جهاد اقتصادي دیگر در حوزه حمل و نقل

رجانیوز/ مهدی ساسانی کارشناس شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران(ایتان): راه‌آهن تهران- مشهد به‌دلیل تقاضای بالای سفر یکی از کم نظیرترین خطوط مسافری جهان است. این مسیر با جابجایی 7،6 میلیون مسافر در سال، 30 درصد از کل مسافران شرکت قطارهای مسافری رجا در کشور را به خود اختصاص داده است. این درحالی است که تقاضای استفاده از این مسیر بیش از ظرفیت فعلی آن است. 

 

مسئولین راه‌آهن کشور دو راهبرد برقی کردن مسیر تهران- مشهد برای افزایش سرعت سیر و تراک بندی را به‌منظور افزایش ظرفیت خط برای بهبود مسیر تهران- مشهد در دستور کار خود قرار داده اند. (خبرگزاری فارس – خبر شماره 9001240625 مورخ 24 / 01 / 90) 

 

برقی کردن اين مسیر اگرچه دارای مزایایی مانند کاهش آلودگی‌های زیست محیطی است اما تحلیل اقتصادی آن نیازمند بررسی دقیق است. اما در مورد راهبرد تراک بندی اين مسیر: 

 

1- سامانه‌های بهره‌برداری از خطوط ریلی در دو گروه بلوک ثابت و بلوک متحرک تقسیم بندی می‌شوند. در شیوه بلوک ثابت که مبنای سامانه بهره برداری خطوط ریلی ایران است، طول ریل به فواصل مشخصی تقسیم می شود که تنها یک قطار اجازه عبور از آن را دارد. در روش بلوک متحرک طول قطار به همراه فاصله ایمنی ترمز آن به‌عنوان بلوک درنظر گرفته می شود، بنابراين، قطار با توجه به سرعت، وزن و دیگر مشخصات فنی خود تا حد معینی می تواند به قطار جلوتر از خود نزدیک شود. 

 

2- بررسی تجربیات سایر کشورها در زمینه بهره‌برداری از خطوط راه‌آهن نشان می‌دهد این کشورها در یک دوره چند ساله با ورود فناوری اطلاعات نسبت به ارتقای سامانه بهره‌برداری ریلی خود اقدام كرده‌اند و در حال حاضر به نقطه حدی در کاهش طول تراک‌ها در یک مسیر رسیده و تغییر سامانه بهره‌برداری از شیوه بلوک ثابت به روش بلوک متحرک را در دستور کار خود قرار داده‌اند. 

 

3- بر اساس طرح پیشنهادی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران با اجرای عملیات تراک بندی مسیر، به کمک استفاده از تجهیزات الکترونیکی، طول بلوک ها به پنج کیلومتر کاهش می یابد. بر این اساس، ظرفیت این خط تا دو برابر افزایش خواهد یافت. این در حالی است که بر اساس گزارش منتشر شده توسط اتحادیه بین المللی راه آهن (UIC) در صورت اجرای سامانه بلوک متحرک در یک مسیر 100 کیلومتری امکان جابجای حداقل 150 قطار در روز وجود دارد. (گزارش اتحادیه بین المللی راه آهن (UIC) یا عنوان:Influence of ETCS on line capacity) 

 

بنابر این ضروری است تا با استفاده از تجربیات جهانی به جای ایجاد زیر ساخت‌های تراک بندی در شیوه بلوک ثابت و کاهش طول بلوک‌ها که مستلزم هزینه زیادی است، سامانه بهره برداری بلوک متحرک برای مسیر تهران ـ مشهد در دستور کار راه آهن قرار گیرد. 

 

در صورت جایگزینی سامانه بهره برداری بلوک متحرک به جای تراک بندی با توجه به ماهیت پویای (دینامیک) آن ضمن عملیاتی شدن سریع طرح با هزینه پایین تر، امکان جابجایی تعداد قطار بیشتری در زمانی کمتر بوجود خواهد آمد. 

 

با استفاده از سامانه بلوک متحرک در این مسیر می‌توان مدت زمان سفر را از 12 به 8 ساعت کاهش داد. همچنین با اجرای این طرح، این امکان وجود دارد که بدون سرمایه گذاری مجدد برای توسعه زیر ساخت‌ها، نسبت به افزایش ظرفیت خط اقدام شود. 

 

درحالی که در صورت تراک بندی یا توسعه سامانه بهره‌برداری بلوک ثابت، برای افزایش مجدد ظرفیت خط نیازمند توسعه زیرساخت ها خواهیم بود اما سامانه بلوک متحرک برای کاهش فاصله قطارها نیازمند توسعه زیرساخت نيست.