سرپوش گذاشتن بر ناکامی‌ دولت گذشته در فروش نفت با چاشنی کرونا

به گزارش پایگاه خبری 598، روز گذشته حسن روحانی رئیس‌جمهور دولت‌های یازدهم و دوازدهم با انتشار فیلمی به موضوع صادرات نفت در دولت خود پرداخت و ضمن تکذیب افت فروش نفت ایران به کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه در روز، همه‌گیری کرونا را عامل نزولی شدن رقم صادرات در سال‌های پایانی دولت خود دانست.

چندی پیش نیز بیژن زنگنه وزیر سابق نفت نیز از رکوردشکنی صادرات فرآورده‌های نفتی در دولت دوازدهم خبر داد و عنوان کرد که برای بررسی عملکرد فروش نفت، باید میزان صادرات فرآورده‌های نفتی همچون بنزین نیز در مقایسه در نظر گرفته شود و این رقم در ماه پایانی سال ۹۹ به ۶۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است.

بررسی اظهارات بیژن زنگنه در زمان وزارت وی نشان می‌دهد که در آن دوران رقم فروش نفت افت چشمگیری داشته ولی صادرات فرآورده‌های نفتی در اوج قرار گرفته است. به عنوان مثال وزیر سابق نفت در ۳ بهمن سال ۹۹ در بیان دستاوردهای خود، از «صفر نشدن صادرات نفت» و «رکوردشکنی فروش فرآورده» نام می‌برد.

به بیان ساده، از دید دولت روحانی، «همه‌گیری کرونا» دلیل افت غیرمعمول فروش نفت ایران بوده و افزایش صادرات فرآورده به «برنامه‌ریزی و مدیریت» آنها برمی‌گردد؛ اما این دو گزاره چقدر صحیح است؟

طبق آمار موسسه ردیابی نفتکش‌ها کپلر، رقم صادرات نفت ایران قبل از تاثیر همه‌گیری کرونا بر بازارهای بین‌المللی و افت تقاضای جهانی نفت، در می سال ۲۰۲۰ به ۱۷۳ هزار بشکه در روز رسید و از رقم ۲ میلیون و ۷۷۴ هزار بشکه در روز به میزان ۹۴ درصد کاهش یافت. در واقع طبق نمودار، افت فروش نفت ایران در دولت روحانی قبل از اثرگذاری شیوع جهانی کرونا بر بازارهای جهانی به علت محدودیت‌های ناشی از آن رخ داده است و به این پدیده ارتباطی ندارد.

اگر کاهش صادرات نفت ایران طبق ادعای روحانی به علت افت تقاضای جهانی نفت در اثر کرونا بوده، باید در آمار سایر صادرکنندگان نفت هم چنین تاثیری می‌گذارد. اما بررسی آمار صادرات نفت سایر کشورها از جمله عربستان نشان می‌دهد که رقم فروش نفت این کشور در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۹ و قبل از همه‌گیری کرونا به ترتیب فقط ۶ و ۱۲ درصد کاهش یافته است؛ نه مثل ایران ۹۴ درصد.

اما پس دلیل افت شدید فروش نفت در دولت روحانی چیست؟ در نگاه اول شاید موضوع خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها به عنوان دلیل این افت شدید مطرح شود، اما طبق آمار وزارت نفت، در سال ۱۴۰۲ و با وجود تشدید تحریم‌ها، میانگین صادرات نفت به ۱.۵۵ میلیون بشکه در روز به صورت میانگین رسیده است.

همچنین طبق آمار موسسه آمریکایی UANI، رقم صادرات نفت ایران در ۵ ماه ابتدایی سال ۲۰۲۴ معادل ۱.۶ دمیلیون بشکه در روز برآورد شده است. در نتیجه بازگشت تحریم نمی‌تواند به خوبی افت فروش نفت به کمتر از ۲۰۰ هزار بشکه در روز در دولت روحانی را توجیه کند.

در واقع دلیل اصلی افت شدید صادرات نفت در دولت روحانی، نه کرونا و نه تحریم بوده؛ بلکه مربوط به اجرای برجام و شفاف کردن شبکه فروش نفت ایران برای آمریکا است. سیدمحسن قمصری مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران و مسئول فروش نفت در دوره تحریم در مصاحبه‌ای در بهمن سال ۹۸ صراحتا عنوان کرد که درباره فروش نفت، شبکه صرافی‌های ایران را خودمان افشا کردیم.

اما آیا جهش صادرات فرآورده‌های نفتی نتیجه مدیریت و برنامه‌ریزی دولت دوازدهم بوده است؟ برای پاسخ به آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مراجعه می‌کنیم. در نمودار زیر، خط سفید میزان مصرف بنزین را نشان می‌دهد و خط قرمزرنگ برآورد میزان مصرف بنزین در سناریویی است که کرونا رخ نمی‌داد.

همانطور که مشاهده می‌شود، بعد از شیوع کرونا و آغاز محدودیت‌های کرونایی، میزان مصرف بنزین حدود ۲۵ میلیون لیتر در روز کاهش یافت و این امر به صادرات فرآورده‌های نفتی در دولت روحانی کمک کرد و منجر به رکوردشکنی شد. در واقع در بازه سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ درحالی ایران صادرکننده بنزین شد که نه تولید بنزین افزایش یافت و نه سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف پیگیری شد.

در مجموع بررسی آمارها ثابت می‌کند که تحلیل دولتمردان تدبیر و امید دقیقا برعکس است و افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی در دولت دوازدهم صرفا ناشی از همه‌گیری کرونا بوده و افت فروش نفت ایران به نزدیک صفر هیچ ارتباطی با کرونا نداشته است.