مهر، بحث اقدامات پیشگیرانه در مقابله با احتکار را می توان در دو بخش
اقدامات پیشگیرانه مردم و اقدامات پیشگیرانه دولت بحث کرد. در این مجال به
موضوع اقدامات پیشگیرانه مردم می پردازیم و در ادامه مباحث به اقدامات
پیشگیرانه دولت می پردازیم.
موضوع اقدامات پیشگیرانه مردم را می
توان به در بخشهای امر به معروف و نهی از منکر، مدیریت مصرف بهینه و دوری
از اسراف و تبذیر و ترویج فرهنگ عدل و انصاف و رعایت حقوق مصرف کنندگان
بررسی کرد.
ازجمله اقداماتی که در پیشبرد و ارتقای معنوی جامعه
مؤثر خواهد بود و از اسراف و تبذیر در جامعه جلوگیری خواهد کرد تا بتواند
در عرصه های مهم اجرای قسط و عدل و حفظ حقوق مردم در تعامل با دولت موفق
باشد، عبارتند از: امر به معروف و نهی از منکر، مدیریت مصرف بهینه و دوری
از اسراف و تبذیر و ترویج فرهنگ عدل و انصاف.
امر به معروف و نهی از منکر
یکی
از مؤثرترین اقداماتی که در پیشبرد و ارتقای معنوی جامعه و جلوگیری از
انحرافات و نابهنجاری های جامعه نقش بسزایی دارد، امر به معروف و نهی از
منکر می باشد و به جهت اهمیت این فریضه الهی بسیاری از فقهای عظام بابی را
به طور مجزا به امر به معروف و نهی از منکر اختصاص داده اند.
جامعه
ای که در آن مردم به صورت فردی و یا تحت تشکلهای گروهی و اجتماعی، امر به
معروف و نهی از منکر را امری واجب بدانند و موفق به اقامه آن باشند، آن
جامعه، جامعه ای است که طبق قرآن کریم رو به پویایی و سعادت گام بر می
دارد. در مقابل جامعه ای که در آن امر به معروف و نهی از منکر ترک شده
باشد، چونان مردگانی هستند که رو به سوی انحطاط و شقاوت پیش می روند.
از
نظر امام خمینی(ره) تمام اقشار جامعه و به خصوص کسبه و اصناف و تجار مکلف
به مبارزه با محتکرین و جلوگیری از احتکارند؛ چرا که اصناف و بازاریها زیان
یکدیگر را بهتر متوجه شده و می پذیرند و راحتتر و با اعتماد بیشتری با هم
ارتباط برقرار می نمایند و همچنین از احتکار و انبار کالا توسط هم صنفی های
خود آگاه ترند و می دانند چه اشخاصی اقدام به این عمل قبیح کرده اند.
اصناف
و بازاریان در حمایت از مردم و دولت باید با ارائه به موقع کالاها و اجناس
با قیمت عادلانه از انبار و احتکار هم صنفی های خود جلوگیری کنند، نه
اینکه خود با ایجاد بازار سیاه و بالا بردن نرخها و ایجاد تورم، آتش به
دامن این معضل بزنند و خود عیبی بر ولات و حکمرانان شوند.
مدیریت مصرف بهینه و دوری از اسراف و تبذیر
احتکار
در بسیاری از مواقع از طریق کاهش داد یا متوقف کردن جریان توزیع کالا توسط
همه یا برخی از فروشندگان به طور موقت ایجاد می شود و فروشندگان عمده با
کاهش یا توقف توزیع کالا، زمینه نگرانی ذهنی مصرف کنندگان را ایجاد یا
افزایش داده و آنان را تحریک به خرید کالا بیش از نیازشان و انبار آن در
خانه ها می نمایند. این نگرانی و تحریک معمولا با شایعات درست یا غلطی مبنی
بر نایاب شدن یا افزایش قیمتها همراه می شود و این تصور در ذهن مصرف کنده
مجسم و تقویت می شود که کم شدن و افزایش قیمتها موقتی نبوده و به طول خواهد
انجامید. در نتیجه این امر موجب افزایش روزافزون تقاضا به طور کاذب می
شود.
از سوی دیگر، کاهش توزیع کالا از سوی برخی از فروشندگان
عمده، باعث به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا شده و قیمتها به شدت بالا می
رود. در این میان، سایر فروشندگان و حتی کسبه و فروشندگان جزء نیز که
موقعیت را مناسب می بیینند اقدام به خرید کالا بیشتر کالا و احتکار آن و یا
فروش کالا به قیمت روز نه به قیمت فروش قدیم می نمایند. در صورتی که اقدام
مناسبی صورت نگیرد تمام این عوامل دست به دست هم داده به تدریج جامعه را
به بحران می کشاند.
برای پیشگیری و جلوگیری از گسترش این بحران،
قبل از اینکه کار به وخامت بکشد، بهترین و ساده ترین کار این است که مصرف
کننده فقط به حد نیاز خود و به طور روزانه خرید نماید و حتی المقدور از
اقلام جایگزین در سبد مصرفی خود استفاده نماید تا تعادل میان عرضه و تقاضا
کمتر به هم بخورد.
نکته ای که در کلام امام(ره) بیش از بقیه جلب
توجه می نماید، تأکید ایشان بر این است که مشکلات را باید از طریق اسلامی و
انسانی حل نمود. در زمان جنگ و کمبود برخی از اقلام مصرفی، باید مردم خود
را آراسته به روحیه اسلامی، توکل به خدای متعال و روحیه انسانی ایثار نسبت
به همنوعانش، مخصوصا محرومان نمایند؛ نه اینکه با هجوم و خرید و انبار کالا
در خانه هایشان لباس زشت غیر انسانی خودخواهی و اسرافگری و تبذیر را بر تن
نمایند.
ترویج فرهنگ عدل و انصاف و رعایت حقوق مصرف کنندگان
روشن
است که یکی از عرصه های مهم اجرای قسط و عدل و حفظ حقوق توده ها، یا
پایمال کردن حقوق و اعمال ظلم و تعدی، عرصه بازار و قلمرو داد و ستد و
انواع معملات و تولیدات و واردات و صادرات داخلی و خارجی و خصوصی و دولتی
است، اگر در این موارد همه موازین عادلانه شرع رعایت گردد، کمکی بزرگ و
بنیادین خواهد بود برای قسط و اجرای عدالت و حفظ حقوق و سالم سازی زندگی و
تطهیر حیات اجتماع و اگر جز این باشد، اینها همه پایگاههایی فعال خواهد شد
برای شیوع ظلم اقتصادی و فاصله های زیانبار و هراسناک معیشتی و حرمانهای
حیاتی و سقوط های اخلاقی و تنزلهای تربیتی و هدر رفتن استعدادها و نابود
شدن تعادل روانی جامعه و بسیاری مفاسد سقوط آفرین فردی و اجتماعی
دیگر(الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج 5، ص 557)
بدون تردید آموزش
مناسب احکام معاملات و تذکر و توجه دادن مکرر به تولیدکنندگان و بازاریان،
در رعایت عدل و انصاف و حفظ حقوق مصرف کنندگان، تأثیرات مثبتی در جلوگیری
از فساد خواهد داشت. این وظیفه اولا بر عهده خود بزرگان و امنای بازاریان
می باشد که زمینه و امکانات و اجتماعی را برای حضور مبلغات و روحانیون با
تقوی آماده سازند. در گذشته بین بسیاری از بازاریان و کسبه رسم و سیره ای
نیکو و ارزشمند بود که ریشه در سیره عملی ائمه(ع) داشت.
تمام
بازاریان و کسبه هر روز قبل از آنکه کرکره های محل کسبشان را بالا بکشند و
روز کار دیگری را آغاز نمایند، دقایقی پای صحبت روحانی متدین و عالمی می
نشستند و به یادگیری احکام معاملات، و شنیدن تذکرات و نصایحی نسبت به اخلاق
کسب و تجارت می پرداختند و با دعا به درگاه خداوند و طلب خیر و برکت و
توسل به اهل بیت(ع) کار خویش را آغاز می نمودند؛ به راستی در آن روزگار
میان بازاریان کمتر اثری از نیرنگ و فساد و احتکار دیده می شد و صد افسوس
که امروزه این سنت نیکو رو به فراموشی است.