از "مسکن مهر مزخرف" تا "طرح نهضت ملی مسکن"/ «اهمیت مسکن سازی دولتی» و امیدهایی که در دولت شهید رئیسی ایجاد شد

به گزارش سروس اقتصادی پایگاه خبری 598، مسکن سازی دولتی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی سیاست‌گذاری در کشورهای مختلف، هدف اصلی خود را در تأمین مسکن برای تمامی اقشار جامعه و تسهیل دسترسی به خانه‌های مناسب برای شهروندان قرار داده است. در ایران نیز این سیاست‌ها در طول زمان با چالش‌ها و تغییرات مختلفی مواجه بوده‌اند.

در دهه گذشته، طرح مسکن مهر که در دولت احمدی‌نژاد به اجرا درآمد، به‌طور قابل توجهی به تأمین خانه برای جوانان و خانواده‌های ضعیف کمک کرد. با آغاز دولت یازدهم، متاسفانه این طرح تحت عنوان "مزخرف" توصیف شد و طی 8سال دولت تدبیر و امید، فقط 100 هزار واحد مسکن اولیه اجرا شد!

اما با شروع دولت سیزدهم و رهبری شهید رئیسی، امید به خانه دار شدن جوانان و خانواده های قشر ضعیف جامعه با تمرکز بر روی مسکن ارزان افزایش یافته و طرح "نهضت ملی مسکن" اجرایی شد.

پزشکیان مخالف «مسکن سازی دولتی»

در پی اعلام کاندیداتوری آقای مسعود پزشکیان به عنوان یکی از نامزدهای ریاست جمهوری، مسئله ادامه طرح مسکن دولتی به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفته است و پرسش‌هایی درباره نهایت طرح نهضت ملی مسکن و انتظارات مردم مطرح می‌شود.

اگر چه مواضع آقای پزشکیان درباره این مسئله هنوز شفاف نیست، اما او در گذشته اظهاراتی که مبنی بر مخالفت آشکار با طرح مسکن دولتی بوده است را داشته است. این طرح، که در دولت احمدی‌نژاد با عنوان "مسکن مهر" و در دولت شهید رئیسی به عنوان "طرح نهضت ملی مسکن" شناخته شده، در چارچوب نقشه‌های آینده برای توسعه مسکن دولتی قرار دارد.

از طرفی، یک وزیر پیشین مسکن نیز ظاهرا در تیم فکری مسعود پزشکیان قرار گرفته است که سابقه بازار مسکن در دوره او «عدم‌مداخله مستقیم دولت» را نشان می‌دهد.  از طرفی، یکی از دو مشاور اقتصادی اصلی پزشکیان، فردی است که او نیز به «مداخله مستقیم دولت در بازار مسکن» اعتقاد ندارد. حسین عبده تبریزی، صاحب‌نظر اقتصاد مسکن در دهه ۷۰، در ایده «پرداخت وام خرید مسکن با مدل صندوق پس انداز در بانک تخصصی» هم نظر بود و طی نیمه دوم دهه ۹۰ نیز مدل «صندوق پس انداز مسکن یکم» را از طریق بانک تخصصی، اکران کرد که این ایده با شکست مواجه شد.

جلیلی موافق «مسکن سازی دولتی» با نگاه شهرسازی ایرانی-اسلامی

سعید جلیلی، دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری، در یکی از برنامه‌هایی که در صداوسیما طرف مصاحبه قرار گرفت، حدود ۵ دقیقه، درباره برنامه اش برای بازار مسکن سخن گفت. نگاه جلیلی به «مشکل ناتوانی خانوار‌ها از خرید مسکن» بر «اوضاع بازار زمین به عنوان ریشه تورم ملکی» متمرکز است. جلیلی معتقد است، «زمین به اندازه کافی در کشور وجود دارد، اما انحصار در این بازار است.»

جلیلی می‌گوید: بین «ساخت خانه برای مردم» و «ساخت خوابگاه» فرق وجود دارد. خانه‌هایی که روی زمین‌های دولتی می‌سازیم باید همه نوع خدمات و امکانات سکونتی و شغلی را داشته باشند تا افراد حس تعلق به آنجا پیدا کنند. این نامزد بنا دارد اگر رئیس جمهور شد، از ماده‌ای از برنامه هفتم توسعه که به دولت‌ها اجازه داده است «زمین‌های بیرون شهر‌ها را به میزان ۰.۲‌ درصد کل پهنه ایران به کاربری مسکونی تبدیل کنند»، برای ساخت مسکن استفاده کند. 

با همه این اطلاعات، مسئله مسکن دولتی در حال حاضر یکی از موضوعات بحث برانگیز در دوره انتخابات ریاست جمهوری است که ممکن است در آینده به نقاط اصلی جدی‌تری برای مردم تبدیل شود.

قالیباف به دنبال «کاهش زمان رسیدن به کلید خانه»

روزنامه دنیای اقتصاد نیز در مقاله‌ای نوشت: محمدباقر قالیباف، دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری، درباره بازار مسکن و چگونگی حل مشکل، طی روز‌های گذشته در قالب دو سرفصل جداگانه، صحبت کرد. این نامزد به دنبال آن است که «مدت زمان لازم برای صاحب خانه شدن» را کاهش دهد. البته این هدف او، همانی است که در برنامه هفتم مصوب مجلس آمده است.

در برنامه هفتم توسعه، به دولت تکلیف شده است سیاست‌های مسکن به گونه‌ای جلو رود که در سال پایان برنامه، خانوار‌های ایرانی با درآمد سالانه شان بتوانند بعداز ۷.۵ سال صاحب مسکن شوند. شاخص «دسترسی به مسکن» یک شاخص جهانی است که از نسبت کل درآمد سالانه خانوار‌ها به میانگین قیمت یک خانه ۱۰۰ مترمربعی به دست می‌آید. این نسبت در کشور در حال حاضر حول و حوش ۱۹ تا ۲۱ است. برای آنکه این شاخص به یک‌سوم کاهش پیدا کند، باید یا درآمد ایرانی‌ها ۳ برابر شود یا قیمت مسکن تا ۷۰‌ درصد افت کند که البته هر دو در صورت سیاستگذاری درست اقتصادی، در زمان مشخص قابل دسترس است.

به شرط آنکه آن سیاست ها، اعلام و پیش برده شود. قالیباف همچنین در نظر دارد به «ساخت مسکن دولتی» ادامه دهد. این سیاست از آنچه او برای «زمین گشایی برای ساخت مسکن» اعلام کرده، قابل شناسایی است. او نیز مثل جلیلی بر ماده‌ای از برنامه هفتم که اجازه می‌دهد معادل ۰.۲‌ درصد پهنه ایران، زمین مسکونی شود، حساب کرده است. این ماده به معنای آن است که معادل حدود ۵ برابر مساحت شهر تهران، زمین‌های بیرون شهر‌ها می‌تواند به داخل محدوده شهر‌ها بیاید.

بررسی‌ها درباره نگاه این نامزد نشان می‌دهد که او در نظر دارد به مسکن سازی توسط دولت ادامه دهد.

زاکانی موافق ساخت انبوه مسکن

علیرضا زاکانی یکی دیگر از نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری اعتقاد دارد دولت می‌تواند مسکن انبوه برای فاقدین مسکن بسازد. او در برنامه صدا و سیما در پاسخ به مجری که پرسیده بود «آیا مسکن سازی وظیفه شهرداری است» گفت: ما در شهرداری ۱۰ قاعده داریم که از روی آن‌ها حرکت می‌کنیم، اینکه گفته شود شهرداری طبق قانون وظیفه دیگری دارد، درست، اما یکی از این قاعده‌های ما کمک شهرداری به دولت برای ساخت مسکن است. درست است که مسکن سازی وظیفه وزارت راه و شهرسازی است، اما ما هم می‌توانیم کمک کنیم و ساخت و ساز ۲۰۰‌ هزار واحد را اخیرا در شهر تهران به عنوان اتفاق بی سابقه شروع کردیم.

در ادامه اهمیت برنامه‌ مسکن سازی دولتی و نمونه‌های جهانی را که به چندین جنبه تقسیم می‌شود می‌پردازیم:

تأمین مسکن برای اقشار ضعیف و محروم

برنامه‌های مسکن دولتی به خصوص برای افراد با درآمد پایین و خانواده‌های محروم، فرصتی فراهم می‌کنند تا به مسکن مناسب دسترسی پیدا کنند که در بازار خصوصی ممکن است برای آن‌ها غیرقابل دسترس باشد.

مقابله با بحران مسکن

در بسیاری از شهرها و مناطق جهان، بحران مسکن به یکی از چالش‌های عمده تبدیل شده است که با اجرای برنامه‌های مسکن دولتی، تلاش می‌شود تا با ایجاد واحدهای مسکونی معقول قیمت، این بحران کاهش یابد.

توسعه شهری پایدار

با ساخت مسکن‌های دولتی در مناطق مختلف یک شهر، توزیع جغرافیایی جمعیت بهبود می‌یابد و می‌تواند باعث کاهش ترافیک و افزایش کیفیت زندگی شهروندان شود.

تحریک اقتصاد محلی و ایجاد اشتغال

پروژه‌های مسکن دولتی اغلب منجر به ایجاد اشتغال در بخش ساخت و ساز می‌شوند و در ضمن تحریک فعالیت‌های اقتصادی در مناطق مختلف نیز دخیل می‌شوند.

مدیریت بهینه منابع

با اجرای پروژه‌های مسکن دولتی، می‌توان منابع مانند زمین‌های شهری و منابع مالی دولت را بهینه‌تر مدیریت کرد و از اسراف منابع جلوگیری کرد.

نمونه‌های جهانی:

برخی کشورها با اجرای برنامه‌های مسکن دولتی موفق عمل کرده‌اند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سنگاپور:

در سنگاپور، دولت با اجرای برنامه‌های مسکن دولتی توانسته است بحران مسکن را مدیریت کرده و به توزیع مناسب مسکن در شهرها و مناطق مختلف بپردازد. این برنامه‌ها شامل احداث واحدهای مسکونی با قیمت مناسب، وام‌های مسکن با درصد کمتر و حمایت مالی از خریداران می‌شود.

هلند:

در هلند، دولت با توسعه واحدهای مسکونی در مناطق شهری و روستایی به ویژه برای افراد با درآمد کم، توانسته است بر خشکسالی مسکن و تأمین مسکن مقرون به صرفه برای همه شهروندان پاسخگو باشد.

کانادا:

کانادا نیز با اجرای برنامه‌های مسکن دولتی، به ویژه در بخش‌های مناطق دور افتاده و شهری همچون تورنتو و ونکوور، توانسته است با احداث واحدهای مسکونی با ویژگی‌های متنوع، به کاهش بحران مسکن در این شهرها کمک کند.

به طور کلی، اجرای برنامه‌های مسکن دولتی به عنوان یک استراتژی اصلی سیاست‌گذاری، می‌تواند به حل بحران مسکن، افزایش دسترسی به مسکن مناسب، توسعه اقتصادی و ایجاد توازن اجتماعی کمک کند و از تجربیات موفق کشورهای دیگر نیز می‌توان برای بهبود برنامه‌های مسکن دولتی استفاده کرد.