چه زمانی بخشش ما واقعاً سخاوت است؟

به گزارش پایگاه خبری 598، امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه در وصف «سخاوت» اینگونه می فرمایند:

«السَّخَاءُ مَا کَانَ ابْتِدَاءً؛ [فَإِذَا] فَأَمَّا مَا کَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ، فَحَیَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ.» ۱

سخاوت آن است که ابتدایی (و بدون درخواست) باشد، اما آنچه در برابر تقاضا داده می شود یا از روی «حیا» است و یا برای فرار از «مذمّت».

شرح:

به راستی که چه تعریف زیبایی از «سخاوت» توسط امام المتّقین علی علیه السلام ارائه شده است.

اگر نبود این تعریفِ حضرت از «سخاوت»، چه بسا بسیاری از ما خود را جزو سخاوتمندان می دانستیم، در حالی که گاه از روی شرم و حیا از روی سائل و یا افرادی که نظاره گرند، عطا می کنیم؛ گاه نیز از خوف اینکه مبادا عدم عطای ما، ما را در مظانّ اتهام قرار دهد، می بخشیم.

در واقع «سخی شدن» یعنی رنگ و بوی خدا به خود گرفتن؛ چراکه در دعای ماه رجب خطاب به خداوند متعال اینگونه عرض می کنیم که:

«یا مَنْ یُعْطی مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ‌ ومَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَرَحْمَة.»

ای کسی که از روی دلسوزی و رحمت به کسی که از تو درخواستی نکرده و تو را نشناسد نیز عطا کنی.

طبق کلام امام صادق علیه السلام، ارزش و جایگاه سخاوت تا حدّی است که گناهکار سخی از عابد بخیل در نزد خداوند متعال برتری دارد.

«شَابٌّ سَخِیٌّ مُرَهَّقٌ فِی اَلذُّنُوبِ أَحَبُّ إِلَی اَللَّهِ مِنْ شَیْخٍ عَابِدٍ بَخِیلٍ.» ۲

جوان سخاوتمند گناهکار، نزد خدا از پیرِ عابدِ بخیل محبوب‌تر است.

البته ناگفته نماند که احادیث اینچنینی فقط در مقام مقایسه بین دو امر و همچنین اشاره به ارزش والای چیزی در نزد خداوند هستند، و نه تأیید بی چون و چرای یک طرف.

امام کاظم علیه السلام افرادی که از روحیه سخاوت و عطا برخوردار نیستند را با هشداری جدی روبرو می سازند:

«إِیَّاکَ أَنْ تَمْنَعَ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ فَتُنْفِقُ مِثْلَیْهِ فِی مَعْصِیَةِ اَللَّهِ.» ۳

از خرج کردن در راه خدا دریغ مکن که (به ناچار) دوچندانِ آن را در راه معصیت خدا خرج خواهی کرد.

بنابراین اگر کسی در مسیر خدا خسّت ورزد، طبق سنت الهی، دو چندان در مسیر غیر خدا بذل خواهد نمود و این یعنی خسران محض.

در نهایت، نکته ای بسیار ظریف و قابل تأمل پیرامون بحث سخاوت و بخشش موجود است که امیرالمؤمنین علیه السلام به آن اشاره فرموده اند. نکته ای که در بستر آن، تعریف «روزی» در ذهنمان تغییر می یابد. ایشان فرموده اند:

«لَمْ یُرْزَقِ اَلْمَالَ مَنْ لَمْ یُنْفِقْهُ.» ۴

کسی که مالی را انفاق نکند، آن مال (در حقیقت) به او روزی نشده است، (بلکه وزر و وبالی است برای او).

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم گوسفندی را ذبح نمود و به غیر از کتف آن، تمام گوشتش را در راه خدا انفاق نمود. عرض شد: یا رسول اللّه! از این گوسفند، تنها کتف آن باقی مانده است! حضرت پاسخ فرمود: تمامی آن گوسفند (که در راه خدا انفاق شد) باقی مانده است، مگر کتف آن، که برای خودمان نگه داشته ایم. ۵

پی نوشت ها:

۱. نهج البلاغه، حکمت ۵۳.

۲. کافی، ج ۴، ص ۴۱.

۳. تحف العقول، ج ۱، ص ۴۰۸.

۴. غرر الحکم، ج ۱، ص ۵۶۳.

۵. اگر چه به این حدیث در منابع اهل تسنن اشاره شده است، اما مفادّ آن کاملاً منطبق با روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است.

۶. عطار، پندنامه.

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه