در مجله علوم انسانی زاویه بررسی شد؛
«بررسی شرقی یا غربی بودن علوم انسانی و همچنین اسلامی و غیراسلامی بودن این شاخه از علوم» سعید عدالت‌نژاد: علوم انسانی با الصاق چند روایت اسلامی نمی‌شود و در این حوزه نیاز به طراحی مدل داریم/ مهدی نصیری: اگر کسی علم را متاع هرجایی بداند و شان تولید علم را همگانی قلمداد کند، اساسا فلسفه بعثت انبیاء را زیر سوال برده است.
به گزارش سرویس اندیشه دینی پایگاه 598، مجله علوم انسانی «زاویه» به تهیه‌کنندگی مهدی خداوردیان و اجرای مهدی معینی‌پور، کاری از گروه معارف و اندیشه دینی شبکه چهار سیما، چهارشنبه شب، 13 آذرماه با موضوع «بررسی شرقی یا غربی بودن علوم انسانی و همچنین اسلامی و غیراسلامی بودن این شاخه از علوم» با حضور مهدی نصیری و سعید عدالت‌نژاد روی آنتن این شبکه رفت.
نگاه همگانی به تولید علم فلسفه بعثت انبیاء را زیر سوال می برد
بر اساس این گزارش، مهدی نصیری، پژوهشگر دینی طی سخنانی با بیان اینکه در این بحث باید مقام عمل و نظر را از هم جدا کنیم، اظهار کرد: البته به شخصه در عرصه نظر معتقد به تقسیم اسلامی و غیر اسلامی در علوم انسانی هستم.
وی ادامه داد: یکی از جدی‌ترین موانع در علوم انسانی فعلی در کشور اختلاف نظرهای عدیده‌ای است که میان قائلان به علوم انسانی اسلامی وجود دارد و همین امر مشکلاتی را ایجاد کرده است.
این پژوهشگر حوزه دین گفت: به نظرم آن بخش از علوم انسانی که مربوط به سعادت دنیوری و اخروی انسان می‌شود در واقع متکفل تعلیم و تربیت و اخلاق است که علومی چون کلام، اخلاق در گستره این مجموعه قرار می گرند و اساسا برای این دسته نمی توان خاستگاهی جز قرآن و وحی یافت.
وی تاکید کرد: حال اگر کسی علم را متاع هرجایی بداند و شان تولید علم را همگانی قلمداد کند، اساسا فلسفه بعثت انبیا را زیر سوال برده است چراکه جنس تعالیم انبیا از سنخی است که اگر انبیا برای تعلیم این آموزه ها به انسان نبودند، بشر به تنهایی نمی‌توانست به آنها دست یابد.
نصیری در ادامه به طرح سوالی از سعید عدالت‌نژاد، دیگر کارشناس حاضر در برنامه پرداخت و تصریح کرد: فرض کنید به 1000 سال قبل برگردیم، یک حاکم اسلامی اگر می خواست اوضاع اجتماعی جامعه‌اش را سامان دهد آیا نیازمند آن بود که به سراغ مکاتب یونانی و غربی‌ها برود؟ آیا اسلام چنین توانایی برای حل مسائل نداشت؟ قطعا داشت.
وی بیان کرد: منبع علوم از نظر ما قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) هستند و این دو قابل تفکیک از یکدیگر نیستند، در این راستا نگاه من به مدرنیته آن است که اشکالات و دغدغه های فعلی محصول دوران مدرن است،چه طور است که در گذشته چنین مشکلاتی در جامعه اسلامی وجود نداشت.
این پژوهشگر عنوان کرد: معتقدم اگر معصوم(ع) در عالم مبسوط الید بود و عالم را اداره می‌کرد اصلا به تمدن مدرن نمی‌رسیدیم،بنابراین مدرنیته اتفاق و مسیر انحرافی است که پیچیدگی‌های آن مقابل ما قرار گرفته است، در واقع مدرنیته بستر تمدنی ایجاد کرد که اشکالات عدیده‌ای دارد.
وی خاطرنشان کرد: در مواردی قطعا مدرنیته دست دین را بسته است که این امر به معنای نقصان دین نیست، ضمن آنکه عدم حضور امام معصوم در جامعه نیز عامل دیگری است که مانع شده تا مباحث و مناقشات مرتفع می شوند، من معتقد به این نیستم که برویم بنیان دانشگاه یا علوم انسانی را برای تحول بر هم بزنیم بلکه مساله این روزگار، اندیشه درست داشتن است.
علوم انسانی با الصاق چند روایت اسلامی نمی‌شود
بر پایه گزارش شبستان، سعید عدالت‌نژاد، استاد دانشگاه طی سخنانی با بیان اینکه علوم انسانی در کشور ما مظلوم واقع شده است، اظهار کرد: این مساله هم در مقام نظر مصداق دارد و هم در مقام عمل به طوری که فارغ التحصیلان رشته‌های علوم انسانی در مقام عمل کمتر امکان حضور دارند و در عین حال در حوزه نظر با وجود گذشت سی و چند سال از طرح امکان اسلامی شدن علوم انسانی همچنان با مشکل مواجهیم.
وی در این راستا ادامه داد: همین بحث که آیا علوم انسانی می تواند اسلامی باشد یا خیر این علوم را در کشور ما دچار زیان کرد، البته مشکل از طرح بحث نیست بلکه این مشکلات ناشی از مولفه های مختلفی می شود که به آنها اشاره می کنم.
این پژوهشگر با بیان اینکه در مقام عمل اتکای علوم انسانی باید بر پایه استدلال باشد، گفت: این بحث شرقی و غربی ندارد، واقعیت آن است که ما با طرح این موضوع ضرر کردیم و از این نظر متضرضر شدیم که طرح بحث در بستر علمی شکل نگرفت و تنها بحث طرح شد و این گونه است که کسانی با استفاده از این شعارها دانشگاه را تعطیل و موسساتی تاسیس یا کسانی را اخراج کردند.
این محقق ادامه داد: اگر علوم انسانی اسلامی این گونه معنا شود که حقیقتا مبهم است،اما اگر کسی از من بپرسد آیا علوم انسانی اسلامی یا بومی داریم یا خیر من پاسخ می دهم که علوم انسانی مراتبی دارد و باید برای پاسخ به این پرسش به این مراتب توجه داشت.
وی با بیان اینکه برخی علوم انسانی به علوم دقیقه نزدیک‌اند، عنوان کرد: علومی نظیر اقتصاد و حسابداری در دسته این دانش ها قرار می‌گیرند؛حال ما باید ببینیم که چه‌قدر از علوم دینی می‌توانیم در این حوزه‌ها استفاده کنیم، در عین حال برخی حوزه‌ها نیز به علوم دینی ما نزدیک‌اند مانند حقوق، اخلاق و ... بنابراین باید مواجهه این علوم را بررسی و الگو استخراج کنیم.
عدالت‌نژاد تصریح کرد: در علوم انسانی مانند اقتصاد که به علوم دقیقه نزدیک‌تر هستند اسلامی‌سازی معنایی ندارد به جز اینکه بگوییم مثلا در این حیطه از علوم پاره‌ای از ارزش‌ها از متون دینی گرفته شود مثلا در قرآن بر اصل عدالت و حمایت از محرومان تاکید شده است و در این میان اگر کسی بگوید اقتصاد اسلامی یعنی اقتصاد حامی عدالت، تفسیر و تعبیری پذیرفتنی است.
این پژوهشگر افزود: نباید علوم اسلامی را با علوم انسانی خلط کنیم، در حوزه علوم انسانی موضوع و مساله اهمیت دارد، مثال این موضوع آنکه در حال حاضر در جامعه ما گرفتاری‌های مختلفی وجود دارد که همه ناشی از مساله است، مثلا می‌پرسیم که چرا آمار طلاق، تورم، فقر بالاست،این موارد مسائلی که علت آنها در کتاب‌های ما نوشته نشده است،ما نمی‌توانیم بیاییم و برای حل این مسائل بگوییم که راه حل این گونه معضلات مثلا در جلد 27 بحار صفحه 28 نوشته شده است این طور نیست، چراکه مسائل در بافت زمانی که ائمه (ع) حضور داشتن اساسا از سنخ دیگری بود،البته ممکن است گفته شود که پاسخ ائمه (ع) ارزشی دارد که بر آن اساس می‌توان مسائل امروز را شرح کرد که من نیز موافقم.
عدالت‌نژاد گفت: مثلا اینکه بگوییم «فرانسیس بیکن» این را گفته و بعد ما بیاییم و چهارتا روایت ضمیمه کنیم و بگوییم علوم انسانی اسلامی، که در این صورت رویکرد ساده‌انگارانه است، بنابراین نتیجه آنکه مساله ما منبع نیست بلکه ما نیاز به تبیین‌سازی و مدل داریم.
وی در ادامه و در پاسخ به اظهارات مهدی نصیری مبنی بر اینکه بسیاری از مشکلات فعلی در علوم انسانی دستاورد مدرنیته است، بیان کرد: ما می‌توانیم ساعت‌ها بحث کنیم و بگوییم کاش مدرنیته نمی‌شد و ما در عالم سنتی خودمان می‌ماندیم و صبح‌ها بلند می‌شدیم و صدای پرندگان را می‌شنیدیم و روایات را می‌خواندیم، این نمی‌شود چراکه امروز با مسائل مختلفی مواجه شده ایم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر کسی در عالم اسلام و یا در هر عالم دیگری مدلی برای حل این مشکلات دارد بیاید جلو راه بسته نیست، اما واقعیت آن است که در حال حاضر مقصود ما از علوم غربی و علوم اسلامی مشخص نیست چون صرفا کلیاتی را گفته‌ایم.
عدالت‌نژاد افزود: باید اصطلاحات فسیل‌شده را بازسازی کنیم، هیچ عالمی نمی‌آید تئوری ارائه کند و بعد بگوید تئوری من برای همه زمان‌هاست چراکه این در تزاحم با ارزش‌هاست و در عین حال هر فرهنگی بر پایه مدل خود قرار دارد.
در ادامه به علت کمبود وقت برنامه و ناتمام ماندن این بخش از صحبت‌ها، عدالت نژاد خطاب به معینی‌پور، مجری کارشناس برنامه گفت: اجازه نمی‌دهید که من بحثم را تمام کنم که معینی‌پور اظهار کرد: من توضیح می دهم که در ادامه عدالت‌نژاد گفت: بله بعد از برنامه توضیح می‌دهید!
عدالت‌نژاد در مجال دیگر بحث که فرصت صحبت به وی داده شد، عنوان کرد: در تاریخ داریم که در همان دوره مامون متون یونانی گرفته شد، سه قرن بعد نیز غربی‌ها به علت آنکه متون یونانی را در اختیار نداشتند از متون ترجمه شده عربی مسلمین در شهر طلیطله بهره گرفتند و این داد و ستد انجام شد بنابراین این رفت وآمد علمی نیاز است و سابقه دارد.
وی خاطرنشان کرد: کرسی‌های نظریه پردازی بسیار مناسب بود اما پیگیری نشد چراکه بسترهایش آماده نبود با این حال به طور کلی باید بگوییم نمی‌شود با این نگرش که (فلک را سقف بشکافیم و طرح نو دراندازیم) نسبت به کارهای علمی پیشروی کنیم بلکه باید رویکردی ظریف داشته باشیم مثل کار آقای ظریف!
------------------------------
گزارش از محمد صالحی
نگاه همگانی به تولید علم فلسفه بعثت انبیاء را زیر سوال می برد
بر اساس این گزارش، مهدی نصیری، پژوهشگر دینی طی سخنانی با بیان اینکه در این بحث باید مقام عمل و نظر را از هم جدا کنیم، اظهار کرد: البته به شخصه در عرصه نظر معتقد به تقسیم اسلامی و غیر اسلامی در علوم انسانی هستم.
وی ادامه داد: یکی از جدی‌ترین موانع در علوم انسانی فعلی در کشور اختلاف نظرهای عدیده‌ای است که میان قائلان به علوم انسانی اسلامی وجود دارد و همین امر مشکلاتی را ایجاد کرده است.
این پژوهشگر حوزه دین گفت: به نظرم آن بخش از علوم انسانی که مربوط به سعادت دنیوری و اخروی انسان می‌شود در واقع متکفل تعلیم و تربیت و اخلاق است که علومی چون کلام، اخلاق در گستره این مجموعه قرار می گرند و اساسا برای این دسته نمی توان خاستگاهی جز قرآن و وحی یافت.
وی تاکید کرد: حال اگر کسی علم را متاع هرجایی بداند و شان تولید علم را همگانی قلمداد کند، اساسا فلسفه بعثت انبیا را زیر سوال برده است چراکه جنس تعالیم انبیا از سنخی است که اگر انبیا برای تعلیم این آموزه ها به انسان نبودند، بشر به تنهایی نمی‌توانست به آنها دست یابد.
نصیری در ادامه به طرح سوالی از سعید عدالت‌نژاد، دیگر کارشناس حاضر در برنامه پرداخت و تصریح کرد: فرض کنید به 1000 سال قبل برگردیم، یک حاکم اسلامی اگر می خواست اوضاع اجتماعی جامعه‌اش را سامان دهد آیا نیازمند آن بود که به سراغ مکاتب یونانی و غربی‌ها برود؟ آیا اسلام چنین توانایی برای حل مسائل نداشت؟ قطعا داشت.
وی بیان کرد: منبع علوم از نظر ما قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) هستند و این دو قابل تفکیک از یکدیگر نیستند، در این راستا نگاه من به مدرنیته آن است که اشکالات و دغدغه های فعلی محصول دوران مدرن است،چه طور است که در گذشته چنین مشکلاتی در جامعه اسلامی وجود نداشت.
این پژوهشگر عنوان کرد: معتقدم اگر معصوم(ع) در عالم مبسوط الید بود و عالم را اداره می‌کرد اصلا به تمدن مدرن نمی‌رسیدیم،بنابراین مدرنیته اتفاق و مسیر انحرافی است که پیچیدگی‌های آن مقابل ما قرار گرفته است، در واقع مدرنیته بستر تمدنی ایجاد کرد که اشکالات عدیده‌ای دارد.
وی خاطرنشان کرد: در مواردی قطعا مدرنیته دست دین را بسته است که این امر به معنای نقصان دین نیست، ضمن آنکه عدم حضور امام معصوم در جامعه نیز عامل دیگری است که مانع شده تا مباحث و مناقشات مرتفع می شوند، من معتقد به این نیستم که برویم بنیان دانشگاه یا علوم انسانی را برای تحول بر هم بزنیم بلکه مساله این روزگار، اندیشه درست داشتن است.
علوم انسانی با الصاق چند روایت اسلامی نمی‌شود
بر پایه گزارش شبستان، سعید عدالت‌نژاد، استاد دانشگاه طی سخنانی با بیان اینکه علوم انسانی در کشور ما مظلوم واقع شده است، اظهار کرد: این مساله هم در مقام نظر مصداق دارد و هم در مقام عمل به طوری که فارغ التحصیلان رشته‌های علوم انسانی در مقام عمل کمتر امکان حضور دارند و در عین حال در حوزه نظر با وجود گذشت سی و چند سال از طرح امکان اسلامی شدن علوم انسانی همچنان با مشکل مواجهیم.
وی در این راستا ادامه داد: همین بحث که آیا علوم انسانی می تواند اسلامی باشد یا خیر این علوم را در کشور ما دچار زیان کرد، البته مشکل از طرح بحث نیست بلکه این مشکلات ناشی از مولفه های مختلفی می شود که به آنها اشاره می کنم.
این پژوهشگر با بیان اینکه در مقام عمل اتکای علوم انسانی باید بر پایه استدلال باشد، گفت: این بحث شرقی و غربی ندارد، واقعیت آن است که ما با طرح این موضوع ضرر کردیم و از این نظر متضرضر شدیم که طرح بحث در بستر علمی شکل نگرفت و تنها بحث طرح شد و این گونه است که کسانی با استفاده از این شعارها دانشگاه را تعطیل و موسساتی تاسیس یا کسانی را اخراج کردند.
این محقق ادامه داد: اگر علوم انسانی اسلامی این گونه معنا شود که حقیقتا مبهم است،اما اگر کسی از من بپرسد آیا علوم انسانی اسلامی یا بومی داریم یا خیر من پاسخ می دهم که علوم انسانی مراتبی دارد و باید برای پاسخ به این پرسش به این مراتب توجه داشت.
وی با بیان اینکه برخی علوم انسانی به علوم دقیقه نزدیک‌اند، عنوان کرد: علومی نظیر اقتصاد و حسابداری در دسته این دانش ها قرار می‌گیرند؛حال ما باید ببینیم که چه‌قدر از علوم دینی می‌توانیم در این حوزه‌ها استفاده کنیم، در عین حال برخی حوزه‌ها نیز به علوم دینی ما نزدیک‌اند مانند حقوق، اخلاق و ... بنابراین باید مواجهه این علوم را بررسی و الگو استخراج کنیم.
عدالت‌نژاد تصریح کرد: در علوم انسانی مانند اقتصاد که به علوم دقیقه نزدیک‌تر هستند اسلامی‌سازی معنایی ندارد به جز اینکه بگوییم مثلا در این حیطه از علوم پاره‌ای از ارزش‌ها از متون دینی گرفته شود مثلا در قرآن بر اصل عدالت و حمایت از محرومان تاکید شده است و در این میان اگر کسی بگوید اقتصاد اسلامی یعنی اقتصاد حامی عدالت، تفسیر و تعبیری پذیرفتنی است.
این پژوهشگر افزود: نباید علوم اسلامی را با علوم انسانی خلط کنیم، در حوزه علوم انسانی موضوع و مساله اهمیت دارد، مثال این موضوع آنکه در حال حاضر در جامعه ما گرفتاری‌های مختلفی وجود دارد که همه ناشی از مساله است، مثلا می‌پرسیم که چرا آمار طلاق، تورم، فقر بالاست،این موارد مسائلی که علت آنها در کتاب‌های ما نوشته نشده است،ما نمی‌توانیم بیاییم و برای حل این مسائل بگوییم که راه حل این گونه معضلات مثلا در جلد 27 بحار صفحه 28 نوشته شده است این طور نیست، چراکه مسائل در بافت زمانی که ائمه (ع) حضور داشتن اساسا از سنخ دیگری بود،البته ممکن است گفته شود که پاسخ ائمه (ع) ارزشی دارد که بر آن اساس می‌توان مسائل امروز را شرح کرد که من نیز موافقم.
عدالت‌نژاد گفت: مثلا اینکه بگوییم «فرانسیس بیکن» این را گفته و بعد ما بیاییم و چهارتا روایت ضمیمه کنیم و بگوییم علوم انسانی اسلامی، که در این صورت رویکرد ساده‌انگارانه است، بنابراین نتیجه آنکه مساله ما منبع نیست بلکه ما نیاز به تبیین‌سازی و مدل داریم.
وی در ادامه و در پاسخ به اظهارات مهدی نصیری مبنی بر اینکه بسیاری از مشکلات فعلی در علوم انسانی دستاورد مدرنیته است، بیان کرد: ما می‌توانیم ساعت‌ها بحث کنیم و بگوییم کاش مدرنیته نمی‌شد و ما در عالم سنتی خودمان می‌ماندیم و صبح‌ها بلند می‌شدیم و صدای پرندگان را می‌شنیدیم و روایات را می‌خواندیم، این نمی‌شود چراکه امروز با مسائل مختلفی مواجه شده ایم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر کسی در عالم اسلام و یا در هر عالم دیگری مدلی برای حل این مشکلات دارد بیاید جلو راه بسته نیست، اما واقعیت آن است که در حال حاضر مقصود ما از علوم غربی و علوم اسلامی مشخص نیست چون صرفا کلیاتی را گفته‌ایم.
عدالت‌نژاد افزود: باید اصطلاحات فسیل‌شده را بازسازی کنیم، هیچ عالمی نمی‌آید تئوری ارائه کند و بعد بگوید تئوری من برای همه زمان‌هاست چراکه این در تزاحم با ارزش‌هاست و در عین حال هر فرهنگی بر پایه مدل خود قرار دارد.
در ادامه به علت کمبود وقت برنامه و ناتمام ماندن این بخش از صحبت‌ها، عدالت نژاد خطاب به معینی‌پور، مجری کارشناس برنامه گفت: اجازه نمی‌دهید که من بحثم را تمام کنم که معینی‌پور اظهار کرد: من توضیح می دهم که در ادامه عدالت‌نژاد گفت: بله بعد از برنامه توضیح می‌دهید!
عدالت‌نژاد در مجال دیگر بحث که فرصت صحبت به وی داده شد، عنوان کرد: در تاریخ داریم که در همان دوره مامون متون یونانی گرفته شد، سه قرن بعد نیز غربی‌ها به علت آنکه متون یونانی را در اختیار نداشتند از متون ترجمه شده عربی مسلمین در شهر طلیطله بهره گرفتند و این داد و ستد انجام شد بنابراین این رفت وآمد علمی نیاز است و سابقه دارد.
وی خاطرنشان کرد: کرسی‌های نظریه پردازی بسیار مناسب بود اما پیگیری نشد چراکه بسترهایش آماده نبود با این حال به طور کلی باید بگوییم نمی‌شود با این نگرش که (فلک را سقف بشکافیم و طرح نو دراندازیم) نسبت به کارهای علمی پیشروی کنیم بلکه باید رویکردی ظریف داشته باشیم مثل کار آقای ظریف!
------------------------------
گزارش از محمد صالحی
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
