جنگ قدرت در عربستان پس از ملک عبدالله

رویداد آنلاین، دکتر حسن عابدینی، مدیر کل اخبار خارجی صدا و سیما و از پیشکسوتان عرصه خبر و استاد ژورنالیسم تلویزیونی دانشکده صدا و سیماست. وی که زمانی مدیرکل شبکه العالم بوده، 5 سال نیز نمایندگی خبرگزاری ایرنا در ژاپن را به عهده داشته است. خبرنگار ما برای گفتگوی تفصیلی با این کارشناس رسانه و منطقه در دفتر وی واقع در ساختمان جام جم صدا و سیما حاضر شد. متن این مصاحبه را در ادامه می خوانید:

به نظر شما منشاء انقلاب هایی که منجر به بیداری اسلامی شده و حاکمان گذشته ملت های منطقه را سرنگون می کند از کجاست؟

تحولات کنونی منطقه که در حال وقوع است، پدیده نادری به شمار می رود که در تاریخ بین المللی مشابهی ندارد. رویدادهایی مثل این در دنیا به ندرت اتفاق می افتد. شاید بتوان سرآغاز این تحولات را به تحولات زمان فروپاشی شوروی و تقسیم بلوک شرق و غرب نزدیک دانست. در آن زمان به یکباره شاهد کشورهای نوظهور بودیم. از سویی وحدت آلمان شرقی و غربی شکل گرفت و از سویی وحدت یمن شمالی و جنوبی. همچنین انقلاب های رنگین قرن 21 مخصوصا در گرجستان و اوکراین، انقلاب هایی بودند که به یکباره منطقه خود را دچار تحول کردند.

جنابعالی آینده مصر و نوع روابط این کشور را با سایر کشورها با توجه به اینکه اکنون محمد المرسی رییس جمهور این کشور شده است، چگونه می بینید؟

به چند دلیل سخت است بتوان سیاست های آینده را پیش بینی کرد: اول اینکه موج بیداری اسلامی زائیده حرکت های سیاسی قدیمی نیست. درست است که اخوان المسلمین در مصر و تونس به قدرت رسیده است اما همین اخوان که باعث فرار بن علی هم شد پیش قراول نبود. این قیام مردم تونس و مصر بود که حاکمان آن را سرنگون کرد. دوم اینکه حرکات منطقه شتاب سریعی داشت. مثلا حکومت 23 ساله تونس در عرض 23 روز سرنگون شد. در بقیه کشورها هم همینطور. حکومت های چند ساله در عرض مدت زمان کوتاهی سرنگون شدند. شتاب این تحولات مانع از تحلیل می شود. سوم اینکه این قیام ها زاییده تفکر خود مردم بود نه حمایت های بیرونی و خارجی و این درست برعکس قیام های فروپاشی و انقلاب های رنگین در برخی کشورهاست که وابسته به خارج است.

ویژگی های کنونی دولت مصر چیست؟

دولت کنونی مصر چند ویژگی دارد: اول اینکه اسلامگراست. دوم اینکه نمی تواند سیاست تحقیر کردن مردم توسط انور سادات و حسنی مبارک را دنبال کند. سوم اینکه مجبور است در سیاست های خارجی خود تجدید نظر کند. چرا که مردم سیاست های قبلی حاکمان خود را با تظاهراتی که انجام دادند، طرد شده اعلام کردند و چهارم اینکه مردم مصر در فقر بودند، باید در سیاست های داخلی و قانونگذاری تجدید نظر شود باید مجلس مردمی تشکیل شود و قوانین و مقررات مجددا بازبینی شوند. بنابراین، موضوع اصلی که مرسی باید به آن بپردازد بحث داخلی است تا بحث خارجی. ممکن است در حال حاضر پیش بیاید که به خاطر فشارهای خارجی بعضی سیاست خود را به صورت موردی اتخاذ کند اما در آینده مستقل خواهند شد. لذا نوع نگاه به منطقه موضوعی است که باید صبر کرد اول مرسی شکل بگیرد چرا که الان بسیاری از نیروهای مصر با او نیستند که مهم ترین آن هم نیروهای نظامی هستند. باید فرصت داد تا چهره دقیقی از این شخص روشن شود.

نشست امروز کارشناسان ایران و 1+5 در استانبول را چگونه تحلیل می کنید و اصولا این جلسه به چه علتی تشکیل شده است؟

در نشست کارشناسی امروز ایران و 1+5 تلاش خواهد شد تا در نشست های آتی به تفاهم برسند. دیدگاه ایران پس از برگزاری نشست بغداد این است که پیش از برگزاری هر نشستی باید یک دستورکار مشخصی وجود داشته و طبق آن عمل شود. در سالیان قبل هر زمانی که 1+5 با ایران قرار مذاکره داشت، یک سری خواسته هایش را روی میز می گذاشت و مذاکره صرفاً جهت چگونگی نحوه اجرای آن برگزار می شد. از حدود سه سال پیش تا کنون روند برگزاری مذاکرات بدین ترتیب بود که بین نشست ژنو3 و استانبول1، 14 ماه فاصله بود، بین نشست استانبول1 و استانبول2، 15 ماه فاصله، میان استانبول2 و نشست بغداد، یک ماه و میان نشست بغداد و مسکو حدود 10 الی 20 روز فاصله افتاده بود. از اوایل همین سه سال رویه تغییر کرده و همواره باید یک دستورکار پیش از برنامه بر مبنای مشترکات طرح های پیشنهادی ایران و 1+5 مطرح می شد. این مهمترین پیشرفت مذاکرات بوده که نمی توان آن را فرسایش نامید.

در فاصله میان نشست بغداد و مذاکرات مسکو، کاترین اشتون به عنوان مسئول سیاست خارجی اروپا و مسئول هماهنگی 1+5 تمایلی به مشخص بودن دستورکار نداشت. چون دستورکار را هم نپذیرفتند این مذاکرات نتیجه ای نداشت. آقای باقری معاون آقای جلیلی، 4 بار به اشمیت، معاون اشتون نامه نوشت و حتی خود آقای جلیلی هم یک بار نامه نگاری کرد مبنی بر اینکه باید دستور کار وجود داشته باشد. بالاخره بعد از چهار دور مذاکرات 1+5 پذیرفت که دستورکار را مشخص کند. نشست استانبول کارشناسی است و برای همین دلیلی برای رسانه ای شدن ندارد. در این جلسه نه آقای جلیلی حضور دارد و نه آقای باقری. فقط می توانم بگویم یک هیئت چهار نفره از ایران برای حضور در این جلسه رفته اند.

به نظر شما تعدد مذاکرات ایران و 1+5 موجب ایجاد نوعی فرسایش در ایران خواهد شد؟

این مذاکرات یک بازی شطرنج در حوزه سیاسی است. گفتگوها حتما سخت و نفسگیر است و ممکن است طولانی باشد زیرا ایران از حق خود عدول نمی کند. غرب هم طی 7 الی 8 سال گذشته این قضیه مسائل هسته ای را مطرح کرده است اما باید گفت 33 سال است که ایران را تحت فشار گذاشته است. این مذاکرات محل چانه زنی است تا ایران را وادار به عقب نشینی کنند. ایران هم عقب نشینی نخواهد کرد در نتیجه: اول اینکه اگر آنها به نتیجه نرسند و بپذیرند که سخنان ایران دقیق است پس چرا 10 سال است که حقوق ایران را به رسمیت نشناخته اند؟ دوم اینکه این شکست آنها منجر به تحول افکار کشورهای منطقه خواهد شد. آنها وقتی ببیند ایران توانسته است با پافشاری بر حق مسلم خود، آن را به دست بیاورد، ایران را الگوی خود قرار داده و پیش می روند.

آیا می توان گفت بی نتیجه ماندن این مذاکرات موجب تشدید تحریم ها و ادامه یافتن آنها خواهد شد؟

غرب فعالیت های هسته ای ایران را از سه طریق تحت فشار قرار داده است: اول پرونده داخل آژانس که از سوی کشورهای اعضای NPT دنبال می شود. دوم بخشی از پرونده ایران به صورت غیرحقوقی و غیرقانونی به شورای امنیت رفته است. سومین بخش هم همین قسمتی که در دست گروه 1+5 است. بنابراین سازمان ملل برخی تحریم ها را قرار داده است که از پایه غلط و غیرقانونی است. آنها تنها منظور سیاسی دارند و از آنجایی که پایتخت کشورهای عضور گروه های نامبرده با ایران خصومت دارند، بعید است به این راحتی کوتاه بیایند. بخشی از تحریم ها هم که کاملا یک جانبه و از سوی امریکا و اروپا و برخی کشورهای دیگر است. باید گفت این تحریم ها نه تنها جدید نیست بلکه به 33 سال گذشته باز می گردد. اولین تحریم ایران در آبان ماه سال 1358 صورت گرفت و همچنان ادامه یافت. این تحریم ها ربطی به قضیه هسته ای شدن ایران ندارد چرا که در آن زمان اصلا این مسئله مطرح نبود.

تحلیل شما از عربستان پس از ملک عبدالله چیست؟ آینده این کشور چه می شود و آیا راه بیداری اسلامی در این کشور باز خواهد شد؟

تحولات در کشورهای مرکزگرا و سانترالیسم اندکی متفاوت است چرا که فاقد نهادهای مردمسالارانه است. هر تحولی می تواند منجر به انتقال آرام قدرت از نهادهای مردمی صورت گیرد. وقتی این انتقال به مردم صورت نگیرد میان باقی مانده های قدرت اختلاف پدید می آید. ساختار سیاسی کشورهای سعودی به نحوی است که همانطور که می بینیم نسل اول فرزندان سعود همگی مسن هستند که مسلما نمی توانند مدت زیادی بر مسند قدرت بمانند. طی همین مدت چند وقته دو تن از ولیعهدان پادشاه سعودی مردند. این مسئله باعث ایجاد رقابت در نسل بعدی خواهد شد. برخی از مادران اینها دارای عشیره بزرگ و برخی دارای عشیره کوچکی هستند که باعث جنگ قدرت بین آنان خواهد شد. اگر جنگ قدرت به نوه ها بکشد، تبعات بعدی سنگینی برای آنها خواهد داشت زیرا هیچکدام تابع نظر بزرگترها نمی شوند. نکته بعدی اینکه نظام حاکم بر عربستان سعودی خشک است. برای مثال بخش عمده جامعه یعنی زنان حق رأی ندارند و یا هنوز هم مسئله رانندگی خانم ها در عربستان معضل است. این امر در درون هیئت حاکمه اختلاف ایجاد می کند. نکته دیگر اینکه موج بیداری اسلامی منطقه باعث شده است تا مردم کشورهای عربی احساس کنند می توانند با تحقیری که حاکمان آنها اعمال می کنند مبارزه کنند. مسئله بعدی وابستگی سیاست خارجی عربستان به غرب است که دوامی نخواهد داشت. امریکا و غرب نشان دادند که یاران وفاداری برای حکومت وابسته و مستبد نیستند. آنها تا آخرین لحظه از طعمه خود استفاده می کنند و در لحظه ای که به نفعشان نباشد آن را رها می کنند و این عین مسئله ای است که برای قذافی، بن علی، صدام و حتی شاه خودمان اتفاق افتاد.

سؤال آخر اینکه آیا ایران می تواند تنگه هرمز را ببندد و آیا این طرح عملی خواهد شد یا خیر؟

درخصوص تنگه هرمز ایران در چارچوب قوانین بین المللی می تواند نظارت کامل بر عبور و مرور کشتی ها در این تنگه داشته باشد. حقوق بین الملل این اجازه را می دهد که چنانچه کشتی هایی از تنگه عبور کنند که موجب ایجاد نگرانی هایی برای مردم سواحل آن شوند، ایران می تواند از عبور آن کشتی ها جلوگیری کند. از طرف دیگر به جهت عملیاتی نیز در توان ایران هست که این کار را بتواند انجام دهد. کارشناسان بین المللی به جهت سخت افزاری نیز این توان را در ایران دیده اند. اما اینکه اصلا این تصمیم گرفته می شود یا خیر بحث دیگری است. ما این ظرفیت را داریم که اگر روزی بنا باشید منافع داخلی تهدید شود، بتوانیم به راحتی از این ظرفیت خود استفاده کنیم.