علم مدرن طرح تکنولوژیک برای تصرف جهان است

به گزارش سرویس اندیشه دینی 598 به نقل از فارس سومین نشست از سلسله نشست‌های ایرانی اسلامی پیشرفت عصر امروز (سه شنبه 21 آذر) با موضوع «نسبت میان علم و عمل» و با سخنرانی رضا داوری اردکانی در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد.

داوری اردکانی در ابتدای این نشست به مناصب دولتی محوله به وی اشاره کرد و به صورت غیر مستقیم به یادداشت یکی از خارج‌نشینان معلوم‌الحال واکنش نشان داد و گفت: مناصب برای من بی‌ارزش نیستند به ویژه آن‌که از سوی دوست به من محول شده باشند، اما من وابسته به هیچ مقامی نیستم و هیچ منصبی را هم دوست ندارم.

وی افزود: به رأی دوستان رئیس فرهنگستان علوم شدم و به آنها گفتم که من تنها از جانب آن‌ها امضا می‌کنم، زیرا کار من کتاب خواندن، محصلی و معلمی است. من آدم باهوشی نیستم، بلکه بی‌وقفه کار کردم و زحمت کشیدم و اگر بگویم هیچ‌وقت تعطیلی نداشته‌ام خودنمایی نکرده‌ام.

داوری اردکانی سپس وارد بحث رسمی نشست شد و با اشاره به جای خالی تفکر در جامعه ایران گفت: در مجلسی از تفکر سخن می‌گفتم که یکی از دوستان تفکر را به استهزاء گرفت. متاسفم در جامعه‌ای که این همه به تفکر نیازمند است یکی از استادان ما تفکر را مسخره می‌کند.

یونانی‌ها با تأسیس منطق، علم و عمل را از هم جدا کردند

داوری اردکانی در ابتدا اظهار داشت: برای نخستین بار در یونان قدیم جدایی علم و عمل اتفاق افتاده است؛ در هیچ فرهنگ و تاریخی علم و عمل جدا نبوده‌اند.

وی افزود: دانشمندان یونان با تأسیس منطق، علم و عمل را از هم جدا کردند. مؤسس منطق، ارسطو و افلاطون بودند. این افراد نظر را از عمل جدا کردند به دلیل آنکه در اثر جدایی علم و عمل بی‌اخلاقی‌هایی در جهان اتفاق افتاده است. بنابراین نباید این دو دانشمند را ملامت کنیم و اشکالات را به گردن آن دو بیندازیم.


وی با بیان اینکه سخن فیلسوف به طور حتم دارای اثر در زندگی بشر است، افزود: البته سخن تأثیرگذار در تاریخ، به ذات سیر شکوفایی دارد. پیدایش منطق در عمل و فکر بشر مؤثر بوده است اما اگر تاریخ ارسطو را حفظ کرده دلیل آن این است که خود اثر قدرت حفظ خویش را داشته است وگرنه مردم آن را دور می‌ریختند.

داوری اردکانی گفت: ما با علم دو نسبت داریم البته علوم با همدیگر متفاوت هستند. علمی داریم که به قول مولانا بر دل می‌زند و بر جان می‌نشیند و آن علمی است که ما را با خود می‌برد و از خود بی‌ خود می‌کند. علم دیگر علمی است که بر تن می‌زند، اولی مالک انسان است، دومی علمی است که از آن استفاده یا سو استفاده می‌کنیم.

وی افزود: اکثر ما کتابی را دوست داریم که به ما اطلاعات بدهد، کتابی که ما را به تفکر دعوت ‌کند را دوست نداریم و آن کتاب به نظر ما ملال آور است.

افلاطون انسانی را آزاد می‌داند که کار نمی‌کند

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: افلاطون نظر و عمل را جدا کرد برای اینکه معتقد بود اینها دو امر جدا هستند که یکی علم به خیر است و دیگری دانستن کارهاست.

وی با بیان اینکه افلاطون آزادی را به علم منسوب می‌کند، گفت:‌ افلاطون عمل را در مقام آزادی نمی‌داند و در نظر او، انسانی آزاد است که کار نمی‌کند.

داوری اردکانی گفت: در گذشته اقتصاد به این دلیل به معنی تدبیر منزل بود که در شهر و کشور حضور نداشته است همچنین سیاست و اقتصاد جدا بود در زمان ما سیاست با اقتصاد مساوی شدند.

نویسنده کتاب «ما و تاریخ فلسفه اسلامی» ادامه داد: ارسطو در کتابی فضایل را به چهار دسته تقسیم کرده است که شامل فضایل نظری، عقلی، اخلاقی و عملی می‌شود، ارسطو عمل را به معنای زحمت و کار دستی می‌دانست.

وی با بیان اینکه تمدن یونان بزرگترین شاعران و فیلسوفان داشت اما به کار دست چنان بی‌اعتنا بودند که آثار هنری معابد را به این دلیل که کار دستی بود تحقیر کرد، گفت: ارسطو الهیات را اشرف علوم می‌دانست و شرف را در سود نخواستن می‌دانست.

داوری اردکانی ادامه داد: اشکال کار یونانیان این بود که چون کار دستی را تحقیر می‌کردند بنای عظیم و مجسمه بسیار زیبا را با فلسفه می‌سنجیدند و آن را ناچیز می‌شمردند.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: فارابی فضایل نظری را بازگوکننده هست‌ها برمی‌شمرد و آخرین فضایل را حرفه‌ها می‌دانست. معماران قدیم عالم و دانشمند نبودند اما به دلیل اینکه با طبیعت مأنوس بودند، کارهای بزرگی را انجام دادند.

داوری اردکانی گفت: صرفاً با آموختن فلسفه کسی خردمند نمی‌شود؛ افرادی فلسفه‌دان هستند ولی از خرد عملی بهره‌ای نبردند. ممکن است کسی فیلسوف باشد اما اهل فضیلت اخلاقی نباشد در سقراط نظر و عمل از هم جدا شده است.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: نمی‌شود علم نظری را از جایی دیگر بیاوریم و به طور طبیعی بقیه چیزها با آن بیاید و ما در عصر تجدد این گرفتاری‌ها را داشتیم. وقتی امیرکبیر مدرسه ساخت، فکر می‌کردیم علم هم می‌آید ولی نشد، نه اینکه علوم نیاید بلکه علم گوش می‌خواهد اگر کسی طالب علم نباشد به سخن عالم گوش نمی‌دهد.

وی ادامه داد: علم نظری که یونانیان معنا می‌کردند غیر از شیمی، فیزیک و فضایل اخلاقی نیست.

علم مدرن، علم تکنولوژیک است

داوری اردکانی گفت:‌ایرانیان قدیم و یونانیان قدیم بدون علم اقتصاد زندگی می‌کردند. اما امروزه نیاز به اقتصاد مدرن داریم گاهی فکر کنم کاش علم اقتصاد نداشتیم برای اینکه علم کنونی علم ساختن تکنولوژی و عمل تکنیکی است که نه نظر و نه عمل است.

وی گفت: علم کنونی علم مطابق موجود نیست، طرح تکنولوژیک است که بر جهان سایه افکنده است ما جهان را به این نحو محاسبه و تصرف می‌کنیم با علم محاسبه جهان را تصرف می‌کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد:‌ علم جدید علم بشری بود که در پی تصرف جهان بود. در جهان توسعه یافته، علم و تکنولوژی موازی هم حرکت می‌کنند اما در جهان توسعه‌نیافته، دانشمندان داریم اما تکنولوژی نداریم.

وی با بیان اینکه در عالم جدید بعد از قرون وسطی عمل و نظر جدا شد و بعد از آن نظر و عمل هر دو به سایه رفتند، آنچه اصیل بود تمتع و بهره‌برداری بود. مشهورترین روانشناس فروید است که بشر را در جستجوی تمتع می‌دانست.

قرن بیستم، قرن بحران است

داوری اردکانی ادامه داد: قرن بیستم قرن بحران اخلاق است به این دلیل که تجدد با اخلاق کار ندارد به طور مثال فیلسوف بزرگ قرن بیستم «کانت» دستور عمل اخلاقی صادر می‌کند اما دستوری که نمی‌توان به آن عمل کرد. کانت کار اخلاقی را زمانی اخلاقی می‌داند که سود و زیانی در آن نباشد. کانت بزرگترین کتاب اخلاق را در تاریخ فلسفه نوشته است اما این کتاب اخلاق را منتفی می‌کند.

وی افزود: افلاطون کتاب جمهوری را برای آسمانیان نوشته بود همچنین کانت نیز نقد عملی خود را برای آسمان نوشته به این دلیل است که در ملکوت نیازی به درس اخلاق نیست.

داوری اردکانی ادامه داد: مسئله نظر و عمل از آن جهت برای ما اهمیت دارد که چه چیز را برای کجا می‌خواهیم؟ ما علم را انبار نمی‌کنیم ما با سؤال و پرسش‌ به سمت علم می‌رویم.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در پایان خاطرنشان کرد:‌ هر اندازه علم در کشور به دست بیاوریم آنچنان که باید به درد ما نخواهد خورد. جدایی نظر و عمل اتفاق وحشتناکی بود که افتاد، ما باید به فکر وحدت عمل و نظر باشیم چرا که مهم‌ترین آسیب این جدایی، دروغ و ریاست.