توسط دکتر جعفر توفیقی در دوره وزارتش آغاز شد و اکنون در دوره دوم حضورش در حال پیگیری است.

هر چند دکتر جعفر توفیقی به دلیل مواضع هماهنگ با فتنه خود در باب نتیجه انتخابات، در تجمع مسجد دانشگاه تهران در سال 1388 از مجلس رأی عدم اعتماد گرفت و راه ورودش برای نشستن بر صندلی وزارت علوم سد شد. اما انتصاب وی به عنوان مشاور عالی وزارت علوم نشان داد، اتاق‎های فکر دولت یازدهم در بخش دانشگاهی بر تداوم حضور مادی و معنوی این فرد اصرار دارند. حجت الاسلام انصاری در جلسه معرفی فرجی دانا به عنوان وزیر علوم، از برنامه اصلی فرجی دانا در دوره دوم دوم خرداد اینگونه یاد می کند: «بهترین دوران مدیریت وزارت علوم بی شک در دوره پایانی دولت اصلاحات و مدیریت دکتر توفیقی بود که سیاست های روشن و تعالی بخش وی وضع جدیدی در دانشگاه ها ایجاد کرد و دانشگاهها را در قبال فعالیتهای خود پاسخگو کرد و آنچه که به عنوان استقلال دانشگاهها یاد می شود ایده و فکر دکتر توفیقی بود.» اما دکتر فرجی دانا در همان جلسه به مسئولیت دکتر توفیقی برای تداوم همان مسیر تصریح می کند. و در اظهارات متعدد بعدی خود، بر برنامه «استقلال دانشگاه ها» تأکید می کند.

مطالبه راهبردی جمهوری اسلامی از دانشگاه ها و مدیران آن در همه سال ها و دوره ها همیشه تولید علم مجاهدانه برای حل مسائل و مشکلات جامعه بوده است. مسئله ای که در آخرین سخنرانی رئیس جمهور در دانشگاه شهید بهشتی نیز بخش ویژه ای را به خود اختصاص داد. «من نمی‌خواهم بگویم تحقیقات بنیادین انجام ندادیم اما امروز برخی از تحقیقات کاربردی مورد نیاز جامعه ما یک ضرورت و وظیفه است، امروز بیاید در هر استانتان جهانی بیندیشید و ملی و محلی حل کنید. در استان خودتان، دانشگاه خودتان، دانشگاه استان نمی‌خواهد به مسایل استان بپردازد. برایش راه‌حل پیشنهاد کند.، تحقیقاتش را در آن مسیر قرار دهد. مدام به فکر ISI نباشیم، به فکر امتیاز نباشیم. رها کنیم این شرک‌ها را و به فکر کشورمان و ملتمان باشیم.»

مسئله ای که مقام معظم رهبری در خطاب مستقیم به وزرای علوم و بهداشت در دیدار شورای عالی انقلاب فرهنگی بدان اشاره کردند: «اينكه ما سيزده برابرِ متوسّط رشد جهانى، سرعت پيشرفت [علم‌] داشته‌ايم، راست است؛ اين را ديگران گفتند، مخالفين ما گفتند. در بخشهاى مختلف، جوانهاى ما كارهاى بزرگى را بحمدالله توانستند انجام بدهند و كار كردند و پيش رفتند. توصيه‌ى من به وزير محترم آموزش عالى و وزير محترم بهداشت و درمان، بخصوص اين است كه نگذاريد اين چرخه‌ى حركت كُند بشود. اين را هرچه ميتوانيد توسعه بدهيد و تسريع كنيد و پيشرفت كنيد.»

لذا برای بررسی تمامی اقدامات کلان مسئولین وزارت علوم می بایست حفظ و ارتقای رشد علمی،به عنوان معیار اصلی ، مد نظر مسئولین و منتقدین قرار داشته باشد. مسئله استقلال دانشگاه ها علی رغم ظاهر زیبای خود حاوی نکاتی است که باید بدان توجه بیشتری داشت.

1. دو برنامه اصلی وزارت علوم از شروع کار تیم جدید که در بیانات معاونت های اداری مالی و وزیر محترم تکرار شده است، استقلال دانشگاه ها و بعد تأسیس سمن ها و خیریه های خصوصی پشتیبانی دانشگاه هاست، که این دو اضلاع مکمل یکدیگر هستند تا در صورت تداوم این مسیر دانشگاه ها از پیوستگی مالی و مدیریتی به دولت جدا شده و در اختیار حمایت کنندگان مالی قرار گیرد. دکتر فرجی دانا در جلسه معرفی خود، به صراحت آقای توفیقی را مسئول بحث استقلال دانشگاه ها می داند و از سوی دیگر آقای امید نیز مسئولیت پیگیری بنیادهای «حامی» را در استان ها بر عهده گرفته است. سوال اینجاست، آیا ادای دین و انجام مسئولیت عالمان و دانشگاهیان به جامعه و مشکلات کشور، موجب از بین رفتن استقلال علمی دانشگاه ها خواهد شد؟ آیا تا قبل از این چنین چیزی سابقه داشته است، که مسئولین وزارت علوم، می خواهند مسیر ناموفق دوره دوم اصلاحات را تکرار کنند. چنین اقدام کلانی تاکنون از سوی نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی مورد توجه واقع نشده است.
2. اولین گام عملی وزارت علوم برای اجرایی کردن این برنامه کلان، برگزاری انتخابات در گروه های آموزشی دانشکده های دانشگاه های کشور است. گروه های آموزشی خردترین جزء دانشگاه هاست که مهمترین اقدامات علمی و اداری دانشگاه از آنجا مدیریت و اجرا می شوند. تخصیص تدریس دروس بین اساتید، تخصیص پایان نامه ها به اساتید، تعیین عناوین پایان نامه های دانشجویی، مدیریت پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی، مدیریت جذب اعضای هیأت علمی، مدیریت ارتقای علمی اساتید و... گروه همگی از مسائلی است که رئیس گروه دانشکده در آن نقش اصلی را ایفا می کند.
3. ترجمه عملی چنین تصمیمی همان طور که آقای فریدون نیز در اظهاراتش بیان می کند، پیش افتادن کسانی است که «محبوبیت بیشتری» دارند. تلاش برای جلب نظر اعضای دیگر گروه، یعنی وارد کردن اعضای هیأت علمی به کشاکش های غیرعلمی برای جلب نظر دیگر اعضا، برای کسب سمت مدیریت گروه دانشگاهی. درگیر کردن اعضای هیأت علمی در مناسبات غیرعلمی، شکل گرفتن دسته بندی و رقابت های سیاسی و جناحی اولین ثمره چنین اقدامی در دانشگاه ها خواهد بود.
4. فرض نوشته این است که روسای دانشگاهی که اکنون توسط مدیریت جدید نصب می شوند، تبعا به دنبال آن، تعیین روسای دانشکده و روسای گروه، منویات و سلیقه سیاسی خود را در نظر خواهند گرفت. اما نگرانی بالاتر ریل گذاری غلطی است که می تواند تمامی گروه های علمی-آموزشی کشور را درگیر مسائل حاشیه و غیراولویت دار بکند. زیرساختی که در ظاهر با شعار حفظ کرامت و شخصیت و تعظیم شأن دانشگاهیان معرفی می شود ولی در عمل باعث به هم ریختگی هر چه بیشتر فضاهای دانشگاهی، در جزء ترین سطح آن خواهد شد. و این یعنی ایجاد یک اختلال قانونی و فنی در مسیر رشد علمی کشور که تا سال ها اثرات آن باقی خواهد ماند.
5. رجانیوز در نوشتۀ دیگری نسبت به حذف بند مهم بودجه پژوهش از بودجه سالانه کشور، به عنوان یک خطای راهبردی، هشدار داده بود. چیزی که اعتراض شدید آقای دکتر وحید احمدی را نیز به دنبال داشته است. این مطلب نیز به بحث انتخاباتی کردن تعیین روسای گروه دانشگاه ها اشاره دارد. در آینده مطالب دیگری در نقد و بررسی اقدامات کلان وزرات علوم و نسبت آنها با رشد تولید علمی کشور منتشر خواهد شد، ان شاء الله.