اجلاس غیرمتعهدها، از باندونگ تا تهران

در انتهای تابستان سال جاری شهر تهران میزبان بزرگترین اجلاس بین المللی تاریخ نظام جمهوری اسلامی ایران است. اجلاسی که با حضور 150 کشور و سازمان بین المللی برگزار خواهد شد و شاید دومین تجربه ایران پس از اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی است.

به طور حتم این اجلاس با چنین گستره قابل توجهی از کشورهای گوناگون می تواند زمینه مناسبی برای گسترش هر چه بیشتر دیپلماسی ایران در سطح منطقه ای فراهم کند و البته در این بین و با توجه به شرایط حساس منطقه ای و همچنین تلاش غرب برای وارد آوردن فشار هر چه بیشتر به ایران برگزاری چنین اجلاسی عملا نقش یک فضای تنفسی را برای نظام جمهوری اسلامی ایران ایفا خواهد کرد.

*روح غیر متعهدها در باندونگ می تپد

در آوریل 1954 گروهی از کشورهای آسیایی در پایتخت سریلانکا (کلمبو) اجتماع کرده و درباره همکاری با یکدیگر و با کشورهای تازه استقلال یافته آسیایی و آفریقایی به توافق رسیدند و اولین تلاش در راستای همبستگی و همکاری و دستیابی به مواضع مشترک صورت گرفت.

یک سال بعد در سال 1955 نخستین اجلاس مشترک کشورهای آسیایی و آفریقایی در شهر باندونگ اندونزی تشکیل گردید.

سر انجام جنبش غیرمتعهدها در سال 1960در اوج جنگ سرد و فضای دوقطبى غرب و شرق با هدف وحدت میان کشورهایی که در اردوگاه کمونیسم و امپریالیسم قرار نداشتند، تشکیل شد.

*مبارزه با استعمار شرق و غرب موضع مشترک

در همان آغاز راه در میان اعضای جنبش دو گروه و گرایش شکل گرفت. گروهی خواهان مبارزه با کمونیسم شدند مانند پاکستان، فیلیپین ،ژاپن، ویتنام جنوبی، لائوس ترکیه. تایلند، اتیوپی، لبنان ،لیبی ،لیبریا و عراق و گروه دیگر که اکثریت را تشکیل می دادند، به دنبال گرایش شرقی رفتند.

این دو گروه سرانجام با میانجیگری جواهر لعل نهرو و جمال عبدالناصر بر موضع واحد و کلی یعنی مبارزه با استعمار شرق و غرب به توافق رسیدند.

*استعمار زدایی هدف اصلی

جنبش عدم تعهد در طول جنگ سرد به ویژه در زمان رهبران کاریزمایی چون نهرو ،ناصر و سوکارنو در برابر بلوک گرایی دو ابرقدرت شرق و غرب مقاومت کرد و از طریق تحریم پیوستن به اتحادیه ها و پیمان های نظامی در کاهش تنش ها و چالش های منطقه ای و بین المللی نقش موثر و عمده ای داشت. علاوه بر این ها سیاست استعمارزدایی جنبش باعث شد که بسیاری از ملت های دربند استعمار آسیایی و افریقایی به استقلال برسند و در سال 1349 مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه پایان استعمار را به تصویب برساند.

در طول جنگ سرد این تشکل صدای مقابله کشورهای مستقل با تفوق غرب و شرق بود.

در دوره پس از جنگ سرد با چالشهای گوناگونی مواجه بود و حتی برخی فلسفه وجودی آن را زیر سئوال برده و معدودی از کشورهای عضو از آن کناره گرفتند، اما کشورهای فعال جنبش آن را همچنان زنده نگاه داشته و برای تقویت آن تلاش کردند. در حال حاضر 120 کشور از آسیا، آمریکای لاتین و اروپا در جنبش عدم تعهد عضویت دارند.

*انقلاب اسلامی آغاز حضور ایران در جنبش عدم تعهد

ایران به دلیل پیوستن رژیم پهلوی به پیمان نظامی بغداد نتوانست در نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد (بلگراد 1961) حضور یابد و از آن تاریخ به بعد نیز مسئله عضویت ایران در این جنبش مطرح نشد.

در سال 1357، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا، ایران به عضویت این سازمان درآمد. جمهوری اسلامی ایران براساس آموزه های اصلی معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره)، یعنی دکترین نه شرقی نه غربی که به اندیشه عدم تعهد نزدیک است، ترجیح داد در این جنبش با حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری، به بازنگری در متن معادلات جهانی مبادرت ورزد. این، فصل مشترک مواضع و سخنرانی های مسئولان ایران در نشست های متعدد سران و وزیران خارجه کشورمان از سال 1357 تاکنون بوده است.

*از سقوط ایرباس تا جنگ تحمیلی

شاید بتوان گفت جنبش عدم تعهد یکی از مفیدترین سازمان های بین المللی است که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت آن درآمده است. پس از تثبیت اوضاع سیاسی کشور از سال 1360، ایران بر حضور خود در این جنبش افزود و این جنبش نیز متقابلا اقدامات مثبتی به سود ایران انجام داد که از آن جمله می توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر 1367، حمایت از اجرای قطعنامه 598 و سایر موضع گیری هایی که با سیاست های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته اند، اشاره کرد. موضوعاتی چون فلسطین، مخالفت با مذهب ستیزی و نژادپرستی، تقاضا برای گشودن بازار کشورهای شمال به روی صادرات کشورهای جنوب از جمله این اقدامات بوده است.

*غیر متعهدها در صف اول حمایت از حقوق ایران

مهم ترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال کشورمان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است. در نشست های شورای حکام آژانس که به منظور بررسی فعالیت های هسته ای ایران برگزار شده است غیرمتعهدها با موضع گیری خود از این شورا خواسته اند به دور از فشارهای سیاسی به بررسی دقیق وضع تسلیحاتی همه کشورهای عضو بپردازد.

این جنبش همچنین در پایان چهاردهمین نشست سران در هاوانا در بیانیه جداگانه ای ضمن حمایت از فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی)2 خواستار شد.

*ایران در ردیف اول کشورهای پیشرو غیر متعهدها

در نگاه کلی می توان گفت با پیوستن ایران به این جنبش، اندیشه حمایت از تبدیل جنبش به یک سازوکار تأثیرگذار در معادلات جهانی تقویت شده است به ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران به همراه کوبا، مالزی و آفریقای جنوبی در ردیف چهار کشور پیشرو در زمینه بیداری غیرمتعهدها قرار دارد که از زمان پیوستن به این سازمان همواره به ضرورت عملی شدن خواسته های جنبش اهتمام و بر آن تأکید کرده است.