بایدها و نبایدهای درآمدزایی از مناطق حفاظت‌شده

به گزارش پایگاه 598، به نقل از ایسنا، یکی از وظایفی که سازمان حفاظت محیط زیست دارد، حفاظت است. این امر مقوله‌ای است که در برخی از کشورها برای آن روش‌های جدیدی در پیش گرفته شده است. از طرفی سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت نیازمند بودجه است که به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست برای این امر بودجه کافی نداریم. در همه دنیا نیز اعتبارات دولت به تنهایی به کمک محیط زیست نمی‌آید اما با صراحت اجازه ورود بخش خصوصی و حفاظت مشارکتی را می‌دهند تا از منابع درآمدی خود استفاده کند این در حالیست که ما زیرساخت‌های قانونی برای این کار را نداریم و حضور بخش خصوصی نیازمند طی کردن فرآیند طولانی تصویب قانون است. زیرساخت موجود در کشور اجازه کسب درآمد از منابع زیستی کشور و هزینه مستقیم برای حفاظت را نمی‌دهد.

در بسیاری از مناطق دنیا بهره‌برداری پایدار از مناطق حفاظت‌شده به منظور تامین اعتبارات برای حفاظت انجام می‌شود. به گفته حسن اکبری - معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست- برای تامین اعتبارات به منظور حفاظت نیاز به بهره‌برداری پایدار است و اگر دولت این اعتبار را تامین می‌کرد، بهره‌برداری انجام نمی‌شد. کسب درآمد از راه‌هایی مانند اکوتوریسم نیز عمدتا زیرساخت‌های قانونی ضعیفی دارد که یا سازمان اجازه ورود ندارد یا در صورت اجازه ورود به موضوع نمی‌تواند درآمد حاصله را به‌طور مستقیم صرف حفاظت کند.

به گفته او در مناطقی همچون آفریقا از مناطق حفاظت شده، با ساخت مستندهایی همچون رازبقا کسب درآمد می‌کنند اما در ایران هرگز از مناطق حفاظت‌شده کسب درآمد نشده است.

اکبری می‌افزاید: امکانات حفاظتی ضعیف شده است و با توجه به افزایش هزینه‌های حفاظت، میزان اعتبارات افزایش نیافته است، در حالی که مشکلات در عرصه اجرا بسیار زیاد است.

در حالی شاهد این وضعیت هستیم که شیوه کسب درآمد از مناطق حفاظت‌شده در بسیاری از کشورها همچون ترکیه و هند و پاکستان مورد استقبال وارد شده است و درآمد آن برای حفاظت صرف می‌شود. کشورهای آفریقایی نیز به حفاظت مشارکتی بسیارتوجه دارند و اقداماتی را نیز در این زمینه انجام می‌دهند. تاجیکستان، قرقیزستان و پاکستان نیز نمونه‌های موفقی در حفاظت مشارکتی هستند. به عنوان مثال پاکستان برای گونه «کل مارخور» برنامه حفاظت مشارکتی را انجام داده و موفق بوده است.

«حفاظت مشارکتی» اصلی اساسی که اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به تازگی در دستورکار قرار داده است. در این روش حفاظت با کمک مردم انجام می‌شود و جامعه محلی و افرادی که در امر حفاظت کمک می‌کنند باید از این کار منتفع شوند.

عبداله سالاری - متخصص اکولوژی و مدیریت حیات وحش- به ایسنا می‌گوید: اگر مردم در حفاظت محیط زیست مشارکت نداشته باشند، حفاظت موفقی نمی‌توانیم داشته باشیم بنابراین بهترین راه برای سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند حرکت به سوی حفاظت مشارکتی باشد اما در حال حاضر به این صورت حفاظت انجام نمی‌شود.

یکی از شیوه‌های درآمدزایی، راه‌اندازی قرق‌های اختصاصی است که یکی از شیوه‌های خودگردان و بسیار متداول و یکی از راه‌های حفاظت مشارکتی در دنیا محسوب می‌شود. در ایران نیز چهار قرق‌ اختصاصی موفق داریم که خودگردان هستند و اشتغال‌زایی داشته‌اند.

به گفته سالاری این قرق‌ها نه تنها باری بر دوش سازمان حفاظت محیط زیست نیستند بلکه با افزایش جمعیت حیات وحش و ایجاد کریدورهای امن، باری را نیز از دوش آن‌ برمی‌دارند.

او یکی دیگر از راه‌های درآمدزایی سازمان حفاظت محیط زیست را استفاده از ظرفیت‌های گونه‌های تلف شده در تصادفات جاده‌ای ذکر و اظهار می‌کند: سازمان می‌تواند با تاکسیدرمی این گونه‌ها، مجموعه حیات‌ وحش موزه‌ها را تکمیل کنند علاوه بر آن یک منبع درآمد کوچک برای خود داشته باشند.

الزام نظارت بر بهره‌برداری در مقوله حفاظت

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بر ضرورت نظارت در کنار بهره‌برداری اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به اینکه با بهره‌برداری ممکن است آسیب‌هایی به محیط زیست وارد می‌شود، انجام این کار نیازمند نظارت است اما همان نظارت و کنترل نیاز به هزینه دارد. به عنوان نمونه در پارک ملی لار نیاز است تا چندین محیط‌بان برای کنترل ورود و خروج گردشگران قرار داشته باشند ولی هیچ درآمدی برای تامین هزینه این حفاظت نداریم.

او ادامه می‌دهد: نظارت نیاز به نیروی انسانی، خودرو و پایش دارد اما باز هم اعتبار کافی نداریم. می‌توان با استفاده از بهره‌برداری صورت گرفته، این هزینه‌ها را تامین و به حفاظت کمک کنیم.

در پی آسیب‌ها و تخریب‌های رخ داده طبیعت، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی می‌گوید: تلاش کردیم که در حوزه جلوگیری از تخریب بتوانیم به همه مناطق نفوذ کنیم و محدود به مناطق حفاظت شده نشویم. تاکنون به این صورت بود که به تخریب در مناطق حفاظت شده ورود می‌کردیم ولی خارج از آن خیلی ورود نداشتیم. در حوزه جلوگیری از تخریب‌ها در حوزه جنگل، چرای بی‌رویه دام، آفات جنگل‌ها و وارد شدیم و مکاتبات متعددی را در مورد وضعیت چرای دام در کشور، جلوگیری از تخریب‌ها در جنگل‌ها با دستگاه‌های ذیربط و مطالبه‌گری‌ داشتیم.

به گزارش ایسنا با توجه به تنوع زیستی قابل ملاحظه ایران و ضرورت حفظ آن، فراهم‌سازی بسترهای حفاظت بیشتر از این گنجینه ارزشمند، ضروری است و به منظور تامین بودجه لازم برای این کار لازم است به روش‌های حفاظتی روز دنیا توجه بیشتری شود.