بی بی سی بررسی کرد؛ آیا بنابر قوانین بین المللی ایران می تواند تنگه هرمز را ببندد؟

وضعیت حقوقی ناظر بر تنگه هرمز چیست؟
حق عبور "ترانزیت" از تنگه های بین المللی از جمله تنگه هرمز یکی از دستاوردهای کنوانسیون 1982 یا حقوق دریاها در سازمان ملل است . عبور ترانزیتی، یک رژیم حقوقی جدید برای اجازه عبور از تنگه هاست که در ناوبری بین‌المللی مورد استفاده قرار می گیرد. به همین دلیل، هیات نمایندگان ایرانیان در زمان امضاء کنوانسیون 1982 اعلام کرد که تنها در مورد دولت‌هایی که عضوی از کنوانسیون 1982 هستند، خود را ملزم به رعایت مفاد این معاهده در زمینه عبور ترانزیتی از تنگه هرمز می داند.

منظور ایران چه کشورهایی است؟
منظور می تواند این باشد که مثلا آمریکا که این کنوانسیون را نپذیرفته، مشمول التزام ایران نیست.

آیا ایران این کنوانسیون را پذیرفته؟
ایران این کنوانسیون را در همان سال امضا کرد اما هنوز آن را به تصویب مجلس خود نرسانده است.

وقتی مجلس این کنوانسیون را نپذیرفته، دولت ایران چه تعهدی در برابر اجرای آن دارد؟
تعهدات دولت‌ها در دوره زمانی بین امضاء و تصویبِ یک توافقنامه این است که آنها باید از هرگونه اقدام جدی مغایر با مفاد توافقنامه پرهیز کنند یا در صورت مخالفت با آن، امضا خود را پس بگیرند.

ویژگی حق عبور ترانزیتی چیست؟
عبور ترانزیت، آزادی بیشتری به کشتی‌ها برای عبور از تنگه‌های بین‌المللی می‌دهد. کلیک بهمن آقایی دیبا کارشناس حقوق بین الملل می گوید که برای مثال لازم نیست زیردریایی‌ها در زمان عبور در سطح آب ظاهر شوند و همچنین هواپیماها هم در زمان پرواز بر فراز این تنگه‌های بین‌المللی، مشمول کنوانسیون 1982 دریاها می شوند.

قبل از سال 1982 وضعیت حقوق تنگه های بین المللی چه بود و بر چه اساس و قاعده ای عبور و مرور در آن ها از جمله در تنگه هرمز صورت می گرفت؟
قبل از سال 1982، رژیم عبور از تنگه‌های بین‌المللی مورد استفاده ناوبری، بر اساسِ اصل «عبور بی‌ضرر» بود. یعنی کشتی های باربری و مسافربری و نظامی با رعایت اصول عرفی بدون وارد کردن هر نوع ضرر یا تهدیدی به ایران می توانستند از آب های ساحلی این کشور که بخشی از گذرگاه هرمز را شامل می شد، عبور کنند.

این وضعیت از چه سالی برقرار بود؟
نیروهای نظامی بریتانیا در سال 1971 خلیج فارس را ترک کردند. اصل عبور بی ضرر بر اساس کنوانسیون 1958 یا کنوانسیون ژنو بر اساس قانون آبهای سرزمینی وضع شده بود و از این سال در تنگه هرمز برقرار بود.این قانون اساسا همان اجازه عبور از طریق آب‌های ساحلی بود، اما مرزبندی تنگه‌ها توسط دولت‌ها نمی‌توانست مانع از عبور کشتی ها شود.

آیا دولت ایران که کنوانسیون 1982 را امضا کرده، قانون عبور بی ضرر را هنوز به رسمیت می شناسد؟
به نظر می رسد که ایران هنوز این اصل را در برابر کشورهایی که کنوانسیون 1982 را نپذیرفته اند، قبول دارد. تهدید های پیشین این کشور به بستن تنگه هرمز ناظر بر حق عبور بی ضرر بود. به عبارت دیگر استدلال ایران این بود که عبور این کشتی ها در شرایطی که نفت ایران تحریم باشد، عبور بی ضرر نیست.

آیا دولت هایی مثل آمریکا که قانون دریاها را نپذیرفته اند، حق عبور بی ضرر را به رسمیت می شناسند؟
این دولت ها باور دارند که اصل عبور بی‌ضرر هنوز قانون عبور در این تنگه‌هاست. هر چند، قانونگذاران آمریکا اغلب می‌گویند که عبور ترانزیتی بعد از سال‌های بسیار عملا بخشی از «قانون مرسوم» یا حقوق عرفی است و دولت‌ها باید آن را رعایت کنند.

نماینده ایران در مذاکرات مربوط به کنوانسیون 1982 چه کسانی بودند؟
کنفرانس سوم سازمان ملل در مورد قانون دریاها (که با توافق بر سر کنوانسیون 1982 درباره قانون دریاها در جامائیکا پایان یافت) بیش از ده سال طول کشید و صدها دیپلمات و کارشناس حقوقی از کشورهای عضو سازمان ملل، در نشست‌های آن حضور داشتند.
بهمن آقایی دیبا می گوید که رئیس هیات نمایندگان ایران، مجتبی میرمهدی، معاون وقت وزیر خارجه ایران بود، عزالدین کاظمی مدیر کل حقوقیِ وزارت خارجه هم در بسیاری از نشست‌ها ریاست جلسه را بر عهده داشت. در اغلب نشست‌ها هم دکتر جمشید ممتاز عضو ایرانی کمیسیون قانون بین‌المللی و استاد حقوق در دانشگاه تهران، حاضر بود و به گفته حاضران در این کنفرانس، در حفظ حقوق ایران نقش کلیدی داشته است.106