بن‌بست گازی اروپا در زمستان سرد امسال/ اروپا به ناچار مجبور به مصرف زغال‌سنگ شده است

به گزارش پایگاه خبری 598 به نقل از فارس، با شروع جنگ روسیه و اوکراین و تبعات جانبی این جنگ به نظر می‌رسد که دنیا به لحاظ تامین انرژی وارد مرحله جدیدی شده است که شاید بازگشت به شرایط قبلی را غیرممکن کند.

این مرحله با درگیر شدن روسیه به عنوان یکی از بزرگترین کشورها به لحاظ منابع سرشار نفت و گاز (اولین تولیدکننده‌ گاز و دومین تولیدکننده نفت جهان) که نقش مهمی در تامین انرژی به خصوص اتحادیه اروپا را دارا است؛ به صف‌بندی اقتصادی جدید بلوک‌های شرق و غرب در برابر هم انجامیده است. این واقعه شاید پررنگ‌ترین مواجهه بین روسیه و کشورهای غربی بعد از پایان جنگ سرد باشد.

این جنگ حتی بر روی مناسبات دیگر مصرف‌کنندگان عمده انرژی دنیا نظیر چین و هند و نوع تعامل آنها در مقابل این صف‌بندی جدید نیز تاثیر گذاشته است. محدودیت‌ها و تحریم‌های جدیدی که از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا در خصوص واردات نفت و گاز از روسیه وضع شده است و نیاز روسیه به درآمدهای انرژی باعث تغییر مسیر نفت و گاز روسیه به سمت مصرف کنندگان عمده شرق آسیا شده است و کمبود سوخت و تاثیرپذیری صنایع کشورهای بزرگ و صنعتی اروپا را در پی داشته است.

با مواجه شدن کشورهای اروپایی با چالش کمبود سوخت، برخی راهکارها برای جایگزینی نفت و گاز روسیه توسط این کشورها در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا محمدصادق مهرجو کارشناس ارشد حوزه انرژی گفت:

* سه تدبیر کوتاه‌مدت اروپایی‌ها برای تامین سوخت در زمستان پیش‌رو

سوال اول را به صورت کلی از شما می‌پرسم، اینکه اتحادیه اروپا چه راهکارهایی را برای تعدیل فشار گازی روس‌ها و تامین سوخت موردنیاز در زمستان پیش‌رو در دستور کار قرار داده است؟

مهرجو: به نظر می‌رسد اروپا برای اعمال همزمان تحریم‌ها و کنترل تبعات ناشی از کمبود نفت و گاز در این قاره دست به اقدامات خاصی جهت جبران این کمبود و کاهش اثرات جانبی این تصمیم مقابله‌ای با روسیه زده است. اینکه دورنمای جنگ اوکراین و روسیه و اثرات بلندمدت آن تا چه زمانی محیط پیرامونی خود را متاثر کند وابسته به اتفاقات آینده و سرنوشت این جنگ و همچنین مواضع کشورها در برابر نتایج این حادثه مهم است.

اما برگردیم به سوال شما، استراتژی‌های خاص اروپا و واکنش کشورهای مهم غرب اروپا به کاهش عرضه گاز روسیه به سمت این کشورها چه خواهد بود، مسئله‌ای که به نظر مهم می‌رسد آن است که اروپا دست به اتخاذ تصمیمات و استراتژی‌های چندوجهی جهت مقابله در سطوح زمانی مختلف با هدف کند نشدن آهنگ رشد اقتصادی کشورهای خود در رقابت با چین و آمریکا زده است. این استراتژی‌ها در سه سطح کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دسته‌بندی می‌شود.

استراتژی‌های کوتاه‌مدت اتحادیه اروپا بر تغییر الگوی مصرف و صرفه‌جویی بیش از پیش متمرکز شده است. شاید سیاستمداری که اولین واکنش را در بالاترین سطح سیاسی قاره اروپا به کاهش و یا احتمال قطع ارسال گاز روسیه داد؛ رئیس‌جمهور فرانسه بود که با بیان این عبارت  که «فرانسه باید هرچه زودتر به زندگی بدون گاز روسیه را یاد بگیرد» به روشنی خبر از فراموش کردن واردات گاز روسیه داد.

با اینکه فرانسه کمتر از ۲۰ درصد گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌‌کند اما از هم‌اکنون خود را با کاهش این میزان گاز به کشورش مواجه می‌بیند و صرفه‌جویی در بخش‌های صنعتی و خانگی با جدیت زیادی در دستور کار دولتمردان فرانسه قرار گرفته است.

استفاده از سوخت‌های جایگزین، دیگر راهکار اتحادیه اروپا برای مقابله با بحران کمبود سوخت ناشی از جنگ اوکراین و روسیه است. با وجود اینکه معاهده‌های زیست‌محیطی جهت کم کردن انتشار کربن در سطح جو زمین تهیه و به امضای اغلب کشورهای اروپایی رسیده است، اما به نظر می‌رسد با شروع جنگ روسیه و اوکراین کشورهای اروپایی با وجود پیشتازی در رعایت معاهده‌های زیست محیطی مربوط به عدم اشاعه و انتشار کربن، می‌بایست به سمت سوخت‌های فسیلی جایگزین نظیر زغال سنگ که میزان بیشتری کربن تولید خواهد کرد، بروند.

تاکنون برخی کشورهای اروپایی از توسعه معادن زغال سنگ برای جبران کمبود سوخت سخن به میان آورده‌اند. چندی پیش وزیر اقتصاد آلمان که نزدیک به ۵۰ درصد از گاز خود را از روسیه وارد می‌کرد به لزوم استفاده از زغال سنگ برای جبران کمبود گاز روسیه و تولید برق از آن تاکید کرد. وی در حالی که از نیاز به استفاده از زغال سنگ که یک سوخت کثیف محسوب می‌شود ابراز تأسف کرد اما به گفته این مقام آلمانی وضعیت آنقدر جدی است که حق انتخاب دیگری وجود نخواهد داشت.

شاید یکی از در دسترس‌ترین راهکارها برای اتحادیه اروپا جهت عبور از شرایط بحرانی زمستان امسال، ذخیره‌سازی گاز در مخازن قاره اروپا باشد. افزایش واردات گاز روسیه قبل از موعد نهایی وضع تحریم‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد اما روس‌ها با آگاهی از این امر که با ذخیره‌سازی گاز، اروپا زمستان را با کمترین آسیبی پشت سرخواهد گذاشت، به بهانه‌های مختلف از جمله تعمیرات ایستگاه‌های تقویت فشار گاز خط لوله نورد استریم-1 از هم اکنون ارسال گاز از این خط لوله را تا مرز قطع کامل جریان گاز پیش برده‌اند.

حال کشورهای بزرگ متحد اروپایی اوکراین به خصوص کشورهایی که وابستگی بیشتری به گاز روسیه دارند با تغییر مبادی واردات به سمت سایر عرضه‌کنندگان اروپایی چون نروژ و یا حتی کشورهای آفریقایی و ذخیره‌سازی حداکثری در تابستان جهت کاهش عوارض جانبی قطع گاز روسیه رفته‌اند و امیدوارند که این تلاش‌ها بخشی از فشار گازی روسیه در زمستان پیش‌رو را تعدیل کند.

*تلاش اتحادیه اروپا برای تامین گاز از سایر کشورهای تولیدکننده

طبق اذعان رسانه‌های خارجی، راهکارهای کوتاه مدت اتحادیه اروپا نمی‌تواند به طور کامل مشکل تامین سوخت آنها را حل کند، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که جنگ روسیه و اکراین یک نقطه عطف در مناسبات بین‌المللی است، در نتیجه اروپا باید فکر اساسی‌تری برای تامین سوخت کند. راهکارهای میان‌مدت اروپایی‌ها چیست؟

مهرجو: یکی از این راهکارها، افزایش واردات از کشورهای تولیدکننده دیگر است. همانطور که اشاره شد پس از شروع جنگ روسیه و اوکراین و ‌نبود چشم‌انداز روشن درباره زمان اتمام آن، اروپایی‌ها از هم‌اکنون به سراغ دیگر تامین‌کنندگان عمده گاز جهان رفته‌اند. کشورهای شمال اروپا می‌توانند اولین هدف جهت انعقاد قراردادهای گازی جدید باشند.

اما کشوری همچون نروژ که حدود ۳۰ درصد گاز آلمان را تامین می‌کند توان افزایش تولید بیشتر گاز را ندارد. هلند هم که ۱۰ درصد از گاز آلمان را تامین می‌کند ظاهراً توان تامین گاز بیشتر را ندارد. آمریکا به عنوان بزرگترین تولیدکننده LNG جهان و نزدیکترین متحد اتحادیه اروپا می‌تواند به تامین‌کننده‌ای قابل اعتنا برای صادرات به اروپا تبدیل شود اما انفجار ناگهانی در کارخانه Freeport LNG که به تنهایی ۲۵ درصد تولید LNG آمریکا را در اختیار دارد باعث ایجاد تردید در توان تولیدی این کشور داشته است.

از این رو شاید نگاه‌ها معطوف به دیگر تامین‌کنندگان بزرگ LNG جهان یعنی قطر باشد. از همان ابتدای شروع بحران گازی در اروپا، آلمانی‌ها مذاکراتی را با قطر برای عقد قراردادهای بلندمدت جهت واردات LNG آغاز کردند اما اخیرا خبر می‌رسد که عقد تفاهم‌نامه‌ها منجر به عقد قرارداد اجرایی مابین سومین دارنده ذخایر گاز دنیا و آلمان نشده است.

در نهایت کشورهای جنوب اروپا نظیر اسپانیا و ایتالیا به سراغ کشورهای شمال آفریقا نظیر الجزایر رفته‌اند تا شاید بتوانند از این طریق LNG بیشتری را به اروپا وارد کنند. در خبرها آمده بود که صدراعظم آلمان اعلام کرده است قصد دارد پایانه LNG در ایبریا (اسپانیا و پرتغال) را به اروپای مرکزی متصل کند.

یک خط لوله که گاز را از اسپانیا به فرانسه و سپس اروپای مرکزی انتقال می‌داد در سال‌های گذشته به دلایل اقتصادی و مشکلات احتمالی زیست‌محیطی لغو شده بود، اما مجددا و با اوج گرفتن بحران گازی اروپا، در دستور کار سران کشورهای بزرگ اروپا قرار گرفته است.

*چالش اروپا برای تامین گاز از کشورهای دریای خزر

آیا اتحادیه اروپا برنامه‌ای برای واردات گاز از طریق خط لوله از کشورهای واسط جدید ندارد؟

مهرجو: شاید در ماه‌های آینده و با توقف کامل ارسال گاز روسیه به اروپا سناریوی واردات به وسیله کشورهای واسط را اجرایی کند. کشورهایی نظیر ترکیه که به منطقه گازخیز حوزه دریای خزر نزدیک است، می‌تواند نقش یک پل انتقال ما بین گاز کشورهایی نظیر ترکمنستان و آذربایجان یا حتی روسیه به کشورهای شرق اروپا و از آن طریق به اروپای مرکزی و غربی داشته باشد.

اما محدودیت اصلی، ظرفیت خطوط لوله انتقال گاز از مسیر ایران و عدم دسترسی مستقیم آذربایجان به ترکیه است. البته آذربایجان در سال‌های اخیر با رشد مصرف داخلی گاز در این کشور روبرو بوده است که به نظر می‌رسد تعهدات بلندمدت صادرات گاز خود را نیز با چالش جدی مواجه کرده است.

ایران هم که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز جهان است که می‌تواند در زمینه کمک به کاستن از بحران گازی اروپا با همکاری ترکیه نقش پررنگ تری را ایفا کند اما متاسفانه مصرف بالای گاز در کشور به خصوص در بخش خانگی در زمستان باعث شده تا ایران نتواند به بازیگری موثر در زمینه تجارت و صادرات گاز تبدیل شود.

*سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر فعلا به اروپا کمک نمی‌کند

در بلندمدت اروپا چه راهکارهایی را برای پوشش خلا گاز روسیه پیگیری می‌کند؟

مهرجو: سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی انواع انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله راهکارهای بلندمدت است. کشورهای اروپایی که سرآمد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا هستند و تجربیات خوبی در زمینه استفاده از انواع سوخت‌های پاک دارند، با سرمایه‌گذاری بیشتر در آینده می‌توانند میزان تولید برق از منابع تجدیدپذیر را افزایش دهند.

اما مشکل اصلی، زمان‌بر بودن توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و حجم سرمایه‌گذاری سنگین آنها است. کشورهای حوزه اسکاندیناوی (نظیر دانمارک، فنلاند و سوئد) در زمینه تولید برق از نیروگاه‌های بادی و همچنین تمرکز بر زباله، میزان زیادی از انرژی خود را تامین می‌کنند.

نروژ هم نیمی از منابع انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تامین می‌کند اما سرآمد تمام کشورهای قاره اروپا، کشور ایسلند است که با تامین سهم حدود ۹۰ درصدی از سبد انرژی خود با منابع زمین گرمایی و دیگر اقسام انرژی‌های نو در مقام نخست استفاده از انرژی‌های پاک در قاره سبز قرار دارد.

شاید کشورهایی چون آلمان، فرانسه و انگلیس که بزرگترین مصرف‌کنندگان انرژی در قاره اروپا هستند سرمایه‌گذاری خود را در منابع تجدیدپذیر انرژی با توجه به عدم اطمینان از دورنمای پایان جنگ روسیه و روابط سرد ایجاد شده ناشی از پیامدهای جنگ، افزایش قابل ملاحظه‌ای بدهند.

به نظر شما آیا اروپا مجبور خواهد شد با مصالحه و پایان جنگ با کمرنگ شدن تدریجی پشتیبانی‌ها از اوکراین، دوباره به سمت استفاده از گاز روسیه برگردد؟

مهرجو: با توجه به بنیه ضعیف دفاعی اوکراین نسبت به روسیه و عدم توفیق در تغییر معادلات جنگ در طولانی مدت از طرف اوکراین به نظر می‌رسد کم کردن پشتیبانی‌ها از اوکراین و‌ وادار کردن این کشور به پذیرفتن شرایط روسیه می‌تواند به راه حلی برای برقراری مجدد صادرات گاز نسبتا ارزان از روسیه به سمت اروپا کمک کند.

چون تاکنون کمک‌های بلاعوض و سلاح‌های ارسالی آمریکا و اروپا باعث دوام آورن این کشور در مقابل حملات روسیه بوده است. اما اکثر کارشناسان نظامی اذعان دارند که اوکراین در بلندمدت نمی‌تواند مواضع خود را در مقابل روسیه حفظ کند و این کشور در نهایت مجبور به عقب‌نشینی و پذیرش آتش بس تحمیلی خواهد شد.

در نتیجه به نظر نمی‌رسد، این وضعیت به خصوص برای اروپا که از دیرباز به گاز ارزان‌تر روسیه (نسبت به واردات LNG و گاز دیگر کشورها) وابسته بوده است، قابل تحمل باشد. به بیان دیگر اروپا تنها در این مسیر متحمل هزینه‌های غیرمستقیم جنگ خواهد بود و به مرور رقابت‌پذیری صنایع گازی خود را نیز از دست خواهد داد.

با توجه به محدودیت‌ها و موانع جدی جهت تامین گاز از سایر تامین‌کنندگان عمده جهان، شاید اروپا به این نتیجه برسد که پشتیبانی از اوکراین هر چند به عنوان خط مقدم مقابله بسیار مهم بوده اما فاقد ارزش بلندمدت برای اروپا است و تامین گاز و انرژی در سال‌های بعد می‌تواند به مولفه‌ای تعیین‌کننده برای پایان دادن به جنگ اکراین و روسیه تبدیل شود.