اکوادور؛ دو سال پس از دفع کودتا

امیر تفرشی – کار‌شناس مسائل آمریکای لاتین: دو سال پیش در اکوادور تلاشی ناموفق برای سرنگونی دولت این کشور صورت گرفت که با دخالت ارتش، نیروهای کودتاچی پلیس موفق نشدند «رافائل کوره‌آ»، رئیس‌جمهور این کشور را از میان بردارند.

تقریبا 9 ساعت محافظان کم تعداد کوره‌آ در آماج حملات کودتاچیانی قرار داشتند که بیمارستان محل حضور وی را محاصره کرده بودند. کانال‌های تلویزیونی خصوصی گزارش‌های مستقیم از صحنه حادثه پخش می‌کردند و پایانی تراژیک برای این حادثه پیش‌بینی می‌کردند.

ارتش اکوادور برای دخالت در اتفاق مذکور شتاب نکرد. پس از این ماجرا، ژنرال‌های ارتش اظهار داشتند «ما برای ارزیابی کافی از وضعیت، به زمان نیاز داشتیم». گمانه‌ای وجود دارد بر این مبنا که بخشی از بدنه ارتش که در این توطئه شرکت داشتند امیدوار بودند که نیروهای پلیس کار را به تنهایی تمام کنند.

شرایط این کودتا، دلایل بروز آن و نقش سازمان اطلاعات آمریکا در آن واقعه در گذشته به دقت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. طی این مدت در رسانه‌های بین‌المللی به صورت جهت‌دار «حقایق» و «شواهدی» منتشر شد که در واقع به تحریف واقعیت‌های این کودتا می‌پرداخت. موقعیت غالب رسانه‌های طرفدار واشنگتن در اکوادور، به سفارت آمریکا اجازه داد تا نسخه‌ای قابل قبول آماده کند که اظهارات کوره‌آ درباره توطئه و تلاش برای سرنگونی وی را مخدوش کند.

عوامل نفوذی سازمان «سیا» و وزارت امور خارجه آمریکا یک تز تبلیغاتی با این فرضیه تلقین کردند که رئیس‌جمهور اکوادور تعمدا نیروهای پلیس را برای انجام این اقدام تحریک کرد تا بر اساس قانون جدید مربوط به نیروهای مسلح این کشور، آن‌ها را از مزایای گذشته پلیس و حقوق بیشتر محروم کند. آن‌ها ادعا می‌کنند در عوض، پس از کودتا، کوره‌آ این امکان را به دست آورد تا بدنه پلیس را پاکسازی کرده، نیروهای خودی را در پست‌های کلیدی قرار داده و «رژیم استبدادی» خود را تقویت کند.

پیش از این ماجرا، نشانه‌های متعددی از آماده‌سازی و طراحی برای یک کودتای نظامی علیه رئیس‌جمهور اکوادور به چشم می‌خورد. در حقیقت از منظر «شمالی‌ها»، (اصطلاحی که رئیس‌جمهور اکوادور برای کشور آمریکا بکار می‌برد) کوره‌آ به عنوان یکی از طرفداران پر و پا قرص روند همگرایی آمریکای لاتین و ایجاد بلوک دفاعی منطقه‌ای، به اندازه رفیقش «هوگو چاوز» خطرناک است.

سفارت آمریکا در «کیتو» پایتخت اکوادور و کنسولگری آن‌ها در «گوایاکیل» مهم‌ترین شهر اقتصادی این کشور، عملا به مرکز سازماندهی اپوزیسیون تبدیل شده بودند. مضاف بر این، نفوذ دستگاه اطلاعاتی آمریکا در نهاد‌ها و ارگان‌های نظامی اکوادور نیز پشتیبان موثری برای پیشبرد طراحی‌های انجام شده، بود. «سیا»، سازمان اطلاعات نظامی آمریکا، دپارتمان مبارزه با مواد مخدر (DEA)، آژانس توسعه بین‌الملل (USAID) و دیگر سازمان‌های «غیر دولتی» که میلیون‌ها دلار از بودجه آمریکا به تامین مالی آن‌ها اختصاص یافته بود، به صورت قدرتمند در سفارت آمریکا آشیانه کرده بودند و در حقیقت به کنترل نهادهای مربوطه اکوادوری می‌پرداختند.

رئیس‌جمهور اکوادور تصمیم گرفت به حاکمیت بدون توجیه سازمان اطلاعاتی آمریکا در این کشور پایان دهد. اولین سیلی کوره‌آ به واشنگتن، اعلام غیر قانونی بودن فعالیت دو آمریکایی در سفارت این کشور در فوریه سال ۲۰۰۹ بود. یکی از آن‌ها به نام «آرماندو آستورگا» در واقع سازمان‌های اکوادوری مسوول مبارزه با قاچاق مواد مخدر را فرماندهی می‌کرد و نفر دوم، تحت عنوان «مارک سولیوان» به عنوان نماینده سازمان «سیا» با آن دسته از افسران پلیس که با نهادهای نظارتی، کنترل مکاتبات، شنود تلفن‌ها و کنترل از طریق اینترنت ارتباط داشتند، مخفیانه تماس برقرار کرده بود.

بر اساس دستورالعمل آمریکایی‌ها، بر روی دیپلمات‌ها و نمایندگان چین، روسیه، ایران و آن کشورهایی که از سوی واشنگتن در لیست کشورهای «غیر دوست» قرار گرفته‌اند، نظارت صورت می‌گرفت. کشورهای ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه، بولیوی، برزیل و آرژانتین نیز در حوزه آمریکای لاتین مشمول این نظارت بودند.

اخراج دیپلمات‌ها آمریکایی با واکنش شدید واشنگتن روبرو شد. «هدر هاجز»، سفیر آمریکا در اکوادور، از رافائل کوره‌آ به عنوان «فردی نابالغ از نظر احساسی» نام می‌برد. هاجز تاکید می‌کند که کوره‌آ «کاملا قادر است روابط دیپلماتیک را بر هم بزند». به عقیده وی، «افزایش چنین اتفاقاتی مطلوب نیست. اگر حضور آمریکا در اکوادور تضعیف شود، رقیبان اصلی همچون روسیه و چین آزادی عمل بیشتری به دست می‌آورند تا با تمام انرژی با کوره‌آ همکاری کنند، از جمله در زمینه توسعه همکاری‌های نظامی- تکنولوژی و انرژی». سفیر آمریکا تاکید می‌کند که برای پکن و مسکو تقویت حضور در پایگاه دریایی اکوادور یکی از مسائل استراتژیک در منطقه اقیانوس آرام محسوب می‌شود. به همین دلیل باید از تحریم‌های شدید‌تر خودداری کرد و تحریم‌ها را در زمان مناسب خود انجام داد.

دلایل هاجز مورد توجه مقامات واشنگتن قرار گرفت. سفارت آمریکا با نیروی جدید کار را آغاز کرد. توجه اصلی بر روی «آماده‌سازی» رئیس‌جمهور متمرکز بود تا کوره‌آ در رابطه با اشتباه خود در خصوص عدم اعتماد به سیاست‌های واشنگتن در اکوادور متقاعد شود. سفیر آمریکا شخصا در مراسم‌های مربوط به انتقال تجهیزات ویژه، وسایل حمل و نقل و تجهیزات کامپیوتری به بخش‌های مختلف پلیس ملی شرکت می‌کرد. نمایندگان بخش نظامی آمریکا ساخت پادگان‌‌ها و پایگاه‌های نظامی، ارسال تسلیحات و قایق‌های تندرو را توسعه دادند. آمریکایی‌ها از هر امکانی استفاده کردند تا نشان دهند هدف اصلی آن‌ها مبارزه با قاچاق مواد مخدر و چریک‌های بخش مرزی اکوادور با کلمبیا است. چنین ترفندهایی کار عملیاتی نیروهای آمریکایی با عوامل پلیس و ارتش اکوادور را تسهیل می‌کرد.

در چنین شرایطی رئیس‌جمهور اکوادور تلاش می‌کرد رویکرد بدنه و ساختار نظامی کشورش را که از آمریکا حمایت می‌کرد، عوض کند. از جمله وی تصمیم گرفت روند تحصیل نیروهای پلیس در «مدرسه آمریکایی‌ها» (اکنون این مدرسه تحت عنوان دیگری در «فورت بنینگ» در ایالت «جورجیا» قرار دارد) را متوقف کند. لذا اولویت به مدارسی داده شد که در کشورهای دوست همچون ونزوئلا، کوبا و برزیل قرار داشتند. به دستور کوره‌آ تهیه تسلیحات از آمریکا مورد بازبینی قرار گرفت. در این خصوص وی از تجربه منفی ونزوئلا عبرت گرفته بود که به دلیل امتناع پنتاگون از ارسال تجهیزات یدکی هواپیماهای ساخت آمریکا با مشکل مواجه شده بود.

در نوامبر سال ۲۰۰۸ و در جریان سفر «سرگی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه به کیتو، توافق‌نامه‌ای در خصوص همکاری‌های نظامی- تکنولوژیکی بین دو کشور به امضاء رسید. اقدام بعدی خرید دو بالگرد روسی «Mi-۱۷۱Е» توسط اکوادور بود که برای حمل و نقل نظامیان و خاموش کردن آتش‌سوزی‌های جنگلی استفاده می‌شوند. «خاویر پونسه»، وزیر دفاع وقت اکوادور، از طرح‌هایی برای خرید نوعی از بالگردهای نقل و انتقال و کامیون‌های نظامی از روسیه به مبلغ ۲۰۰ میلیون دلار (در چهارچوب وام وعده داده شده) خبر داد. «یان بورلیای»، سفیر وقت روسیه در اکوادور، نیز اظهار داشت دورنمای همکاری‌های نظامی- تکنولوژیکی با این کشور بسیار گسترده است و عملا می‌توان همه انواع تولیدات دفاعی روسیه را به اکوادور ارسال کرد.

انتشار اسنادی توسط سایت «ویکی لیکس» موجب تشدید تشنجات موجود بین روابط اکوادور و آمریکا شد. در یکی از سندهای انتشار یافته، سفیر آمریکا در نامه‌ای تاکید می‌کند که کوره‌آ با اطلاع از فساد یکی از ژنرال‌های پلیس، از مجازات وی اجتناب کرد تا وفاداری بدنه پلیس را جلب کند.

رئیس‌جمهور اکوادور نتوانست چنین مداخله‌ای را بدون پاسخ بگذارد. در آوریل سال ۲۰۱۱، سفیر آمریکا به وزارت امور خارجه فرا خوانده شد و به گفته «ریکاردو پاتینیو»، وزیر امور خارجه اکوادور، وی نتوانست توضیح قانع‌کننده‌ای در خصوص محتوای این نامه ارائه دهد. در نتیجه به وی ابلاغ شد: «هرچه سریع‌تر خاک اکوادور را ترک کنید».

کوره‌آ در توضیح این اقدام خود اظهار داشت: هاجز هیچگاه رابطه مثبتی با دولت کنونی اکوادور نداشت. روابط ما با آمریکا بد نبوده است، ولی متاسفانه برخی افراد از آمریکا در پلیس ما جاسوسی و تلاش می‌کنند به صورت یک‌طرفه رئیس‌جمهور را به فساد متهم کنند.

پس از اخراج هاجز و بالا گرفتن تنش در روابط دو کشور، دولت آمریکا در اقدامی تلافی‌جویانه خواستار خروج سفیر اکوادور از واشنگتن شد و روابط فیمابین در حدود یکسال به سطح کاردار تنزل یافت. طی این مدت سفارت آمریکا در کیتو توسط «تیموتی سونیگا براون» رهبری شد که از ژوئیه ۲۰۱۱ در اکوادور حضور یافته بود. وی مسیر دیپلماتیک ویژه‌ای را گذرانده است. در دانشگاه ملی جنگ آمریکا تحصیل و تیم بازسازی منطقه جنوبی بغداد در تیپ ۴ لشکر یکم پیاده نظام ارتش آمریکا را رهبری کرده است. وی همچنین در سفارت‌های آمریکا در نیوزلند، پرو و آفریقای جنوبی در بخش سیاسی کار کرده و در واقع در حوزه اطلاعاتی مشارکت داشته است. براون اقدامات مشابهی نیز در دفتر حفظ منافع آمریکا در کوبا اجرا کرده است.

با گذشت زمان و فروکش کردن منازعات دیپلماتیک، وزارت امور خارجه آمریکا از تصمیم خود برای عادی‌سازی روابط با اکوادور و اعزام «آدام نام» به عنوان سفیر به کیتو خبر داد. او دارای مدرک کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشد از دانشگاه ملی جنگ آمریکاست. تخصص او استراتژی امنیت ملی است. سفیر جدید که از اردیبهشت سال جاری (آوریل ۲۰۱۲) در محل ماموریت جدیدش حاضر شده، پیش از این در کشورهایی با شرایط بسیار شدید عملیاتی همچون کلمبیا و پاکستان کار کرده است. از این رو احساس می‌شود که نامزدهای سفارت در کیتو با در نظر گرفتن شوک احتمالی اجتماعی- سیاسی در اکوادور انتخاب می‌شوند.

ماموران و دیپلمات‌های آمریکایی، پیش از سفر به اکوادور، به طور حتم کتاب معروف «فیلیپ اگی» را که تحت عنوان عنوان «خاطرات سیا» در ایران ترجمه و منتشر شده می‌خوانند. (ترجمه «ایرج خلیلی»، انتشارات کتاب سحاب) اگرچه وی به سازمانش خیانت کرد و به کوبا گریخت، ولی تجربه مفید وی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگی در سال‌های ۱۹۶۳ – ۱۹۶۰ در بخش سیاسی سفارت آمریکا در کیتو کار کرد. این دوره‌ای بود که در کشورهای آمریکای لاتین شرایط مناسبی برای کارهای اطلاعاتی سازمان «سیا» علیه کشورهای سوسیالیستی و کوبا وجود داشت. اگی به صورت مفصل فعالیت‌های سفارت آمریکا در اکوادور همچون عملیات‌های مخفیانه و رشوه‌گیری‌های دولت وقت اکوادور را به رشته تحریر در آورده است. وی در جمع‌بندی این دوره زندگی خود می‌نویسد: اقامتگاه «نولند» نباید به رسمیت شناخته می‌شد تا بتواند رشد کند. اکنون ما فقط در کیتو ۸ کارمند عملیاتی داریم، به اضافه دو دبیر؛ در حالی که در زمان آمدن من به اینجا تنها ۵ کارمند داشتیم. فعلا در گوایاکیل تنها دو کارمند عملیاتی مستقر در کنسولگری در اختیار داریم، ولی یک نفر دیگر خارج از کنسولگری به آن‌ها افزوده شده است. اقامتگاه گوایاکیل قصد دارد حضور خود را با کارمندان غیر رسمی افزایش دهد.

تعداد کنونی دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا در اکوادور صد‌ها برابر بیشتر از آماری است که اگی ارائه می‌دهد. همچنان حضور آمریکایی‌های خاموش در این کشور ادامه دارد و این حاکی از آن است که دولت مردمی کوره‌آ در معرض آزمایشات جدی قرار دارد. اوایل اسفند‌ امسال (۲۴ فوریه ۲۰۱۳) انتخابات ریاست جمهوری در اکوادور برگزار خواهد شد و تکلیف تداوم روند کنونی یا تغییر آن در این کشور مشخص خواهد شد. همسایه «شمالی» مترصد فرصت مناسب برای اقدام بعدی است. این اقدام دیر و زود دارد ولی سوخت و سوز ندارد.