بایدها و نبایدهای مسکن در دولت چهاردهم

پایگاه خبری 598: در رژیم منفور پهلوى مسئله مسکن یکى از مصیبت‏ بارترین مشکلات اجتماعى مردم ما بود. بسیارى از مردم در اسارت تهیه یک قطعه زمین و داشتن یک لانه بودند، و چه بسا تمام عمرشان را زیر بار بانکها و سودجویان و غارتگران به سر مى‏ بردند تا بتوانند پناهگاهى را براى خود و فرزندانشان دست و پا کنند. قشر عظیمى از مستضعفان جامعه هم بکلى از داشتن خانه محروم بودند و در زوایاى بیغوله‏ ها و اتاقک هاى تنگ و تاریک و خرابه‏ ها به سر مى‏ بردند؛ و چه بسا قسمت مهمى از درآمد ناچیزشان را بایستى براى‏ اجاره آن بپردازند؛ و این میراث شوم براى ملت ما باقى مانده و اکنون جامعه ما با چنین مصیبتى دست به گریبان است. نظام اسلام چنین ظلم و تبعیضى را تحمل نخواهد کرد؛ و این از حد اقل [حقوق‏] هر فرد است که باید مسکن داشته باشد[1]

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی انتظار می رفت دولت ها باتوجه به دغدغه امام خمینی(ره) درخصوص مسکن، با اتخاذ سیاست هایی برگرفته از نگاه اسلام و انقلاب این مساله را حل کنند. اما بافاصله گرفتن از اندیشه امامین انقلاب پارادایم تصمیم گیری درحوزه های مختلف ازجمله مسکن باعث ایجاد مشکلاتی برای جامعه مخصوصا قشر کم برخوردار شد. مسکن در ده سال اخیر به یک ابر مساله برای کشور تبدیل شده است.برای بررسی دقیق تر این موضوع به صورت خلاصه روند سیاست گذاری مسکن از دهه 70 به بعد را بررسی می کنیم.

«عباس آخوندی» در سال 72 به عنوان وزیر مسكن و شهرسازی دولت مرحوم رفسنجانی انتخاب شد. مهمترین تصمیم ها درخصوص تغییر برنامه ریزی مسکن از خانه های حیاط دار و ویلایی و ارزان قیمت  به خانه های کوچک و گران و انبوه سازی تحت عنوان طرح "پاک" مربوط به این دوران است. آخوندی مدافع اقتصاد بازار آزاد و مخالف دخالت دولت در عرصه‌هایی مانند تنظیم‌گری بازار مسکن بود. این تفکرات در حالی است که براساس قانون اساسی دولت‌ها مسئول تأمین مسکن مردم هستند و از سوی دیگر بسیاری از متقاضیان مسکن در کشور بدون حمایت و دخالت دولت نمی‌توانند خانه‌دار شوند و نیاز اساسی به حمایت‌های همه‌جانبه دولتی برای خانه‌دار شدن این اقشار است.

در شهریور سال 1376«علی عبدالعلی زاده» وزیر مسکن وشهرسازی در دولت جناب خاتمی شد. این دوره را دوره توسعه انبوه سازی در ایران می دانند. انبوه سازی در دو دولت جناب خاتمی در كشورشدت گرفت. توسعه انبوه سازی دراین دوران به معنی دادن اختیارات به سرمایه داران درحوزه مسکن بود. یکی از مهم‌ترین دلایل وضعیت اسف‌بار امروز بازار مسکن؛ سیاست مسکن ضربه‌گیر اقتصاد دولت خاتمی بود.نمود اجرائی سیاست مسکن ضربه‌گیر اقتصاد به این معنا بود که هیچ مانعی مقابل کسب سود حداکثری در این بازار وجود نداشته باشد. به این ترتیب، این بازار به منطقه امن احتکار، سوداگری و سفته بازی با افزایش قیمت مسکن، تبدیل شد.

در سال 1384 «محمد سعیدی كیا»وزیر مسکن وشهرسازی در دولت  جناب احمدی نژاد شد .مهم ترین اقدام وی در وزارت مسكن و شهرسازی تهیه طرح مسكن مهر بود كه بعدها به گفته خود او مسكن مهر در مرحله اجرا با طرحی كه وی در سال 84 ارایه كرده متفاوت بوده است.

درسال 1388 «علی نیكزاد» وزیرشهرسازی در دولت دوم جناب احمدی نژاد شد . مسکن مهر مهمترین اقدام او بود. پروژه ای كه قرار بر این بود دهك های كم درآمد را با حداقل هزینه صاحب خانه كند. هر چند كه كلنگ این طرح با نیت تامین مسكن اقشار كم درآمد به زمین خورد اما اجرای نادرست آن موجب افزایش پایه پولی كشور و افزایش تورم شد .در دولت‌های نهم و دهم با احتساب مسکن‌مهر نزدیک به ۵/۱ برابر دولت‌های سازندگی و اصلاحات، عرضه مسکن جدید به بازار اتفاق افتاد.

در سال 1392 عباس آخوندی مجدد دردولت جناب روحانی به عنوان وزیر راه وشهرسازی انتخاب شد.سال ۹۲ که آخوندی مسئولیت وزارت راه و شهرسازی را بر عهده گرفت؛ میانگین ساخت مسکن شهری چیزی در حدود ۸۳۰ هزار واحد بود اما زمانی که او از وزارت راه و شهرسازی کنار رفت این میانگین به ۳۶۰ هزار واحد رسیده بود که یک کاهش حدوداً ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد. به طور کلی در دوره ۵ ساله وزارت عباس آخوندی، رکورد کمترین تولید مسکن در سراسر کشور طی ۲۰ سال اخیر، پایین‌ترین میزان متوسط تولید مسکن در دوران تمامی وزرای حوزه مسکن ۲۰ سال اخیر و بیشترین سقوط نرخ تولید مسکن در دوران انقلاب (سقوط ۶۰ درصدی تولید) به ثبت رسیده است. نکته قابل توجه اصرار آخوندی بر الگوی لیبرال سرمایه داری در بخش مسکن است؛ الگویی کاملا شکست خورده که در بخش مسکن باعث بحران اقتصادی در سال 2008 در امریکا شد.

درسال 1401 مهرداد بذرپاش به عنوان وزیر راه وشهرسازی دولت شهید رییسی انتخاب شد.

علیرغم عمر کوتاه دولت سیزدهم ،مسکن در این دولت متحول شد بگونه ای که عملیات ساخت  بیش از دو میلیون و 600 هزار واحد مسکونی در عملیات بزرگ نهضت ملی مسکن در سراسر کشور آغاز شد که عدد قابل توجهی است و شاهد عرضه زمین و واگذاری زمین رایگان به 75 هزار خانواده بودیم. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های مسکنی دولت در طول سه سال گذشته تخصیص زمین به صورت رایگان به متقاضیان در قالب طرح خودمالکی نهضت ملی مسکن بوده است که در طول سه سال گذشته دولت همزمان با تخصیص زمین به صورت رایگان در شهرهای مختلف توانست بخشی از نیاز مسکنی متقاضیان را فراهم کند. 

مسکن محل آرامش خانواده است لذا حل بحران مسکن به معنای کمک به تامین آرامش خانواده ها است، ناتوانیِ امروز برخی مردم در تامین سرپناه و بروز پدیده‌های بدمسکنی نظیر ماشین‌خوابی ،حاشیه‌نشینی وگورخوابی نتیجه مستقیم سیاست های اشتباه دولت هایی بوده که اساسا نگاه درست وجامعی به مسکن به عنوان یک قرارگاه اجتماعی،تربیتی وفرهنگی نداشته وبه نظام ارزشی خانه وخانواده در ادبیات دینی توجهی نداشته است.بررسی های سی ساله در حوزه مسکن حاکی ازاین است که نگاه های نئولیبرالی به این مقوله موجب افزایش قیمت زمین وخانه شده ازاین رو برخی از مردم و فعالان حوزه مسکن نگران بازگشت تفکرات دهه های قبل در این وزارتخانه بودند، تاثیر این تفکرات بر بازار و افزایش دوباره قیمت مسکن است تفکراتی که حاصل آن رشد دلالی و سوداگری به بازار مسکن خواهد بود. برای حل معضل مسکن درابتدا بایدنهضت مردمی سازی ساخت مسکن به عنوان یک اصل توسط دولت پذیرفته شود(دولت باید امکان ساخت خانه را به مردم بدهد).دولت چهاردهم برای حل معضل مسکن باید برنامه های هفتم توسعه و اسناد بالادستی از جمله سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری درحوزه مسکن و سند ملی معماری شهرسازی ومعماری اسلامی-ایرانی وشهرسازی را به صورت کامل اجرا نماید.

 [1] ( صحیفه امام، ج‏6، ص: 519)