اینترنت؛ فرصت یا تهدید؟!

برخي كارشناسان علوم اجتماعي، اينترنت را تيغ دولبه‌اي خوانده‌اند كه ضمن فوايد و مزايايي كه دارد، در صورت استفاده نادرست از آن، حيات اخلاقي و انساني كاربران را تهديد مي‌كند.

بر همين اساس است كه بسياري معتقدند اين فناوري مدرن مي‌تواند به ابزاري براي نابودي انسان تبديل شود، هر چند راهي براي گريز از آن نيست جز آن كه استفاده از آن مديريت شود.

نقش اينترنت در جهان امروز، ضرورت ايجاد شبكه ملي اطلاعات، نقش شوراي عالي فضاي مجازي كه اخيرا به دستور رهبر معظم انقلاب تشكيل شد و تاسيس مجمع فعالان فناوري اطلاعات و رسانه‌هاي ديجيتال انقلاب اسلامي مباحثي است كه در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام رضا غلامي رييس مرکز پژوهش‌هاي فرهنگي و اجتماعي صدرا به آن پرداخته‌ايم. آنچه در پي مي‌آيد حاصل اين گفت‌وگوست.

چه توصيفي از نقش فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي و البته به طور خاص شبكه جهاني اينترنت در جهان امروز داريد؟

در حال حاضر فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي و مهم‌ترين مولود آن يعني شبكه جهاني اينترنت، تمامي ابعاد زندگي فردي و جمعي انسان را كم و بيش تحت تأثير خود قرار داده است. بعضي از صاحب‌نظران، فقط گسترش سريع شبكه اينترنت به اقصي نقاط جهان، آن هم با كارايي‌هاي بسيار متكثر و متنوع را در حد انقلاب صنعتي قرن هجدهم ميلادي، بزرگ و تحول‌آفرين توصيف مي‌كنند. گسترش اين شبكه يك زندگي دوم را تحت عنوان زندگي مجازي پديد آورده كه گرچه قواعد خاصي دارد، اما به طور مستقيم يا غيرمستقيم بر زندگي واقعي انسان‌ها در جهان خارج اثر مي‌گذارد.

بعضي از كارشناسان، اينترنت را زاييده دستگاه‌هاي دفاعي يا اطلاعاتي آمريكا مي‌دانند و به همين دليل آن را كاملا غيرقابل اطمينان معرفي مي‌كنند. نظر شما چيست؟

در اين‌كه اين شبكه براي نخستين بار در دوران جنگ سرد براي كاربردهاي دفاعي و اطلاعاتي ـ امنيتي ايجاد شد و سال‌ها كاربرد عمومي نداشت، ترديدي نيست. علاوه بر اين، فعلا گلوگاه‌هاي شبكه در آمريكا و بعضي ديگر از كشورهاي غربي است، لذا ما نمي‌توانيم استمرار اشراف قدرت‌هاي بزرگ در ابعاد گوناگون از جمله ابعاد امنيتي را در اين شبكه منكر شويم، با اين وجود اينترنت طي دو دهه اخير به قدري رشد داشته است كه تسلط كامل بر آن يا كنترل حداكثري آن عملا غيرممكن شده است؛ با اين وصف، من با اغراق درباره توانايي دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي غرب بويژه ايالات متحده در كنترل اين شبكه موافق نيستم. در عين حال، روشن است كه از بُعد شخصي، اطلاعات اشخاص روي اين شبكه اولا: كاملا از سوي هر كسي قابل رؤيت و سوءاستفاده است و هيچ قلمرو خصوصي يا محيط امني براي افراد يا شركت‌ها در اين شبكه وجود ندارد ثانيا اطلاعات افراد هيچ‌گاه از اين شبكه پاك نمي‌شود يعني اگر فردي اطلاعاتي را در قالب يك سايت يا وبلاگ و غيره، از خودش يا ديگران روي شبكه قرار داد، اين اطلاعات با حذف سايت يا وبلاگ از بين نمي رود، بلكه هميشه قابل دسترسي است. از بُعد كلان اجتماعي، گسترش اين شبكه، بسياري از تأسيسات حياتي و درهم تنيده‌شده كشورها را در معرض تهديد دائم قرار داده است. اين تهديدها، هم از سوي دشمن مي‌تواند باشد و هم از سوي يك كاربر معمولي مثلا يك هكر نوجوان. به بيان ديگر، سيستم‌هاي متصل به شبكه جهاني اينترنت چه كوچك و چه بزرگ، هر ميزان هم كه با توليد پيشرفته‌ترين بدافزارها از جهات امنيتي قوي باشند، در معرض نفوذ و حمله سايبري قرار دارند و اين موضوع امروز جزو نگراني‌هاي همه كشورهاي جهان محسوب مي‌شود.

از لحاظ محتوايي چطور؟

از بُعد محتوايي، اين شبكه حاوي همه‌گونه داده‌اي هست. هم داده خيلي خطرناك و هم داده خيلي خوب و مفيد. البته از آنجا كه غرب كانون نضج و رشد اين شبكه بوده و بيشترين توليد محتوا و قوي‌ترين سرويس‌ها در غرب توليد و ارائه شده است، فرهنگ منحط غربي در اين شبكه هم از جهت محتوايي و هم از جهت قالبي و سرويسي غلبه دارد. لذا استفاده از اين شبكه قطعا بدون اثرپذيري مستقيم يا غيرمستقيم از فرهنگ و سبك زندگي غربي نيست. حتي در محتويات يا كاربردهاي علمي، اقتصادي و غيره هم همين‌گونه است.

با اين ملاحظه بايد اينترنت را بيشتر يك تهديد بدانيم تا فرصت؟

با گسترش شبكه و آمدن نسل‌هاي جديد وب، اينترنت ديگر يك اتوبان يكطرفه نيست، بلكه مي‌توان آن را به يك اتوبان عظيم چندين طرفه تشبيه كرد. بنابراين، امروز اين شبكه به اندازه‌اي كه تهديدزاست، فرصت‌زا نيز هست. يكي از مشكلات غربي‌ها هم همين است كه امروز از اينترنت عليه فرهنگ غربي و ضدمنافع سياسي يا حتي اقتصادي قدرت‌هاي بزرگ استفاده شود. براي مثال، ما هم‌اكنون مي‌توانيم از شبكه اينترنت براي افشاگري وسيع عليه مظالم و جنايات قدرت‌هاي استكباري در جهان يا روشنگري درباره فرهنگ فاسد غربي و در مقابل، ترويج فرهنگ ناب و مترقي اسلامي استفاده كنيم و تقريبا محدوديتي براي اين كار وجود ندارد. از جهات اقتصادي و بازرگاني هم فرصت‌هاي فراواني براي كشورهاي گوناگون از جمله كشور ما هست. ما مي‌توانيم از طريق اين شبكه ضمن ساماندهي بازارهاي داخلي، حضوري قوي در بازارهاي جهاني داشته باشيم و زمينه را براي شركت در يك رقابت تنگاتنگ براي عرضه محصولات ايراني در بازارهاي عظيم جهاني فراهم كنيم. البته همه اينها برمي‌گردد به بُنيه ما از جهات سخت‌افزاري، نرم‌افزاري و محتوايي. به بيان ديگر، هر ميزان بُنيه يك كشور از اين جهات قوي‌تر باشد، فرصت‌ها هم براي او بيشتر است و هر قدر كه بنُيه يك كشور ضعيف‌تر باشد تهديدهاي اينترنت براي آن كشور بيشتر است.

نقش فيلترينگ را در اينترنت چگونه توصيف مي‌كنيد؟

فيلترينگ يك راه معقول براي صيانت از شهروندان در برابر مخاطرات شبكه اينترنت است. همان‌طور كه اشاره كردم شبكه جهاني اينترنت مثل يك اقيانوس است كه در آن، هم مرواريد يافت مي‌شود و هم كوسه‌هاي خطرناك؛ در اين شرايط، هيچ كشوري نمي‌تواند اجازه بدهد سلامت و بهداشت رواني، فرهنگي، سياسي و اقتصادي مردمش از طريق اتصال نامحدود شهروندان به اينترنت مورد تهديد قرار بگيرد؛ لذا در اغلب كشورهاي جهان مطابق قانون خودشان از فيلترينگ استفاده مي‌شود. ما همطبق قانون خودمان كه يك قانون مترقي اسلامي است، طبعا فيلترينگ متناسب با خودمان را داريم. البته ممكن است سيستم فيلترينگ در ايران ايراداتي از جهات فني داشته باشد، اما اصل فيلترينگ امري لازم و مفيد است و هيچ مشكلي براي كساني كه مي‌خواهند از اينترنت به طور سالم استفاده كنند به وجود نمي‌آورد.

امروز دائما خبرهايي از ايجاد شبكه ملي اطلاعات در ايران منتشر مي‌شود. اين شبكه چيست و چه نسبتي با شبكه جهاني اينترنت دارد؟

تا حدي كه من اطلاع دارم، شبكه ملي اطلاعات يك ميدان وسيع داخلي براي انتقال اطلاعات در كشور محسوب مي‌شود كه مهم‌ترين فايده آن بعد از تأمين بالاترين سطح از امنيت براي همه، اعم از كاربران معمولي، شركت‌ها و موسسات خصوصي و دولتي، سرعت، سهولت و ارزان‌بودن استفاده از همه كاربردهاي امروزي اينترنت به شمار مي‌رود. مي‌دانيد كه بخش مهمي از اطلاعات كشور در داخل كشور گردش دارد و نياز نيست اين گردش به اندازه كل جهان طولاني و طبعا گران و از همه مهم‌تر در معرض انواع ناامني‌ها و سوءاستفاده‌ها قرار بگيرد لذا وجود اين شبكه مي‌تواند اطلاعات مربوط به داخل را در محيط داخل با عالي‌ترين سطح از كيفيت به گردش درآورد. از طرف ديگر، اين شبكه به شبكه جهاني اينترنت هم كاملا متصل است و مي‌تواند كاربران ايراني را با امنيت و سرعتي بسيار بالا به شبكه جهاني اينترنت متصل نمايد تا بتوانند از فرصت‌هاي شبكه جهاني حداكثر استفاده را داشته باشند.

اين شبكه از جهت سخت‌افزاري چه اقتضائاتي دارد و به چه دوره زماني نياز دارد؟

راه‌اندازي اين شبكه كه بايد گفت طراحي آن جزو ابتكارات خوب وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات است، كار ساده‌اي نيست، حداقل اين‌كه به يك بستر سخت‌افزاري و فني بسيار قوي در كل كشور نياز دارد كه ايجاد آن بايد لزوما از سوي شركت‌هاي دانش‌بنيانِ ايراني صورت گيرد؛ لذا در خيلي از موضوعات مرتبط بايد با همكاري دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، زمينه را براي نوآوري‌هاي علمي و فناوري در كشور فراهم کرد تا كار با حداكثر خوداتكايي صورت گيرد. از طرف ديگر، هزينه معتنابهي نيز براي كشور دارد كه بايد تأمين شود. از جهت زمان، آن طور كه وزارت ارتباطات اعلام کرده است، اگر بودجه مورد نياز بموقع تأمين شود، با لحاظ ظرفيت‌هاي موجود، ظرف 5 سال ان‌شاء‌الله مرحله به مرحله قابل راه‌اندازي است.