درنگی در راز جاودانگی امام حسین(ع)

۱. درآمد

خدایا! این کیست؟ این ایستاده بر کرانه ابدیت؛ این روح شکوهمند آرام؛ این شب ستیز سراپا نور؛ این آینه صاف خدایی؛ این نشسته بر شط خون؛ این غریب؛ این تنها امام؟ او کیست که با طلوع ماه محرّمِ هر سال، دل ها به غروب غم او می نشیند، و این نه از دیروز و امروز و نه من و تو را به چنین پیچ و تاب می کشد که سال ها و قرن هاست که قصه غصه فرزندان آدم است. این ماجرای بهت آور، عزای نامیرای حسین(ع) است.

کم یا بیش همه ما، به گونه ای، تلخی ها و ناگواری های روزگار را چشیده ایم؛ تجربه تلخ از دست دادن عزیزان، تجربه ای همگانی است. چه بسیار در اندوه دوستان گریستیم و یا در فراق عزیزان دست به گریبان بردیم. اما همه این سختی ها با گذر روزگار ـ اگرچه کوتاه ـ کم رنگ و کم اثر می شود و آدمی، خواه ناخواه، در چرخه روزگار به شکلی با دشواری ها سازگار می شود. سبب این سازگاری عواملی است: گذر زمان، فراموش کاری انسان، دلمشغولی ها، باور پنهان درونی به ابدی بودن، امید به جبران کاستی ها، جایگزینی عوامل همسان، ایمان به خدای جاودان و دلبستگی های نو و شیرین. برآیند این عوامل از آدمی موجودی به ظاهر صبور و پایدار می سازد. در مرگ پدر ـ اگر چه بس بزرگ و جانکاه ـ می سوزد، ولی دیرزمانی نگذشته که آن التهاب فرومی کاهد. مصیبت اگرچه سهمگین باشد، اما روزی فراموش می شود و تنها تصویری مبهم در گنجینه خاطرات باقی می ماند. این، ویژگی هر مصیبت میرا است.

اما شگفتا عزایی که نامیر است! مصیبتی که آتش آن خاموش نمی شود و دردی که با گذشت زمان، جانکاه تر می شود. عاشورای حسین(ع) هر سال دل سوزتر و اشک ریزان تر از سال پیش است. چرا چنین است؟ این دلدادگی که سری در ازل و پایی در ابد دارد، از کجا مایه گرفته است؟برخی آیات کتاب خداوند و روایات امامان معصوم(ع) و نیز پاره ای گزارش های تاریخی، گشاینده این راز است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

۲. عاشورا: آینه حقیقت مطلق

شب، هنگامی که شب پرستان حقیقت روز را محاصره کردند و حسین(ع) با تنی چند از یاوران یکدل و خاندان پاک خویش در خیمه ای به وسعت بیکران، گرد هم بودند، امام قبیله نور به یاران خود اجازه بازگشت داد و در آن شب چنین گفت: «از این فرصت شبانه استفاده کنید و هریک به جایگاه امن خود باز گردید که این گروه خون آشام با من سر ستیز دارند، فقط با من».

مسلم فرزند عوسجه، ایستاده در برابر مراد و امام خود، تمامی وفاداری را در کلماتی این گونه به نمایش گذاشت: «آیا تو را، ای حسین، تنها رها کنیم؟ چگونه نزد خداوند عذر یاری نکردن تو را آوریم؟ نه، به خدا سوگند! تا جان خود در پیشگاهت فدا نکنیم از تو جدا نمی شویم و این مرگ، تنها یک بار است و پس از آن کرامتی است که پایان پذیر نیست».(۱)

مسلم چه زیبا رمز جاودانگی امام حسین(ع) و یاران او را بیان می کند. اینان با شهادت خود به کرامتی دست یافتند که برتر از آن کرامتی نیست. هر زمان و در هر کجا از شهادت، عدالت، مظلومیت و حقانیت سخن رود، از این گروه اندک شمار نیز سخن رفته است. مگر شهادت، بدون نام حسین(ع) تفسیرپذیر است؟ مگر حق، بی یاد او به خاطر می نشیند؟ مرگ در راه خدا، کرامتی ارجمند است که به جاودانگی حق، جاویدان است. تاریخ نیز که گاه گاه، گنگ و گیج، پاره ای حقایق را پوشانده است، نتوانسته این حقیقت سترگ را مکتوم سازد. پیوند عاشورا با حقیقت مطلق، راز ماندگاری آن در ذهن انسان است .

۳. عاشورا: جلوه اراده الهی بر جاودانگی حق

قافله اسیران عاشورایی به شام می رسد و دختر امیرمؤمنان ـ درود خدا بر او باد ـ در برابر شرک مجسم، یزید، پرده از اسرار کربلا می گشاید. زینب ـ علیهاالسلام ـ اهداف پوچ و اندیشه های شیطانی یزید را آشکار می کند و در چشم اندازی روشن، هلاکت خاندان اموی و بزرگی و جاودانگی خاندان رسول خدا(ص) را نمایش می دهد: «ای یزید! هر آنچه می توانی حیله گری کن و هرچه در توان داری بکوش و تمامی قدرتت را به کار گیر، ولی به خدا سوگند نمی توانی یاد و نام ما را محو کنی. نخواهی توانست وحی خداوند (کتاب حق) را نابود کنی. یارای آن نداری که پایان کار ما را رقم زنی...».(۲)

یزید بر آن بود که، به پیروی از معاویه، اسم و رسمی از اسلام باقی نگذارد و هر آنچه را که سدّ راه سلطنت خاندان بنی امیه است نابود کند؛ اگرچه قرآن و اهل بیت پیامبر(ص) باشد. اما هشدار زینب(س) خواب را از چشمان باطل بینان ربود و دانستند آن که رفتنی است یزید و یزیدیان است، و آن که ماندنی است حسین(ع) است و ماجرای کربلای او. این همان اراده خداوند بر جاودانگی حق است.

۴. عاشورا: جاودانه چنان قرآن

رسول خدا(ص) بارها می فرمود: «من در میان شما مردم دو چیز گران بها وامی نهم: یکی کتاب خدا و دیگری خاندانم و این هر دو هرگز از هم جدا نخواهند شد...».(۳) این کلام بلند نبوی نیز رازگشای جاودانگی حسین(ع) است. او فرزند پیامبر خدا و از عترت پاک اوست که جانش آکنده از حقایق گران است و قرآن کتاب ماندگار خداوند است و حسین(ع) جلوه گویای کتاب خداست و هر دو ماندگارند.

۵. حسین(ع): وجه الله

کلام الهی، بیانگر راز دیگری از رازهای ماندگاری امام حسین(ع) است؛ آن جا که می فرماید: «کافران می خواهند نور خدا را با دهان خویش خاموش کنند، ولی او کامل کننده نور خود است».(۴)

و حسین(ع) نور خداست، چراغ هدایت است و کدامین دهان توانای کشتن این نور است؟ یاد امام حسین(ع) هماره در دل ها، و نام او همیشه بر زبان هاست تا آن که حقیقت حق بر جایگاه خویش استوار شود. از دیدگاهی دیگر پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) « وجه الله» هستند و قرآن همه چیز را فانی و هالک می داند مگر «وجه» خود را: «کل شیء هالک الا وجهه».(۵)

«وجه» هرچیز، جنبه ای از آن است که دیگران در مواجهه با او به واسطه آن جنبه، آن را می شناسند؛ مثلاً وجه آدمی همان صورت ظاهری اوست که شناسایی آدمی با آن امکان پذیر است. «وجه خداوند» نیز حقیقتی از اوست که او را نمایش می دهد و راه شناسایی خداوند از طریق آن ممکن است.

برابر روایات فراوان، پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) «وجه خداوند» هستند. آن کس که خواهان شناخت خداست، از طریق ایمان به معرفت نائل خواهد شد و حسین(ع) که از این قبیله نور و هدایت است، وجه گویا و نمایای خداوند است و همین است که به بقای او باقی است و به مانایی حق ماندگار است. و چه زیباست که سالار شهیدان در شب عاشورا، همین آیه از قرآن را مایه دلارامی زینب(ع) قرار می دهد و با ترنم «کل شیء هالک الاّ وجه الله الذی خلق الخلق...»(۶) او را به شکیبایی فرا می خواند.

۶. حسین(ع) و دوستی اهل ایمان

اما حدیث دلدادگی به حسین، حدیث غریبی است. ماجرای عشق به او رازی دیگر از بی مرگی داستان حسین(ع) است. این شورش بی پایان که در جان آدمیان جای گرفته است از کجاست؟ این عشق بی زوال از کدام سرچشمه فوران می کند؟ کدامین شراب هستی سوز، کام دل دادگان حسینی را برای همیشه عطشناک عشق او کرده است؟

سرّ این حقیقت پنهان در این کلام بلند معصوم(ع) نهفته است که: «برای حسین(ع) در دل های مؤمنان حرارتی است که هیچ گاه سرد نمی شود». این آتش نامیرای حسینی(ع)، دل های مؤمنان را فروزان می کند و در هر زمان به گونه ای جلوه گر می شود. امام سجاد(ع) هنگامی که خطبه خواند، ابتدا به شناسایی خود و خاندان پیامبر(ص) پرداخت و آن گاه به پاره ای از فضایل خاندان خویش اشاره کرد: «خداوند به ما دانش و شکیبایی، شجاعت و سخاوت و دوستی مؤمنان را اعطا کرده است».(۷) از برکت همین اراده و دهش خداوندی است که «دل های همه خداپرستان کانون محبت حسین(ع) است» و این محبت، یاد آن امام نور را زنده نگه داشته است.

۷. حسین(ع): مَثل اعلای الهی

ذات بی همانند خداوندی دارای نام ها و وصف های ارجمندی است که به اقتضای ذاتی خود هریک از آن نام ها خواهان مظهر و مجلایی برای نمایش خویشتن هستند؛ آن گونه که در حدیث قدسی «کنز مخفی» آمده است: «من گنجینه ای پنهان بودم و دوست داشتم که شناخته شوم، پس همه هستی را آفریدم تا شناخته شوم».(۸)

خداوند بر اساس عشق ذاتی خویش دست به آفرینش زد و خلایق را آینه صفات خود ساخت و «مثال »هایی برای خود برگزید: «ولله المثل الاعلی»(۹) تا خویش را در آنان به نمایش گذارد.

برابر روایات روشن گر اسلامی، رسول خدا(ص) و امامان(ع) «مثال» های والای خداوندی هستند؛ اینان، به صورت و سیرت، بیانگر جلوه های زیبای خداوند سبحان اند. و در این میان حسین(ع) جلوه تام و تمام و مثال شکوهمند خدایی است و این شکوه پایدار، به ماندگاری ذات حق ـ سبحانه و تعالی ـ همیشگی و جاودان است؛ چرا که خدا پایدار است.

۸. حسین(ع): جاودانه چنان اسلام

حدیث نامیرایی حسین(ع) را دیگر بار از زبان فرزند او، امام سجاد(ع)، بشنویم آن گاه که خود و خاندان خود را می شناساند: «منم فرزند مکه و منا، منم فرزند زمزم و صفا،...».(۱۰)

آری! فرزند حقیقی اسلام و زاییده از دامان پاک دختر پیامبر اسلام، به جاودانگی اسلام، جاودانه است. مگر می شود از مکه نام آورد و یا حاجی به طواف کعبه رود و یاد سفر کرده ای را که از مکه به کربلا هجرت کرد به خاطر نیاورد؟ مگر می توان از چشمه گوارای زمزم آشامید ولی از عطش جانکاه فرزند زمزم و کودکان او یاد نکرد؟ و در یک کلمه: حسین(ع) با حقیقت اسلام و آداب و احکام آن پیوند ناگسستنی دارد و از آن جا که اسلام دینی پابرجاست، حسین نیز، که فرزندن راستین آن و منادی حقیقی آن است، همیشگی است.

پی نوشت ها

۱. نفس المهموم، شیخ عباس قمی، ص۱۱۵.

۲. همان، ص۲۵۶.

۳. بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۱۵.

۴. صف/ ۸.

۵. قصص/ ۸۸.

۶. نفس المهموم، ص۱۱۸.

۷. همان، ص۲۶۱.

۸. جامع الاسرار و منبع الانوار، سید حیدر آملی، ص۱۰۲.

۹. نحل/ ۶۰.

۱۰. نفس المهموم، ص۲۶۱.