البته بايد وقت مشخصي را براي اين كار صرف كنيد، چون هم حرم حضرت معصومه(س)
بزرگ است و هم قبرها به صورت پراكنده در مكانهاي مختلف قرار دارند.
مشهورترين
قبري كه در اولين پرسش از خدام، به سوي آن راهنمايي ميشويد، مزار
آيتالله بروجردي است. سنگ قبر بزرگ و برجستهاي كه در راهروي مسجد اعظم قم
در كنار مسجد بالاسر، زير گنبد زيبايي قرار دارد و افراد معمولا در آنجا
فاتحه و دعا ميخوانند.
مقابل آن در مسجد بالاسر حرم، چند قبر قرار
دارد كه جز دو يا سه ساعت بعد از نماز ظهر كه خانمها ميتوانند وارد اين
قسمت شوند، در ديگر ساعتها فقط براي ورود آقايان باز است.
در اينجا
مزار استاد شهيد مطهري، علامه طباطبايي، آيتالله بهاءالديني، آيتالله
حاج شيخ عبدالكريم حائري (موسس حوزه علميه قم)، آيتالله بهجت و... قرار
دارد.
اگر به سمت صحن اتابك برويد، در وسط حياط، سنگ قبر مرتفع قطبالدين راوندي، از علماي شيعي قرن ششم قرار دارد.
در
حجرههاي صحن اتابك افراد مشهوري دفن هستند؛ در يكي از آنها مزار شهيد
دكتر مفتح قرار دارد با سنگ قبر بزرگي ايستاده بر ديوار البته اين حجره محل
پاسخ بهسوالات افراد به زبان اردو است، ولي ميتوانيد داخل شويد و اين
سنگ قبر را ببينيد. آن طرف حياط، در يكي ديگر از حجرهها مزار شيخ فضلالله
نوري قرار دارد؛ قبري بزرگ با عكس بزرگ از ايشان.
در راستاي آن در
يكي ديگر از حجرهها مزار پرويناعتصامي و پدرش، يوسف اعتصامي است. اين
حجره فرش شده و همين امر باعث شده تا افراد از اين حجره استفادههاي ديگري
مانند كتاب خواندن كنند.
در حرم حضرت معصومه(س)، پادشاهان و درباريان زيادي نيز مدفون هستند، ولي امروزه مزار آنها مشخص نيست.
بعضي
از خادمان قديمي حرم نام بعضي از اين مدفونين را شنيدهاند؛ ولي همگي به
اتفاق ميگويند كه سنگ قبرها برداشته شدهاند و تعدادي از سنگ قبرها كه به
صورت سالم باقيمانده در موزهاي كه در ميدان آستانه است، قرار دارد.
پيرمرداني
كه سالهاي متمادي است به حرم رفت و آمد دارند، جاي بعضي از قبرهاي
سلاطين را ميشناسند، ولي آنها هم ميگويند كه به دليل برداشته شدن سنگها،
پيدا كردن محل دفن راحت نيست.
برداشته شدن سنگ قبرها موجب شد، تا
صحبتهاي متفاوتي از افراد بشنوم. به همين جهت، براي نوشتن اطلاعات دقيق از
محل دفن پادشاهان و سلاطين به كتاب حضرت معصومه، فاطمه(سلاماللهعليها)
دوم، از محمد محمدي اشتهاردي رجوع كردم.
اشتهاردي نوشته است:
«شاهاني كه در قم مدفونند، شش نفر مي باشند؛ چهار نفر آنها از پادشاهان
صفوي و دو نفر آنها از شاهان قاجاريهاند: شاه صفي اول، پسر صفي ميرزا پسر
شاه عباس كبير، نامش سام ميرزا بوده، و چون به تخت سلطنت نشست، نام خود را
شاه صفي نهاد.
وي در ۱۷ سالگي به سلطنت رسيد و سال ۱۰۵۲ هـ .ق در
۳۱ سالگي وفات كرد. جنازهاش را بهقم حمل كردند و در ناحيه جنوبي حرم
مطهر، مدفون شد.
سابقا روي قبرش صندوق بزرگي بود، ولي اكنون در رواق
زنانه واقع شده و قبرش با سطح رواق مساوي است و صندوق قبرش كه در آن
ظريفكاريهايي شده است در موزه آستانه مي باشد.
شاه عباس دوم، پسر
شاه صفي، در ۱۰ سالگي به سلطنت رسيد و سال ۱۰۷۷ در خسروآباد دامغان وفات
كرد و جنازهاش را به قم حمل نمودند و در ناحيه جنوب غربي حرم، جايي كه
اكنون بهنام مسجد امام خميني است دفن كردند.
شاه سليمان، پسر شاه
عباس ثاني، سال ۱۱۰۵ در ۴۹ سالگي از دنيا رفت. جنازهاش را بهقم آوردند و
در بقعهاي كه در ناحيه جنوبي مسجد بالاسر است، به خاك سپردند.
شاه
سلطان حسين، پسر شاه سليمان كه در سراي سلطنتي به دست اشرف افغان كشته شد،
جنازه بيسرش را به قم حمل كردند و در قسمت جنوبي مسجد بالاسر در كنار قبر
شاه سليمان دفن نمودند.
فتحعلي
شاه قاجار سال ۱۲۵۰ در ۶۷ سالگي در اصفهان وفات نمود و جنازهاش را به قم
حمل و در طرف شمال صحن كهنه در بقعه مخصوصي (كه خودش در حال حياتش آنجا را
ساخته بود) مدفون شد.
محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدين شاه، سال۱۲۶۴
در تجريش وفات يافت و جنازهاش را به قم حمل و در قسمت غربي صحن كهنه در
بقعهاي كه جنب راهرو و مدرسه مادرشاه بود دفن نمودند.»
البته در
اين ميان بايد از قبر علياصغر اتابك، صدر اعظم ايران در زمان ناصرالدين
شاه و مظفرالدين شاه نيز نام برد كه امروز در ورودي خواهران جنب ايوان
آينهكاري در صحن اتابك قرار دارد.
اين ورودي و كفشداري، در حال
حاضر در حال تعمير است و دور تا دور قبر را كه به گفته خدام در چهار ستون
سنگي محفوظ است، پوشاندهاند و تنها سرستونهاي آن مشخص است.
اشتهاردي
در بخش پادشاهان مدفون در قم ميگويد: «از شاهزادگان صفويه، قريب ۷۰ نفر
كه به دست افغانها كشته شدند در سردابه بزرگي كه مقبره خانوادگي صفويه
بود، در زير مسجد طباطبايي (صحن زنانه سابق) قرار داشته، به خاك سپرده
شدهاند. ظاهرا اين سردابه هنوز هم وجود دارد و از قرار مسموع، وسعت اين
سردابه، بسيار بوده و تا قسمتي از صحن نو تا نزديك قبر قطبراوندي ادامه
دارد. يكي از مدفونين آن، عباس ميرزا، پسر و ولعيهد شاه طهماسب دوم است كه
افغانها او را هم كشتند.»