زوایای پنهان انتخاب دبیرکل اوپک در آذرماه

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، دومین دوره 3 ساله دبیر کلی عبدالله سالم‌البدری بر دبیرخانه اوپک در پایان سال جاری میلادی به اتمام می‌رسد و دبیرکل لیبیایی اوپک دیگر امکان تصدی دبیر کلی را نخواهد داشت.

غلامحسین نوذری وزیر اسبق نفت ایران، ماجد المنیف نماینده سابق عربستان سعودی در هیئت عامل اوپک، سمیر غضبان وزیر اسبق نفت و مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت عراق و ویلسون پاستور وزیر نفت اکوادور کاندیدای تصدی مهمترین پست اوپک یعنی مسئولیت دبیرخانه این سازمان نسبتا موفق جهان سومی شده‌اند.

با این وجود به نظر می‌رسد شرایط فعلی بازار نفت و شرایط پیش روی این بازار و کشورهای عضو اوپک، وضعیت متفاوتی را در مقایسه با دوره‌های پیشین دبیر کلی این سازمان رقم زده و خواهد زد. دکتر فریدون برکشلی مشاور ارشد مؤسسه مطالعات بین ‏المللی انرژی معتقد است بازارهای جهانی نفت از سال 2013 با چالش‌هایی جدی و به مراتب دشوارتر از آنچه تا به امروز با آن دست به گریبان بوده‌اند روبرو خواهد شد.

برکشلی که 13 سال  ریاست امور اوپک و روابط بین‌الملل را در صنعت نفت بر عهده داشته است و طولانی‌ترین دوره ریاست بر امور اوپک ایران را در کارنامه دارد اعتقاد دارد دبیرخانه اوپک برای مواجه با چالش‌های آینده آماده نیست و عملا زمان برای این کار از دست رفته است. رایزن سابق انرژی ایران در وین همچنین خطر تبدیل اوپک به سازمانی غیر مؤثر بر بازارهای جهانی نفت و کنترل دوباره شرکت‌های بین‌المللی نفتی بر صنعت نفت کشورهای عضو این سازمان را هشدار می‌دهد و می‌گوید ایران در مصالحه قدرت در اوپک اگر دبیرکلی را به دست نیاورد، نباید به سمتی کمتر از نفر دوم دبیرخانه اوپک رضایت دهد.

وقتی با برکشلی هم‌سخن شدیم خودمان هم تصور نمی‌کردیم با تحلیل‌هایی چنین دقیق و عمیق از معادلات کلان حاکم بر بازار نفت و رفتار اوپک روبرو شویم. شما را به مرور این گفت‌وگوی خواندنی مهمان می‌کنیم.

*دبیرخانه برای چالش‌های 2013 آماده نیست

فارس: وضعیت بازار جهانی انرژی وضعیت نسبتا متلاطمی است. در این شرایط و با توجه به چشم‌انداز این بازار سؤال نخست آن است که در انتخاب دبیر کل به چه شرایطی باید توجه کرد؟

برکشلی: ایران، عربستان، عراق و اکوادور چهار کشوری هستند که کاندیدا دارند و این کاندیداها قطعا کاندیداهای حائز شرایطی هستند و اگر به رزومه آنها مراجعه شود قابل مشاهده است که هیچ یک چیزی کم ندارند و سال‌ها در صنعت نفت بوده‌اند.

به علاوه موضوع دبیر کلی یک مسئله سیاسی است و فارغ از قابلیت‌های فنی و تجربی و تخصصی کاندیداها، نهایتا موضع یک موضع سیاسی است. یعنی کارشناسان مربوطه نیز در این حوزه نهایتا موضع سیاسی خود را اعلام و انتخاب خواهند کرد نه اینکه بگویند این کاندیدا در فلان موضوع اطلاعات بیشتری داشت یا فلان کاندیدا در موضوع دیگری اطلاعات کمی داشت.

فارس: اجازه دهید به نوع دیگری این سؤال را بپرسم. در حال حاضر دبیر خانه اوپک به چه نوع دبیر کلی نیاز دارد؟

برکشلی: اجازه دهید این پرسش را با یک پرسش مهم پاسخ دهم. آیا آقای البدری یا چهار کاندیدای جدید دبیر کلی واجد این شراط هستند که دبیرخانه سازمانی را که در سال 2013 با بحران‌های بسیار جدی بازار بین‌المللی نفت مواجه خواهد بود مدیریت کنند و آن را به درستی هدایت کنند تا هم تعادل بازار نفت خدشه‌دار نشود و هم منافع تولید‌کنندگان تأمین شود؟ چراکه به نظر می‌رسد 2013 سال بسیار مهمی برای بازار نفت خواهد بود.

*تاثیر انتخاب جمهوری‌خواهان بر بازار جهانی نفت

فارس: چرا آقای دکتر؟

برکشلی: اتفاقات مهمی در پیش است، اولا ما انتخابات آمریکا را در پیش رو داریم. در آمریکا دو حزب هستند که هر دو حزب نگرش کاملا متفاوتی نسبت به بازار جهانی نفت و اساسا صنعت نفت دارند.

جمهوری‌خواهان عمدتا نفتی هستند و از سوی جناح‌های نفتی حمایت می‌‌شوند و یا جناح‌های نفتی روابط بسیار حسنه‌ای دارند. دقت کنید که هر آینه جمهوری‌خواهان در آمریکا روی کار آمده‌اند بسیاری از مهره‌‌های اصلی آنها اساسا نفتی بوده‌اند.

اگر به دولت آقای بوش پسر نگاه کنید اکثر نفرات اصلی نفتی بوده‌اند. این مورد درباره بوش پدر و ریگان نیز صادق است. اساسا آنها ریشه در صنعت نفت دارند. بنابراین نگرش آنها به بازار جهانی نفت با دموکراتها متفاوت است. چنانکه کمپانی‌ها از یک طرف و تولید‌کنندگان از طرف دیگر درباره نفت نظرات متفاوتی دارند.

آیا دبیرخانه اوپک آماده است با بازار نفتی مواجه شود که اگر احیانا جمهوری‌خواهان در انتخابات آمریکا برنده شدند بتواند چالش‌های ناشی از آن را مدیریت کند و یا اینکه اگر وضع موجود و حاکمیت دموکراتها ادامه پیدا کند و در وضعیت موجود ساختار، ساز و کار و سازمان دبیرخانه اوپک قابلیت و آمادگی آن را دارد که مدیریت صحیحی را در بازار جهانی نفت پیگیری کند؟

*گزارش‌های دبیرخانه اوپک یا رونویسی از منابع بین‌المللی

فارس: دبیرخانه برای مواجهه با این وضعیت آمادگی ندارد؟ چرا؟

برکشلی: به نظر می‌رسد دبیرخانه اوپک نیاز به یک بازسازی و بازنگری اساسی در نگرش‌ها و روند ارائه گزارش‌ها دارد. یعنی معمولا این گزارش‌ها از منابع کشورهای صنعتی به دست می‌آید و دبیرخانه اوپک این گزارش‌ها را عینا و یا با اندک تغییراتی به عنوان گزارش‌های خود به کشورهای عضو ارائه می‌دهد و این گزارش‌ها تبدیل به مبنای تصمیم‌گیری در کشورهای عضو اوپک می‌شود.

این گزارش‌ها در واقع نوعی رونویسی از منابع بین‌المللی است. این روند، روندی است که در دورانی انجام شده است. اما آیا این روند می‌تواند ادامه پیدا کند؟

فارس: تنها چالش سال 2013 برای اوپک انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است؟

برکشلی: اساسا از 2013 به بعد بازار جهانی نفت دستخوش تحولات مهمی خواهد بود. ما از طرفی با مسئله تحریم ایران مواجه خواهیم بود که بر اساس آن بخش قابل ملاحظه‌ای از نفت خواه ناخواه از بازار کاسته شده است.

از طرف دیگر عربستان را داریم که ناتوانی خود را در جبران این کمبود نفت ثابت کرده است و قطعا در 2013 و 2014 این مسئله بیشتر خودنمایی خواهد کرد.

در واقع ما در حال مشاهده چهره عریان صنعت نفت عربستان هستیم. صنعت نفتی که همه تصور می کردند به راحتی می‌تواند 12 یا 12.5 میلیون بشکه در روز نفت تولید کند اما با وجود این همه فشار به سختی توانسته‌اند اندکی از تولید 10.5 میلیون بشکه در روز جلوتر برود.

از سوی دیگر با موضوع عراق مواجهیم. درباره عراق بسیار جاه طلبانه اظهار نظر شده و گفته می‌شد عراق قادر است با سرعت زیادی در 2014 و  2015 تولید نفت خود را به 5 میلیون بشکه در روز برساند. در حالی که الان متوجه شده‌ایم که لااقل در 3 سال آینده تولید نفت عراق از 3 میلیون بشکه در روز چندان فراتر نخواهد رفت.

همه این ارقام برآمار مستند استوار است. در عین حال در منطقه خاورمیانه با تحولات بسیار مهم مواجه هستیم که به هر حال این موارد هر یک به نحوی بر بازار نفت تأثیر خواهد گذاشت.

*چالش‌های جدید اوپک: تکنولوژی، محیط زیست، انرژی‌های نو و جایگزین

فارس: یعنی تأثیر مباحث ژئوپلتیک بر بازار نفت جدی شده است؟

برکشلی: بله. مباحث ژئوپلتیک مجددا بر روی میز سازمان اوپک بازگشته است و دوباره یکی از مهمترین دستور کارهای اوپک را تشکیل می‌دهد.

علاوه بر این وظایف و مسئولیت‌های جدیدی وجود دارند که سازمان اوپک با آنها مواجه است. مسائلی چون تکنولوژی، محیط زیست، انرژی‌های نو و انرژی‌های جایگزین از آن جمله هستند.

بنابراین در واقع امر شاید زودتر از اینها و از سال 2010 باید برای مواجهه با یک بازار جهانی متفاوت آماده می‌شدیم و برای آن هم سازماندهی می‌کردیم و هم دبیر کل مناسبی را پرورش داده و آماده می‌کردیم.

فارس: کاندیداهای فعلی گزینه‌های مناسبی برای مواجهه با این شرایط جدید نیستند؟

برکشلی: اگر بخواهم نظر شخصی خودم را اعلام کنم باید بگویم آقای نوذری می‌توانست بهترین دبیر کل اوپک در طول تاریخ 50 ساله باشد و می‌توانست بهترین نمره را بگیرد.

فارس: چطور؟

برکشلی: به لحاظ قابلیت‌های شخصی، به لحاظ شخصیتی و به لحاظ بسیاری از ویژگی‌های یک مدیر خواهان تعالی و رشد سازمان، ایشان ویژگی‌های ممتازی دارند. من مطمئن هستم اگر اعضای دبیرخانه اوپک از این ویژگی‌های شخصی کاندیدای ما اطلاع می‌یافتند چه بسا دسته جمعی دبیر کلی ایشان را خواستار می‌شدند.

اما در عین حال ما مشکلاتی داریم و اشتباهاتی مرتکب شده‌ایم. عملکرد ما در دوران ریاست اوپک بسیار غیر حرفه‌ای بوده است. ما در سال 2011 زمانی که ریاست اوپک را برعهده داشتیم 3 وزیر تعویض کردیم و این از ما چهره یک عضو غیر مسئول را نشان داده است. در دوره‌ای که ریاست اوپک برای سومین بار بعد از ده‌ها سال برعهده ایران گذاشته شد، 3 وزیر نفت تغییر می‌کنند و وزرا قبل از اینکه با حوزه وظایف و مسئولیت‌های خود در قبال بازار جهان نفت و اوپک آشنا شوند، تغییر می‌کنند.

*میزان تولید نفت ارتباطی با شانس انتخاب به عنوان دبیرکل اوپک ندارد

فارس: گفته می‌شود که کاهش تولید یا افزایش نیافتن ظرفیت تولید نفت ایران، شانس دستیابی به پست دبیر کلی اوپک را برای ایران کاهش داده است. آیا چنین برداشتی صحیح است؟

برکشلی: در طول 20 سال اخیر کشورهایی دبیر کل اوپک بوده‌اند که اتفاقا تولید و عرضه بالایی نداشته‌اند مانند اندونزی، نیجریه، لیبی و الجزایر که پست دبیر کلی را در اختیار داشته ‌اند اما تولید بالایی نداشته اند. به همین دلیل ما نمی‌توانیم بگوییم یک کشور زمانی می‌تواند در به درست آوردن سمت دبیر کلی موفق باشد که تولید بالای نفت داشته باشد. بالعکس کشورهایی مانند عربستان و ایران که تولید‌کنندگان اصلی اوپک محسوب می‌شوند تعداد بسیار کمی دبیر کل داشته‌اند، چنانکه عربستان تنها یک دبیر کل و ایران نیز تنها یک دبیر کل داشته است که مرحوم روحانی به عنوان اولین دبیر کل این سمت را به عنوان یک ایرانی در اختیار داشته‌اند.

مشکل اصلی ما این نیست که سطح تولید نفت پایین است،حتی مشکل اصلی ما این نیست که تحریم هستیم به نظر من الان از خودمان چهره‌ای غیر مسئول و غیر حرفه‌ای در سازمان اوپک ترسیم کرده‌ایم که برای زدودن آن نیاز داریم که مدت‌ها کار خوب و حرفه‌ای انجام و ارائه دهیم.

*بضاعت بالای کاندیدای عراق و معرفی کاندیدا از سوی عربستان برای امتیازگیری

فارس: شانس کدام یک از کاندیداها را برای احراز پست دبیرکلی اوپک بیشتر می‌دانید؟

در هر حال ما اگر از دبیرخانه شروع کنیم و نخست ببینیم این دبیرخانه در شرایط فعلی به چه چیز نیاز دارد بهتر از آن است که ببینیم چه کسی را داریم که بهتر این کار را انجام می‌دهد.

اما به عالم واقعیت باز گردیم و درباره 4 کاندیدای موجود صحیت کنیم. به نظر من هدف عربستان از معرفی کاندیدا گرفتن این پست نبوده است. چرا که یک فرد درجه یک را برای تصدی دبیر کلی معرفی نکرده است.

آنها آقای ماجد المنیف را معرفی کرده‌اند. آقای منیف از پایین‌ترین سطوح آغاز کرده است. ایشان زمانی نیز همتای عربستانی بنده در اوپک بودند و عضو هیئت‌ عامل شد. بعد از آن نیز بازنشسته شد. یعنی عربستان یک فرد بازنشسته را برای تصدی دبیر کلی معرفی کرده‌ است.

این مسئله نشان می‌دهد عربستان برای تصدی دبیر کلی چندان جدی نیست چرا که اگر جدی بودند فردی با سوابق جدی‌تر و رده بالاتر را معرفی می‌کردند. علت آنکه عربستان وارد صحنه شده آن است که بتواند قدرت چانه‌‌زنی خود را در مقابل سایر کاندیداها بالا ببرد.

در میان کاندیداهای فعلی کاندیدای عراق کاندیدایی است که بضاعت بالایی برای عهده‌داری سمت دبیر کل اوپک دارد.

ایشان 35 سال سابقه کار در صنعت نفت در داخل و خارج عراق دارد. در سمت‌های مختلف حضور داشته و مدتی وزیر نفت عراق پس از سقوط صدام بوده است. همچنین مدتی نیز مدیرعامل شرکت ملی نفت عراق بوده و در حال حاضر نیز مشاور نخست وزیر عراق در امور نفتی است. بنابراین کاندیدایی است شناخته شده و با وجهه و تحصیلات بین‌المللی.

در واقع اگر ایران بخواهد به مصالحه‌ای درباره انتخاب دبیر کلی تن دهد، ممکن است نتیجه این مصالحه پذیرفتن کاندیدای عراق باشد. روابط سیاسی ما با عراق بسیار خوب است و ما می‌توانیم از عراق حمایت کنیم.

*پست نفر دوم دبیرخانه اوپک حداقل خواسته ایران در صورت مصالحه

فارس: در مقابل چه به دست می‌آوریم؟

برکشلی: در این مصالحه‌ها احتمالا امتیازاتی داده و گرفته می‌شود. به نظر من اگر عربستان در جریان این مصالحه‌ها بخواهد به عراق رای ‌دهد، از عراق امتیازات زیادی خواهد گرفت. از جمله این امتیازات آن خواهد بود که عراق، نباید ایران را زیاد در اوپک به بازی بگیرد.

بنابراین اگر ما ببینیم که عربستان از کاندیدای عراق حمایت می‌کند باید حدس بزنیم یکی از شرایط حمایت عربستان از عراق آن بوده است که ایران را زیاد وارد بازی نکند.

فارس: با این شرایط بهترین گزینه ما برای مصالحه عراق است؟

برکشلی: شاید مطلوب‌ترین کاندیدا برای ما اکوادور است. اولا اکوادور کشوری است خارج از منطقه خاورمیانه و درگیر مسائل سیاسی خاصی منطقه خاورمیانه نیست. از طرف دیگر اکوادور با ایران رابطه خوبی دارد و باز از دیگر سو اکوادور تحت تأثیر سیاست‌های ونزوئلا هست و ونزوئلا نیز رابطه خوبی با ما دارد.

بنابراین در واقع امر شاید کاندیدای مطلوب ما در شرایط موجود اکوادور باشد. اکوادور کشوری است که سیاست‌های منطقه‌ای خاورمیانه را وارد شرایط دبیرخانه نخواهد کرد.

اما اگر ما بخواهیم در انتها به مصالحه‌ای دست بزنیم که یا عراق و یا اکوادور برنده آن باشند و یا حتی عربستان، آنچه که ما می‌خواهیم به دست بیاوریم مهم است.

ما باید حداقل نفر دوم دبیرخانه را باید در اختیار بگیریم این پست در حال حاضر در اختیار فردی کویتی است. یعنی اگر بخواهیم به مصالحه‌ای تن بدهیم خواسته حداقلی ما باید آن باشد که ما خواهان به دست آوردن پست نفر دوم دبیرخانه اوپک باشیم.

ما در واقع مدعی آن هستیم که دبیر کلی از آن ما است. حالا طی 30 سال گذشته ما این پست را به دست نیاورده‌ایم اما در شرایط حداقلی اگر بخواهیم مصالحه کنیم باید بتوانیم سمت نفر دوم دبیرخانه را از آن خود کنیم.

این هدفگذاری می‌تواند برای ما یک چارچوب مصالحه قابل قبول را تبیین کند. اگر ما نتوانیم این خواسته حداقلی را به دست‌‌ آوریم این مصالحه‌ای نخواهد بود که ما در آن برگ برنده‌ای داشته باشیم.

*عملکرد ضعیف ژنرال سابق سرهنگ قذافی در دبیرخانه اوپک

فارس: شما به البدری هم اشاره کردید. البدری می‌تواند تصدی دبیرکلی را ادامه دهد؟

برکشلی: حالت دیگری که به نظر می‌رسد عربستانی‌ها بخواهند از آن تا حدی حمایت کنند، ابقای آقای البدری دبیر کل فعلی اوپک بر این مقام است.

به هر حال البدری همواره حمایت عربستان را پشت سر خود داشته است. البدری چون 2 دوره 3 ساله دبیر کل بوده است، واجد شرایط برای ادامه کار به عنوان دبیر کل نیست اما این امکان را دارد که به عنوان سرپرست دبیرخانه یا کفیل دبیرخانه به کار خود ادامه دهد.

اما آقای البدری یک ژنرال سابق ارتش سرهنگ قذافی است. ایشان وزیر نفت قذافی بوده است و الان هم به همان رویه نظامی دبیرخانه اوپک را اداره می‌‌کند که مورد پسند کارکنان دبیرخانه نیست و دنیای امروز هم اجازه نمی‌دهد یک دبیرخانه پژوهشی به این صورت اداره شود. لذا ادامه کار البدری با این محدودیت‌ها مواجه است.

فارس: عملکرد فعلی البدری به عنوان دبیر کل فارغ از بعد نظامی گری وی در شرایط حاضر بازار نفت چطور قابل ارزیابی است؟

برکشلی : البدری کار دبیر کل قبلی را ادامه داده است به این معنا که بخش اعظم مطالعات انجام شده راهبردی و مهم دبیرخانه outsource یا برون سپاری شده است؛ یعنی از مؤسسات حرفه‌ای بین‌المللی در این مطالعات استفاده است. بنابراین بیشتر خط مشی‌ها و اصول و چارچوب‌های ارزیابی ساختار بازار جهانی نفت از زاویه آنها مورد توجه قرار گرفته است.

زمانی که مطالعات4 یا 5 سال اخیر آقای البدری و دبیرخانه اوپک را ملاحظه می‌کنیم، مشخص است که اوپک در این مطالعات به حاشیه رفته است و محور، بازاری است که در حاشیه شرایط اقتصاد جهانی است. الان دلمشغولی دبیرخانه اوپک درباره عملکرد نظام بانکی آمریکا مهمتر از دلمشغولی‌ این دبیرخانه درباره وضع درآمد کشورهای عضو اوپک است.

یعنی محور را به شرایط اقتصادی جهان آورده است. الان موضوع یورو و یا موضوع بحران یونان برای دبیرخانه به مراتب مهمتر از بازار جهانی نفت و درآمد کشورهای عضو اوپک است.

این کار ادامه فعالیت‌های قبلی است و البدری این رویه را ادامه داده است اما در گذشته چون شرایط اقتصاد جهانی عادی بوده، اثر خاصی روی بازار نداشته است، اما در حال حاضر که شرایط بازار جهانی و به خصوص بازار آمریکا شرایط غیر عادی پیدا کرده است، نیاز به بازنگری، بازنویسی یا تجدیدنظر اساسی در ساختار گزارشات دبیرخانه به چشم می‌خورد.

* تلاش آمریکا برای تبدیل OPEC به NON OPEC از طریق تحریم نفت ایران

فارس: با توجه به مواردی که فرمودید، اعضای اوپک چه تأثیری از چالش‌های موجود اقتصاد جهانی و بازار نفت خواهند پذیرفت؟ در واقع باید منتظر چه شرایطی باشند و با چه مشکلاتی مواجه خواهند شد؟ چه مواردی باید برای اعضا در اولویت قرار بگیرد؟

برکشلی: اوپک باید از این بابت نگران باشد که به سرعت در حال تبدیل شدن به non opec یا غیر اوپک است.

تأثیرگذاری اوپک در بازار جهانی نفت و نقش اوپک در تضمین امنیت عرضه و تقاضا در بازار نفت و ضمانت قیمت‌های متعادل برای مصرف کنندگان و تولید‌کنندگان منبعث از ظرفیت‌ مازاد اوپک است.

در واقع اگر سازمانی فاقد ظرفیت مازاد است، مانند کشورهای غیر اوپک خواهد شد. در این شرایط چه فرقی بین اوپک و روسیه و نروژ و مکزیک خواهد بود؟ ما به عنوان اوپک زمانی قابلیت تأثیرگذاری در بازار جهانی نفت را در اختیار داریم که همواره یک ظرفیت مازاد در اختیار داشته باشیم.

آمریکا با حذف بخشی از نفت ایران از بازار عملا در حال تبدیل اوپک به non opec است. این مسئله‌ای است که اوپک باید به آن اهمیت بدهد. این مسئله‌ای فارغ از مسائل سیاسی و کشمکش‌‌های درون سازمانی است.

*آمریکا بازار جهانی نفت را به مخاطره انداخته/ شرکت‌های نفتی به اعضای اوپک باز می‌گردند

فارس: بنابراین تحریم ایران فقط ایران را نشانه نگرفت و کل اوپک را به شدت متأثر خواهد کرد و کشورهای عضو نیز با توجه به برآورده نشدن انتظارات از نفت عربستان و عراق باید متوجه چنین بحران باشند.

برکشلی: دقیقا و علاوه بر آن ما کم و بیش با علائم کاهش عرضه تعداد دیگری از اعضا هم مواجه خواهیم بود. مانند نیجریه یا حتی کشورهای non opec مانند مکزیک. یعنی در واقع به نظر من آمریکا با اعمال سیاست‌های تحریم نفت به شکل بسیار ماجراجویانه‌ای بازار جهانی نفت را با مخاطره مواجه کرده است.

فارس: ایجاد چنین مخاطراتی در بازار جهانی به نفع کیست؟

برکشلی: شرکت‌های نفتی قابلیت آن را دارند که تحت شرایط بسیار بحرانی کنترل اوضاع را در دست بگیرند و به کشورهای عضو اوپک بازگردند.

الان ما شاهد آن هستیم که آرام آرام یک تمایل جدی از سوی کشورهای عضو اوپک به بازگرداندن شرکت‌های بین‌المللی نفت که در دهه‌های 60 و 70 از کشورهای عضو اوپک اخراج شده بودند به چشم می‌خورد.

در واقع شرایط فعلی به این منتهی می‌شود که کشورهای عضو اوپک 30 سال بوسیله شرکت‌های ملی نفت نتوانستند افزایش قابل ملاحظه‌ای در ظرفیت‌سازی از خود نشان دهند و بنابراین شرکت‌های نفتی باید بازگردند و این مهم را برعهده بگیرند. این کاری است که الان در عراق انجام می‌دهند و یا در لیبی بر عهده خواهند گرفت.

گفت‌وگو از علی فروزنده