نرخ رشدجمعیت ایران ؛بحران خفته درکمین

نرخ رشد جمعيت و نرخ باروری دو شاخص مهم در تعیین جمعیت هر کشور می باشند و به فرموده رهبری معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولین: ایران، توانایی کشش و اداره 150 میلیون نفر جمعیت هم می‌باشد. بنا به اظهارات اتاق های فکر آمریکا تا سال 1435 هجری شمسی، در کل جهان هفت قدرت بیشتر در دنیا حاکم نیستند، آنها یکی از این هفت قدرت را ایران می دانند و یکی از دلایل آن را رشد جمعیت ایران و بافت مختلف سنی در این جمعیت دانسته اند، چرا که  مثلا جمعیت کشورهایی مثل چین و ژاپن را عموما، افراد با سنین بالا تشکیل می‌دهند و یا آلمان یا فرانسه دارای رشد منفی می باشند. با همه مسائل پیش رو وضعیت رشد جمعیت ایران در حال کاهش است که این را باید یک خطر جدی به شمار آورد:

وضعیت موجود

 نرخ باروری

جدول شماره (1) تحولات ميزانهاي باروري، مرگ و مير عمومي و اميد زندگي را در سالهاي 1385-1355 نشان مي دهد، همانگونه كه ملاحظه مي شود ميزان باروري كل 3 براي هر زن در كل كشور در سال 1355برابر با 08/6 فرزند بوده است، كه در سال 1385 به 8/1بچه كاهش يافته است. يعني 18 فرزند با 20 نفر والدين جايگزين مي‌شود كه 2 نفر كمتر از حد جانشيني است. در این صورت و با ادامه این روند، موضوع انقراض تدريجي نسل مطرح مي‌شود.

جدول1- ميزان باروري كل ، مرگ و مير عمومي و اميد زندگي از سال 1355 تا 1385

مقوله کاهش نرخ رشد جمعیت در ایران، که شروع آن در دولت کارگزاران، و با سیاست‌های "فرزند کمتر و زندگی بهتر" استارت زده شد و مسائلی همچون وازکتومی در بین جامعه رواج پیدا کرد. با وجود مخالفت علما و مراجع و حتی فتاوی حرمت جلوگیری از بارداری در دولت اصلاحات نیز روند ادامه پیدا کرد و نرخ بارداری به شکل فزاینده ای کاهش پیدا کرد اما در دولت احمدی نژاد تا حدودی سعی در مقابله با آن صورت گرفت که می‌توان گفت تقریبا بی اثر بوده است.

نرخ رشد جمعیت

اگر نگاهی به زمینه‌های تاریخی تحولات جمعیت ایران داشته باشیم، متوجه می‌شویم که نرخ شدید رشد جمعیت کشور که در سال‌های نخست پس از انقلاب اسلامي(1357) شروع شده بود، در سال‌های اخیر تا حد زیادی کاهش یافته است. براساس نتايج سرشماري سال 1385 مركز آمار ايران، جمعيت ايران برابر 5/70 ميليون نفر بوده، كه 9/35 ميليون نفر آن را مردان و 6/34 ميليون نفر را زنان تشكيل مي‌دهند که در مقايسه با جمعيت 60 ميليون نفري سال 1375 نشانگر خالص افزايشي در حدود 8/14 درصد يا 4/10  ميليون نفر در اين فاصله زماني است. درصد رشد سالانه جمعيت كشور طي سال‌هاي 1385-1375 در كل كشور 61/1 درصد بوده كه مقايسه آن با رشدهاي متناظر 91/3 درصد در دهة 1365– 1355 و 96/1 درصد در دهه 75 – 1365 حاكي از تحولي اساسي و افت اساسي ميزان‌هاي رشد جمعيت است.

جدول2- تحولات درصد رشد سالانه جمعیت ايران به‌تفكيك

البته غربی ها بر این اعتقادند که در سال 1435 هجری شمسی، در کل جهان هفت قدرت بیشتر در دنیا حاکم نیستند و یکی از آنها ایران است و یکی از دلایل آن جمعیت زیاد با سنین مختلف است، چرا که  مثلا جمعیت کشورهایی مثل چین و هند را عموما، افراد با سنین بالا تشکیل می‌دهند.

تعیین وضعیت مطلوب

 وضع مطلوب جمعیت بر اساس معیارها و شاخص های مختلفی می¬تواند تعیین شود. نظرات مسئولین و دوستداران نظام جمهوری اسلامی و دشمنان این نظام، می تواند معیار خوبی برای تعیین شاخص رشد جمعیت در ایران باشد. حضرت امام خمینی (ره) در سال 58 می فرمایند: «مملكت ايران 35 ميليون حالا مى گويند جمعيت دارد. وسعتش آنقدر است كه براى صد و پنجاه ميليون تا دويست ميليون جمعيت كافى است. يعنى اگر دويست ميليون جمعيت داشته باشد، در ايران به رفاه زندگى مى‏كنند».6

مقام معظم رهبری نیز در سال 90 و در دیدار با مسئولین نظام فرمودند: «من معتقدم كه كشور ما با امكاناتى كه داريم، مي-تواند صد و پنجاه ميليون نفر جمعيت داشته باشد. من معتقد به كثرت جمعيتم. هر اقدام و تدبيرى كه مي¬خواهد براى متوقف كردن رشد جمعيت انجام بگيرد، بعد از صد و پنجاه ميليون انجام بگيرد»!7

در حالی که برژینکسی، مشاور امنيت ملي سابق آمريكا و سياستمدار كهنه‌كار اين كشور در مصاحبه با مصاحبه¬گر روزنامه وال استریت ژورنال می گوید: «از فكر كردن به حمله پيشدستانه عليه تاسيسات هسته‌اي ايران اجتناب كنيد و گفت و گوها با تهران را حفظ كنيد، بالاتر از همه، بازي طولاني مدتي را انجام دهيد، چون زمان، آمارهاي جمعيتي و تغيير نسل در ايران به نفع رژيم كنوني نيست.»8

در گردهمایی ماسونی بیلدربرگ که در سال 2011 برگزار شد، اینگونه بحث جمعیت و کاهش آن مطرح شده است: «منبع خبری جيم تاكر گفته است كه ايجاد جنگ در خاورميانه يكي از مهمترين برنامه‌هاي بيلدربرگ است. اين منبع گفته كه بيلدربرگي‌ها بر اين اعتقادند كه جمعيت جهان بسيار زياد شده و فقط جنگ مي‌تواند تا حدودي اين مشكل را چاره كند. وي به جيم تاكر گفته است كه تمامي افراد عضو بيلدربرگ بصورت متحد‌الرأي بر اين تصميم استوار بوده و لزوم بروز جنگ را قطعي مي‌دانند. کشتار و ذبح انسان و دامن زدن به مرگ و مير در فرقه هاي ماسوني از جمله بيلدربرگ، جزء اصول اصلي است و عوامل اين گروه ها موظفند، تا حد ممکن به جنگ و نسل کشی دامن بزنند تا جمعیت جهان کاهش يابد».9

بر این اساس باید گفت که افزایش نرخ رشد جمعیت یکی از شاخص¬های مهمی است که مورد توجه رهبران نظام جمهوری اسلامی قرار گرفته است و همین نقطه¬قوت است که دشمنان را واداشته است دست به اقدامات علیه جمهوری اسلامی بزنند.

سناریوهای مختلف پیش بینی جمعیت از نظر سازمان ملل

پيش‌بيني‌هاي جمعيتي سازمان ملل نشان مي‌دهند كه توازن منطقه‌اي جمعيت جهان، در هر زمان تغيير مي‌يابد (نيل و بالك، 2001). بخش جمعيت سازمان ملل هر چهار سال يك بار بر اساس نتايج سرشماري‌هاي ملي كشورها، و مفروضات سطوح مختلف باروري و مرگ ومير به پيش بيني تحولات جمعيتي كشورها در افق هاي زماني 50 ساله و در سه سناريوي مختلف(حد پايين، حد متوسط و حد بالاي رشد جمعيتي) مي‌پردازد. جدول (3) مقايسه نتايج پيش‌بيني جمعيت ايران را طي دوره‌هاي پنج ساله و بر اساس سه سناریو جمعيت سازمان ملل بين سال‌هاي 1385تا1430نشان مي‌دهد. بر اساس سناريوي  حد پايين كه منطبق با روند فعلي كاهش نرخ باروري كل در كشور مي باشد، جمعيت ايران  از تعداد 73364 ميليون نفر در سال 1390 به 85 ميليون نفر در سال 1430 افزايش خواهد يافت، و در 10 سال پايان دوره رشد منفي جمعيتي را تجربه خواهد كرد. بر اساس سناريوي  حد متوسط جمعيت ايران  از تعداد 75537 ميليون نفر در سال 1390 به 105 ميليون نفر در سال 1430 افزايش خواهد يافت. و در 5 سال پايان دوره رشد جمعيت نزديك به صفر را تجربه خواهد كرد. نهايتاً اينكه بر اساس سناريوي  حد بالاي سازمان ملل جمعيت ايران  از تعداد 77304 ميليون نفر در سال 1390 به حدود 128ميليون نفر در سال 1430 افزايش خواهد يافت. در  پايان دوره رشد 89/0 درصد جمعيتي را تجربه خواهد كرد.

شواهد جمعيتي بدست آمده از سرشماري سال 1385 نشان مي‌دهد كه تحولات جمعيتي ايران منطبق بر سناريوي حد پايين سازمان ملل است. اما اگر روند كاهش سطح باروري كل متوقف و حالت افزايشي به خود بگيرد، احتمالاً با گذشت زمان روند تحولات رشد جمعيت ايران منطبق با الگوي حد متوسط سازمان ملل خواهد شد. همچنانکه سناريوي حد متوسط نشان مي دهد میزان باروری کل براي سال 1385 حدود 33/2 بچه برای هر مادر برآورد شده است، كه در پايان دوره  به 85/1 بچه برای هر مادر خواهد رسید. كه باز هم زير حد جانشيني مي‌باشد(جدول3).

جدول 3- مقایسه سه سناريوي پيش بيني (حد پايين، حد متوسط و حد بالا) سازمان ملل تا افق 1430

"برای مشاهده روی جدول کلیک کنید"

1

. سناريوي پيش بيني جمعيت كشور با فرض اثر گشتاوري 10 جمعيت و ادامه كاهش باروري

 در جدول شماره (4) نتايج پيش بيني شاخصهاي جمعيتي ايران با فرص اثر گشتاوري جمعيت ارائه شده است. در اين سناريو اثر نسل‌هاي ازدواجي سالهاي 1385 تا 1390 در افزايش سطح باروري بررسي شده است.

جدول (4) نتایج پیش بینی شاخص‌های جمعیتي ایران با فرض اثر گشتاوري جمعيت بر  درصد رشد و ادمه روند گذشته بین سال های  1385 تا 1425

اين سناريو نشان مي دهد كه درصد رشد جمعيت در سال 1390 به مقدار اندكي(درصد 0.08) با فرض افزايش تعداد زاد و ولدهاي ناشي نسل انفجار مواليد(1362-1358) افزايش خواهد داشت. با پذيرش اين سناريو جمعيت ايران از سال 1420 به بعد رشد منفي خواهد داشت.

2- سناریو افزایش جمعیت با فرض افزایش آهسته باروری

در این سناریو، مركز مطالعات و پژوهشهاي جمعيتي با استفاده از آمارهاي سرشماري سال 1385 به عنوان سال پايه، نسبت به پيش بيني جمعيت كشور اقدام كرد. اين پيش بيني جمعيتي بر اساس فرض افزايش سطح فعلي باروري از 55/1 فرزند براي هر مادر در سال1390 و روند افزايش مناسب سطح باروري كل كشور طي 40 سال آينده تا 5/2 فرزند براي هر مادر مي‌باشد. اين الگو تحت عنوان سناريوي رشد آهسته باروري كل معرفي شده است(جدول5).

جدول5-  نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتي ایران براساس سناریوی افزايش آهسته باروري كل (از 8/1 فرزند به حدود 5/2 فرزند) بین سال های  1385 تا 1425

 چون مسئله رشد جمعيت يك مسئله ساختاري است، به تدريج و همراه با تغييرات در ساختار اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه امكان تغيير سطح باروري بوجود مي‌آيد، بنابراين امكان افزايش جمعيت صرفاً با بسته‌هاي تشويقي، بدون ايجاد تغييرات ساختاري وجود ندارد.

با فرض مؤثر بودن بسته‌هاي تشويقي دولت، جدول فوق تنظيم شده است، همانطور كه ملاحظه مي‌شود در سال 1410 باروري كل به حدود 1/2 (سطح جانشيني) مي‌رسد و پيش‌بيني مي‌شود در سال 1425 به 5/2 فرزند افزايش يابد. بنابراين مشوق‌هاي جمعيتي به هيچ وجه باعث افزايش افسار گسيخته جمعيت نخواهد گرديد.

3- سناريوي پيش بيني جمعيت كشور با افزايش آهسته باروري و فرض اثر گشتاوري

جدول 6-  نتایج پیش بینی شاخصه ای جمعیتي ایران براساس سناریوی افزايش آهسته باروري كل و فرض اثر گشتاوري بین سال های بین سال های  1385 تا 1425 

در اين سناريو چنين فرض شده است كه در اثر افزايش حجم نسل‌هاي ازدواجي بين سالهاي 1385 تا 1390 ميزان باروري كل همچنان در سطح 8/1 فرزند براي هر مادر ثابت بماند و سياستهاي تشويقي هم بر سطح باروري در دو دهه آينده اثر مثبت داشته باشد. همچنانكه ملاحظه مي‌شود با اين سناريو تعداد جمعيت كشور به حدود102 ميليون نفر افزايش خواهد يافت.

نتیجه گیری

با توجه به پیش بینی های صورت گرفته، می توان گفت که وضعیت جمعیتی جمهوری اسلامی ایران در 50 سال آینده در وضعیت مطلوبی نخواهد بود و به سمت کاهش جمعیت پیش خواهیم رفت، مگر اینکه سناریوی آخر این تحقیق مدنظر دولت و دیگر قوا قرار بگیرد، که تا حدودی می تواند روند جمعیتی ایران را مثبت نگه¬دارد. با توجه به این امر، ضروری به نظر می رسد که مسئولین برنامه های مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت را در سرحوله کارهایی خویش قرار دهند تا این بحران بسیار خطرناک آسیبی به کشور وارد نسازد.

پی نوشت ها

1. نرخ رشد جمعیت در بر گيرنده تولد و مرگ و مير است.

2. منظور از نرخ باروري كل تعيين تعداد فرزنداني است كه جانشين والدين شوند، اگر اين شاخص در حد 1/2 بچه يا كمتر باشد به معني كاهش تدريجي جمعيت و نهايتاً انقراض نسلي است

3. تعداد بچه‌هاي زنده‌اي كه هر زن در طول دوره باروري خود متولد مي كند.

4. مأخذ: مركز آمار ايران، نتايج سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن در سال‌هاي 85-1335.

5. مأخذ: مركز آمار ايران، نتايج سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن در سال‌هاي 85-1335.

6. صحیفه امام - جلد7 - صفحه 393.

7. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16889

8. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8812150226

9. http://www.mashreghnews.ir/fa/news/52978/%D8%AC%D8%B2%D8%A6%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%D9%85%D8%AE%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%81%D9%84-%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%8A%D9%84%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DA%AF

10. اثرات  تحولات ساختار سني بر رشد جمعيت.

11. در این نوشتنار از مقاله تحولات جمعيتي، چالش‌هاي پيش‌رو و لزوم تجديدنظر در سياست‌هاي جمعيتي ايران، دکتر محمد جواد محمودی استفاده شده است.

منبع:با تلخیص از سایت دیدبان