ترکیه کشوری است که وضعیت متفاوتی را درباره ممیزی از سر گذرانده است. روند مدرنیزاسیون تاثیرات مهمی در عرصه فرهنگی خصوصا انتشار کتاب در این کشور داشته و تغییر و تحولات در این کشور را نسبت به همسایگان متفاوت کرده است.
فارس، ترکیه به لحاظ همسایگی و همجواری
بیشتر با کشورهای اروپایی نسبت به دیگر کشورهای خاورمیانه روند مدرنیزاسیون
متفاوتی را از سر گذرانده است. این روند مدرنیزاسیون تاثیرات مهمی در عرصه
فرهنگی خصوصا انتشار کتاب در این کشور داشته و تغییر و تحولات در این کشور
را نسبت به همسایگان متفاوت کرده است.
* دوران عثمانی: بازبینی کتاب پیش از انتشار
در ترکیه دوران عثمانی کتابهای که قصد انتشار داشتند روند بسیار سخت و پیچیده‌ای را طی می‌کردند. اگر ناشری قصد انتشار کتابی را داشت ابتدا آن را به فرمانداری منطقه سکونت خود تحویل می‌داد و از آنجا نسخه‌ای به وزارت معارف و نسخه دیگری به اداره پلیس فرستاده می‌شد. در صورتی که کتاب دارای مواردی بود که به سلطان عثمانی توهین می‌کرد و یا خلاف عرف جامعه بود، از انتشار آن جلوگیری به عمل می‌آمد. اما این شرایط زیاد به درازا نکشید و بعد از جنگ جهانی اول شرایط به سرعت تغییر یافتند.
* دوران ترک‌های جوان: شمشیر داموکلس بر سر ناشران و نویسندگان
بعد از جنگ جهانی اول و به قدرت رسیدن ترک‌های جوان به رهبری آتاتورک، «بیمار پیر» اروپا دچار تحول شد و تغییرات فراوانی در عرصه فرهنگی ترکیه ایجاد شد. رسم الخط زبان ترکی لاتین شد و در ادامه نیز تحولاتی در سیستم آموزشی این کشور به وقوع پیوست. بسیاری از مردم ترکیه باسواد شدند و به ضرب چکمه‌های آتاتورک مردم این کشور وارد «دروازه‌های تمدن» شدند.
در کنار این تحولات فرهنگی در عرصه چاپ و نشر کتاب و روزنامه نیز تغییراتی ایجاد شد و از آن به بعد ناشران می‌توانستند کتابهای خود را بدون بازبینی مقامات دولتی در این کشور منتشر کنند. اما این قانون به مانند شمشیر داموکلس عمل می‌کرد و به مانند پاندولی بر روی سر نویسندگان و ناشران حرکت می‌کرد.
اورهان پاموک برنده جایزه نوبل و عزیر نسین
این جریان جدید به تقلید از کشورهای غربی، به نویسنده اجازه می‌داد کتاب خود را به راحتی منتشر کند اما در صورت انتشار موارد خلاف عرف یا توهین به افرادی خاص عواقب ناخوشایندی ناشر و نویسنده ترک را تهدید می‌کرد. عواقبی نظیر ایجاد پرونده قضایی در دادگاه، جرایم سنگین مالی، زندانی شدن موقت نویسنده یا ناشر از سوی پلیس و سوزانده شدن و خمیر شدن کتاب.
به واسطه همین عواقب سنگین و خانمان‌‌افکن ناشران، توزیع‌کنندگان، فروشندگان و نویسندگان ترک اجازه مانور چندانی نداشتند و همواره در دلهره و استرس بسر می‌بردند. این روند بعد از آخرین کودتای نظامیان در ترکیه نقش مهمی در کاهش تولیدات آثار ادبی داشت.
* ترکیه و کشور ژنرال‌ها: شوخی با آتاتورک و توهین به نظامیان ممنوع
ترکیه که تا چندی پیش به کشور ژنرال‌ها و نظامیان شهرت داشت، از سال 1922 تا دهه هشتاد، شاهد 5 کودتای نظامی بود. در فضای سیاسی بعد از این کودتاها همواره سایه سنگینی از سانسور و عدم انتشار حضور داشته است. در آخرین کودتایی که در دهه 80 در این کشور انجام شد و نظامیان بار دیگر زمام امور را بدست گرفتند.
برخی از اصولی که از همان ابتدای روی کار آمدن ترک‌های جوان به قانون تبدیل شد، انتقاد از آتاتورک رهبر این کشور بود. در ترکیه هیچ‌گونه انتقادی درباره آتاتورک قابل پذیرش نیست و هیچ گونه انتقادی قابل اغماض نیست.
بر اساس یکی دیگر از قوانین موجود در ترکیه هر یک از تبعه کشور ترکیه که به جمهوری یا فرماندهان این کشور توهیم کند به 6 ماه تا 3 سال حبس محکوم خواهد شد.
* از جمع‌آوری کتاب از مدارس تا آتش زدن کتابها
از دیگر قوانینی که در ترکیه وجود دارد قانون جلوگیری از ورود کتاب به داخل کتابخانه‌های مدارس و دانشگاه‌ها است. کتاب‌هایی که به مدارس وارد می‌شوند از سوی وزارت آموزش و پرورش ترکیه مورد بازبینی قرار می‌گیرند. در دهه 80 میلادی و در اوج ترکتازی نظامیان ترکیه، آثار نویسندگان خارجی چون آلبر کامو، ولتر، مالتوس (نظریه پرداز کاهش جمعیت)، داروین، کارل مارکس، هانری برگسون، زیگموند فروید و... از مدارس ترکیه حذف شده‌اند و از دسترس دانش‌آموزان خارج شده‌اند.
این عمل تنها مختص به کتابهای نویسندگان خارجی نماند و از سوی دیگر این اعمال سانسور در مورد کتابهای نویسندگان داخلی ترکیه نیز اعمال شد و آثار نویسندگانی چون اورهان کمال و عزیز نَسین(که تقریبا تمام آثار وی به فارسی ترجمه شده است) از دسترس دانش‌آموزان خارج شدند. در سال 1988 در اعتراض به حضور کتابهای منحرف کننده در یکی از کتابخانه‌های ترکیه، آن کتابها سوزانده شدند.
این فضا تاثیر زیادی بر روی فعالیت نویسندگان و ناشران ترکیه داشت. در دهه 80 بیش از 100 ناشر به دلیل فضای سانسور از ادامه فعالیت بازماندند. همچنین عواملی چون تورم، افزایش قیمت کاغذ و کاهش خریداران کتاب موجب شد تا بسیاری از ناشران کوچک در ترکیه از گردونه صنعت نشر این کشور خارج شوند.
یکی از نویسندگان ترک در مصاحبه با روزنامه «حریت» گفت: در دهه 70 و 80 اوج حکومت نظامیان بود و در آن سال‌ها کتاب به مانند یک اسلحه تلقی می‌شد. اما این شرایط در حال حاضر نیز مصداق دارد و تعداد مخاطبان و خوانندگان آثار نیز بشدت کاهش پیدا کرده است.
* اورهان پاموک: نویسنده جنجالی ترکی
پاموک برنده جایزه نوبل در سال 2006 یکی از نویسندگان جنجال ساز در چند دهه اخیر ترکیه محسوب می شود. وی اظهارات جنجال‌برانگیزی در مورد کشتار کردهای ترکیه و کشتار ارامنه ساکن ترکیه در سال‌های ابتدایی جنگ جهانی اول ابراز کرده و بارها به دادگاه فراخوانده شده است.
مقامات ترکیه در سال 2006 بارها از وی خواستند تا به مانند بوریس پاسترناک نویسنده کتاب «دکتر ژیواگو» از گرفتن جایزه نوبل امتناع ورزد. اما وی به رغم تمامی این تمهیدات این جایزه را دریافت کرد.
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
