سقوط معنادار تمایل به تحصیلات تکمیلی

به گزارش پایگاه خبری 598، به نقل از فرهیختگان، بی‌رغبتی برای داشتن تحصیلات دانشگاهی از سوی جامعه را باید یکی از چالش‌های نظام آموزش عالی دانست. موضوعی که فعالان این حوزه هر کدام دلایل خاص به خودشان را برای آن مطرح می‌کنند. از کاهش جمعیت جوان کشور تا عدم اقبال بازار کار برای استفاده از فارغ‌التحصیلان که منجر به رشد آمار بیکاری در میان آنها شده گرفته تا دسترسی آسان‌تر برای فراگیری دوره‌های مهارتی از طریق فضای مجازی و دوره‌های مختلف را باید جزء دلایل اصلی برای بی‌میلی افراد به تحصیلات آکادمیک دانست. این اتفاق هم موضوع جدیدی نیست؛ هرچند طی چند سال اخیر توجهات به این مقوله جلب شده و بررسی آمارهای مربوط به جمعیت دانشجویی و میزان ثبت‌نام‌کنندگان به‌وضوح نشان‌دهنده واقعیت موجود در دانشگاه‌های کشور است. اما شاید تصور این باشد که بیشترین قهر داوطلبان برای ورود به مقطع کارشناسی باشد و اگر فردی مزه دانشجو بودن را بچشد ترجیح می‌دهد به مقاطع بالاتری تحصیلی هم برود و از این طریق به‌نوعی خود را برای رسیدن به شغل مناسب و درآمد بیشتر بیمه کند! اتفاقی که اگر بخواهیم آمارهای مربوط به دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری را از حیث میزان ثبت‌نامی‌هایش در کنکور، ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها و تعداد دانشجوی این دو مقطع مورد بررسی قرار دهیم نتایج قابل‌توجهی از آن به دست می‌آید. نتایجی که نشان می‌دهد حتی قرارگیری در زمره دانشجویان تحصیلات تکمیلی هم دیگر جذابیت گذشته را برای جامعه نداشته و قشری که می‌تواند در زمره این دانشجویان قرار بگیرد ترجیح می‌دهد برای کوتاه کردن مسیر رسیدن به بازار کار راه‌های دیگری را انتخاب کند.

ثبت‌نام در آزمون ارشد کاهش یافت؛ جمعیت دانشجویی زیاد شد
مقطع کارشناسی‌ارشد را باید اولین قدم برای تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی دانست. مقطعی که حضور در آن باعث می‌شود تا تفاوت اساسی بین آنها و دانشجویانی که در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کنند، ایجاد شود. مقطعی که شیوه تحصیل در آن تا حدی به سمت پژوهش‌محور حرکت می‌کند و دیگر خبری از تدریس صرف مباحث علمی در آن نیست. با این حال قهر داوطلبان با تحصیل در جامعه دانشگاهی شامل حال این مقطع هم می‌شود که شاید یکی از دلایل اصلی آن را بتوان بالا بودن نرخ بیکاری در این مقطع دانست. براساس آمار منتشرشده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نسبت اشتغال در این مقطع 56.71 درصد است، یعنی عملا 43.29 درصد از جمعیت فارغ‌التحصیلی در این مقطع در سال تحصیلی 1397-1396 بیکار بوده‌اند.

   ریزش 46 درصدی جمعیت ثبت‌نامی‌های آزمون کارشناسی‌ارشد
برای بررسی دقیق‌تر وضعیت در مقطع کارشناسی‌ارشد با ملاک قرار دادن چهار سال تحصیلی از 96 تا 1400 به کوچک شدن 25 درصدی جامعه ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون مرتبط با این مقطع می‌رسیم. به‌طوری که در سال تحصیلی 1397-1396 کل جمعیت داوطلبانی که برای شرکت در آزمون ثبت‌نام کرده بودند 878 هزار و 388 نفر بود که برای سال تحصیلی 1400-1399 این میزان به 659 هزار و 193 داوطلب کاهش یافته بود. البته روند جمعیتی تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در این آزمون در این بازه زمانی، با فرازوفرودهایی همراه بوده است. به‌طوری که از جمعیت بیش از 878 هزار نفری، به جمعیت 736 هزار و 387 نفر در سال تحصیلی 1398-1397 رسیدیم که معنایش ریزش 17 درصدی تعداد داوطلبان این آزمون ظرف یک سال است. شیب نزولی در این حوزه حتی سال بعد از آن هم ادامه داشت و با ملاک قرار دادن تعداد ثبت‌نام‌کنندگان این آزمون که تعدادشان به 614 هزار و 886 نفر رسید، می‌توان نتیجه گرفت که آن سال هم دایره ثبت‌نامی‌ها 17 درصد کوچک‌تر شد. روندی که البته برای سال تحصیلی 1400-1399 با رشد 7 درصدی همراه و به 659 هزار و 193 داوطلب رسیده بود.
با این حال اگر بخواهیم تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون کارشناسی‌ارشد را تا سال 1403 در نظر بگیریم، به ریزش 46 درصدی در این حوزه می‌رسیم؛ چراکه امسال 476 هزار نفر در این آزمون ثبت‌نام کرده بودند؛ رقمی که البته به نسبت سال 1402 و تعداد ثبت‌نامی‌های 471 هزار و 528 نفری، با رشد یک درصدی همراه بوده است. سال 1401 نیز 648 هزار و 209 نفر در این آزمون ثبت‌نام کردند که نشان می‌دهد در سال 1402 شاهد ریزش 28 درصدی تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون ورودی این حوزه بوده‌ایم.

   افزایش 14 درصدی جمعیت ثبت‌نام‌کنندگان در دانشگاه‌ها
با وجود اینکه جامعه رغبت کمتری برای شرکت در آزمون ورودی به مقطع کارشناسی‌ارشد از خود نشان داده، اما تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در دانشگاه‌ها بعد از قبولی در این آزمون، رشد 14 درصدی داشته است. به‌طوری که از 183 هزار و 637 ثبت‌نامی در سال تحصیلی 1397-1396 به جمعیت 211 هزار و 256 نفری در سال 1400-1399 رسیده‌ایم. اما نکته مهم در این باره آن است که ثبت‌نامی‌های این مقطع هم طی دو سال 97 و 98 ریزش قابل‌توجهی داشته است. جمعیت آنها برای سال تحصیلی 1398-1397 به 179 هزار و 292 رسید که معنایش ریزش سه درصدی به نسبت اولین سال مدنظر این گزارش است. روندی که یک سال بعد از آن شیب تندتری به خود گرفت و تعداد داوطلبانی که برای تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد ثبت‌نام کرده بودند، ریزش 18 درصدی به نسبت سال 1398-1397 داشت. با این حال باید سال تحصیلی 1400-1399 را بهترین سال دانشگاه‌ها برای پذیرش این داوطلبان دانست، به‌طوری که جمعیت آنها به 211 هزار و 256 نفر رسید که معادل رشد 31 درصدی آنهاست.

   دانشجویان کارشناسی‌ارشد آب رفتند!
با وجود اینکه رشد در میزان تعداد ثبت‌نام‌کنندگان برای تحصیل در دانشگاه‌های مختلف کشور برای مقطع کارشناسی‌ارشد می‌تواند یک نشانه مثبت تلقی شود، اما جمعیت دانشجویی در این بخش هم طی چهار سال، کاهش 25 درصدی را تجربه کرده است. به‌طوری که از جمعیت 656 هزار و 287 دانشجو در سال تحصیلی 1397-1396 به جمعیت 494 هزار و 306 نفری در سال تحصیلی 1400-1399 رسیده است. جالب اینجاست که این روند کاهشی در تمام این سال‌ها تداوم داشته است. با در‌نظر گرفتن جمعیت 598 هزار و 890 نفری در سال تحصیلی 1398-1397 می‌توان به ریزش 9 درصدی اشاره کرد. جمعیت دانشجویی در این مقطع در سال تحصیلی 1399-1398 بار دیگر کوچک‌تر و به 513 هزار و 342 نفر رسید که نشان‌دهنده افت 15 درصدی است. با نگاهی به جمعیت 496 هزار و 306 نفری برای سال تحصیلی 1400-1399 هم می‌توان به ریزش 4 درصدی دانشجویان آن سال به نسبت سال تحصیلی 1399-1398 رسید. این موضوع نشان می‌دهد هر سال تعداد افرادی که خواهان تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد بوده‌اند، کاهش یافته است.

ارقام قابل توجه درباره وضعیت مقطع دکتری در کشور
قرارگیری در میان دانشجویان دکتری تا حدی شرایط را نه‌تنها در حوزه تحصیل، بلکه حتی در حوزه انتظاری که فرد از حوزه کاری و اشتغالش دارد هم متفاوت خواهد کرد. دانشجویانی که بعد از فارغ‌التحصیلی دیدگاه‌هایی متمایز از دیگر دانشجویان خواهند داشت. در‌حقیقت مقطع دکتری آخرین مقطعی است که فردی می‌تواند در آن به تحصیل بپردازند و به همین دلیل بخشی از آنها یا خواهان رسیدن به کرسی‌های تدریس در دانشگاه‌ها هستند و یا به‌عنوان پژوهشگر در مراکز مختلف مشغول به کار می‌شوند. مقطعی که شاید تا  چندسال پیش می‌توانست به‌طور کامل ورود به بازار کار را برای فارغ‌التحصیلانش تضمین کند؛ اما طبق آماری که درباره نسبت اشتغال در این مقطع برای سال تحصیلی 1397-1396 منتشر شده، نشان می‌دهد 33.82 درصد از جمعیت فارغ‌التحصیلان این بخش بیکار مانده‌اند و معنایش آن است که حتی داشتن مدرک تحصیلی از بالاترین مقطع تحصیلی هم دیگر نمی‌تواند آینده شغلی افراد را تضمین کند.

برای رسیدن به تصویری دقیق‌تر از وضعیت ثبت‌نامی‌ها در آزمون دکتری هم با ملاک قرار دادن جامعه آماری 151 هزار و 600 نفری برای آزمون امسال، می‌توان از ریزش 42 درصدی در این مقطع از سال 1396 تا امروز گفت. رقمی که به نسبت سال 1402 هم ریزش داشته، به‌طوری که در آن 169 هزار و 994 نفر ثبت‌نام کرده بودند. این میزان در سال 1401 به 186 هزار و 589 نفر رسیده بود که نشان می‌دهد جمعیت ثبت‌نامی‌ها در سال 1401، 9 درصد ریزش داشته است.

   ثبت‌نام کنندگان آزمون دکتری؛ ریزش 32 درصدی را تجربه کرد
آزمون ورودی‌ای که برای رفتن به مقطع دکتری برگزار می‌شود را می‌توان به‌عنوان مبدأ اصلی برای بررسی شرایط امروز دانشگاه‌ها در این مقطع دانست. آزمونی که تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در آن طی این چهار سال با کاهش 32 درصدی داوطلبان همراه بوده است. تعداد داوطلبان در این آزمون از 260 هزار و 520 نفر در سال تحصیلی 1397-1396 به 179 هزار و 704 داوطلب برای تحصیل در سال تحصیلی 1400-1399 کاهش داشته است. کاهشی که تنها به این دو سال منتهی نشده و عملا در تمام این بازه زمانی، جمعیت ریزش نسبتا قابل توجهی داشته است. سال 1398-1397 کل جمعیتی که برای اولین گام ورودی در این مقطع ثبت‌نام کرده بودند، 234 هزار و 454 نفر بود که معنایش کاهش 11 درصدی داوطلبان در آن سال به نسبت سال 96 بوده است. این روند برای سال تحصیلی 1399-1398 وضعیت شدیدتری به خود گرفت و کل جامعه آماری برای آن سال 195 هزار و 600 داوطلب می‌شد که در عمل 17 درصد کاهش را نشان می‌دهد. همین وضعیت برای سال تحصیلی 1400-1399 هم با ریزش 9 درصدی همراه بود و برای آن سال کل ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون 179 هزار و 704 نفر می‌شد. این آمارها نشان می‌دهد رغبت برای رسیدن به صندلی کلاس‌های درس در مقطع دکتری در مدت‌زمان کمتر از پنج سال، کاهش قابل توجهی داشته است.

   ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها 15 درصد بیشتر شد
تعداد داوطلبانی که بعد از قبولی در آزمون و گذشتن از مرحله مصاحبه برای کسب عنوان دانشجوی دکتری در دانشگاه‌های کشور ثبت‌نام کردند اما رشد 15 درصدی داشته است. یعنی از 25 هزار و 727 داوطلبی که در سال تحصیلی 1397-1396 در مراکز دانشگاهی ثبت‌نام کردند، به جمعیت 30 هزار و 178 نفر در سال تحصیلی 1400-1399 رسیدیم. رشدی که در جای خود می‌تواند قابل توجه باشد؛ اما این بدان معنی نیست که در تمام این چهار سال روند صعودی در این زمینه داشته‌ایم. سال تحصیلی 1398-1397 این میزان به 28 هزار و 285 نفر رسید که معنایش افزایش 10 درصدی در این بخش ظرف یک‌سال است. این روند اما برای سال تحصیلی بعد متوقف شد و با کاهش 12 درصدی همراه شد. به عبارت دقیق‌تر در آن سال 25 هزار و 117 نفر تنها برای دانشجوی دکتری شدن ثبت‌نام کردند. سال 1400-1399 هم با افزایش17 درصدی جمعیت ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها همراه بود. یعنی در آن سال 30 هزار و 178 نفر ثبت‌نام کردند تا بتوانند به‌عنوان دانشجو در گروه‌های آموزشی مختلف به تحصیل بپردازند.

   دانشجویان دکتری 5 درصد بیشتر شدند
جمعیت دانشجویی هم برای مقطع دکتری با رشد لاک‌پشتی همراه و رشد پنج درصدی داشته است، یعنی از جمعیت 141 هزار و 87 نفری در اولین سال مدنظر این گزارش به 148 هزار و 175 دانشجو در سال تحصیلی 1400-1399 رسیده است. بیشترین جمعیت دانشجویی در این مقطع هم به سال 1398-1397 برمی‌گردد، سالی که 152 هزار و 6 دانشجو برای فارغ‌التحصیلی بر سر کلاس‌های درس دکتری نشسته بودند. جمعیتی که به نسبت یک سال قبل‌تر از آن، رشد 8 درصدی داشته است، اما این جمعیت چندان دوام نداشت. سال تحصیلی 1399-1398 در کل دانشگاه‌های کشور جمعیتی معادل 147 هزار و 409 نفر تحصیل می‌کردند که معنایش ریزش 4 درصدی در این حوزه است. سال تحصیلی 1400-1399 اما رشد یک درصدی داشته و به 148 هزار و 175 دانشجو می‌رسید.