مقصران خشکی زاینده رود: باندبازی مدیران پیشین یا اضافه برداشت کشاورزان از منابع آب؟ / طرح‌‌‌های انتقال‌ آب‌ زاینده‌رود در کدام دولت‌ کلنگ خورد؟

به گزارش سرویس اجتماعی پایگاه 598، هفته گذشته کشاورزان اصفهانی تجمعی گسترده در بستر زاینده رود برگزار کردند که همین امر بهانه ای شد تا دوباره مسئله آب و کم آبی مورد توجه رسانه ها قرار بگیرد. ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. بحران آب در ایران سلسله چالش‌ها و مشکلات ناشی از کمبود آب و استفاده نادرست از منابع آب در کشور  است. بحران آب در ایران به مشکلات ناشی از کمبود آب در کشور اشاره دارد. کمبود آب می‌تواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: کمبود آب فیزیکی و کمبود آب اقتصادی. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود است. نگرانی‌های اصلی کشورمان در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویت‌بندی توسعه اقتصادی است.

برخی از کارشناسان محیط زیست و حوزه آب معتقد هستند که جانمایی اشتباه صنایع آب بر در شهرهایی که زاتا کم آب هستند باعث شده اکوسیستم زمین بهم خورده و امروزه مشکلات آن نمایان شود. بدون شک توسعه صنعت یکی از مولفه‌های اصلی پیشرفت کشورها است اما جانمایی آن باید درست انجام شود در غیر اینصورت دیگر آبی برای ادامه زندگی باقی نمی‌ماند از این رو دنیا به این سمت حرکت کرده، در ایران نیز البته دیر اما از دو سال پیش استقرار صنایع آب بر در درون سرزمین ممنوع شده است. 

اما ایران از آنجا که تا چند سال پیش محیط زیست اولویت نبود این کار مانند همه کارهای زیست محیطی دیگر با تاخیر انجام شد به طوری که حدود دو سال پیش دولت وقت تصویب کرد که هیچ صنعت آب بری نباید در داخل سرزمین ایجاد شود و باید در کنار سواحل احداث شوند، بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست از دو سال گذشته تاکنون دیگر به هیچ صنعت آب بری در داخل سرزمین مجوز احداث نداده است، در واقع بنا به گفته عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست در تمام دنیا اینگونه است این کار باید ۳۰ سال پیش اتفاق می افتاد تا اکنون با معضلی به نام کمبود آب مواجه نباشیم.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود که توسعه ناپایدار و نداشتن برنامه آمایش سرزمین موجب شد تا وضعیت کنونی برای زاینده رود و تالاب گاوخونی به وجود آید.

یکی از دیگر از معضلات و مشکلات در زمینه منابع آبی، فعالیت صنایع است، متاسفانه صنایع آب بر کشور به جای اینکه در کنار منابع آبی برپا شوند در درون سرزمین ایجاد می شوند و بر این اساس منابع آبی اطراف آنها جوابگوی نیاز نیست و بعد از مدتی مشکل کم آبی در آن منطقه ایجاد می شود.

امروزه ما با مصرف بی رویه و بدون برنامه ریزی خود منابع آبی را نابود کردیم و تالاب ها و رودخانه ها در حال خشک شدن هستند، زاینده رود در زمان شاه عباس دوم ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب داشت اما امروز با انتقال آب از حوضه های دیگر به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است یعنی دو و نیم برابر نسبت به زمان صفویه آب وارد زاینده‌رود می‌شود اما می‌بینیم هم زاینده رود و هم تالاب گاوخونی خشک شده اند که علت آن توسعه نادرست کشاورزی و استقرار نابجای صنایع سنگین است.

در همین خصوص غلامحسین کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی در مصاحبه ای با انتقاد از سد سازی دوران هاشمی رفسنجانی (پدر معنوی خود) گفت: در زمان ریاست‌جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی سدهای زیادی برای کنترل هرزآب‌ها و سیلاب‌ها ساخته شد. در مورد این که بعضی به ساخت این سدها انتقاد می‌کنند اما کسی هم نمی‌تواند منکر این باشد که امروزه نمی‌توان بدون سد و بند آب‌های سطحی را کنترل کرد. شاید در احداث برخی سدها هم اشتباهاتی صورت گرفته‌باشد اما استثناست.

این بخش از سخنان وی با واکنش کاربران فضای مجازی روبرو شد.

وی که سابقه استانداری اصفهان را در کارنامه خود دارد در بخش دیگری از سخنانش به جانمایی کارخانه فولاد مبارکه در اصفهان اشاره میکند و میگوید:

«مباحث مختلفی در مورد این موضوع مطرح شده و اختلاف‌نظرهایی نیز وجود دارد. همان اوایل انقلاب که من استاندار اصفهان بودم هم مطالعات مفصلی در مورد فولاد مبارکه که می‌گویند ۱۹۰ میلیون متر مکعب آب مصرف دارد، صورت گرفت. هم نظریاتی مطرح بود که صنایع فولاد باید در مناطق کنار دریا مثل بندرعباس ساخته شود هم نظرات خلاف آن بود که معتقد بودند نزدیکی به معادن و بحث نقل و انتقالات باید جدی گرفته شود. از سویی فرسایشی که در کنار دریا برای تاسیسات عظیمی چون فولاد مبارکه یا هر تاسیسات عظیمی در این حوزه وجود دارد، صلاح و صرفه در این است که جایی تاسیس شود که میزان فرسایش کمتر شود. در جمع‌بندی هم به این نتیجه رسیدند که این طرح در مرکز کشور ساخته شود. برای همه طرح‌ها باید جنبه‌های مختلف از جمله حمل و نقل، نیروی کار، فرسایش، امکانات زیربنایی و ... در نظر گرفته شود.»

او در واکنش به اظهاراتی در خصوص انتقال صنایع که از سوی برخی نمایندگان مجلس مطرح شده‌بود نیز گفت: «شاید بتوان صنایع جدید را در مناطق پرآب‌تر احداث کرد اما صنایع عریض و طویلی چون فولاد مبارکه را که نمی‌توان انتقال داد. ساخت همین فولاد مبارکه ۱۰ سال زمان برد. از زمانی که من استاندار اصفهان شدم مشغول به کار بودند و زمانی که من از استان رفتم،‌ خاطرم هست که آقای مهندس موسوی برای بهره‌برداری از فاز اول آن آمدند. مگر می‌شود فولاد مبارکه را جا به جا کرد. این‌ها حرف‌های شعاری ست.»

همین سخنان وی نیز با واکنش کاربران فضای مجازی هم روبرو شد. برخی از کاربران مقصر امروز زاینده رود را خود کرباسچی میدانند و برخی خوش خدمتی کرباسچی به هاشمی رفسنجانی را دلیل بی آبی اینروزهای زاینده رود میدانند.

او در واکنش به اختلافات استان‌هایی چون اصفهان، یزد، خوزستان، لرستان،‌چهارمحال و بختیاری و احتمال ایجاد تبعات امنیتی نیز توضیح داد: «نمایندگان مجلس و مسوولان سیاسی نباید به این گونه مسائل دامن بزنند. شاید در مورد آب برای کشاورزی و صنایع و مواردی از این دست انتقال آبی صورت گیرد و سهمیه جایی به جای دیگر داده شود شاید بتوان اعتراض کرد ولی در مورد آب خوردن نمی‌شود بحث استانی پیش کشید. تا جایی که در جریان هستم آبی که به سمت استان یزد می‌رود برای آشامیدن است. اواخر دوران استانداری من بود که مرحوم آیت‌الله خاتمی با مرحوم آیت‌الله طاهری دیدار و گفت‌وگو کردند، دولت هم کمک کرد و این انتقال آب صورت گرفت چرا که وضعیت آب آشامیدنی در منطقه یزد مشکلات جدی داشت و موقعیت اقلیمی آن هم با اصفهان متفاوت است. برای تامین آب خوردن نمی‌شود اعتراض کرد. بالاخره سرچشمه آبی که وارد اصفهان می‌شود هم از چهارمحال یا لرستان است و اگر بنا باشد استانی خود را مالک سرچشمه آب بداند، نمی‌شود مدیریت کرد.»

اشاره وی به انتقال آب زاینده رود به استان یزد است که در دولت خاتمی صورت گرفت.

خاتمی سال ١٣٨٧: در اوایل دولت اینجانب، انتقال آب زاینده‌رود به یزد نهایی شد و این باعث افتخار من است که این اقدام در دولت من انجام شده است(!)

مهمترین نقدی که به طرح انتقال آب زاینده رود به یزد می شود، انتقال آب بدون تامین منابع آن و عجله در این انتقال بدون در نظر گرفتن جایگزین آن همچون افتتاح پروژه کوهرنگ می باشد.

و همچنین میتوان به یکی دیگر از انتقال های آب زاینده رود که در گذشته سروصدای زیادی کرد به دوران هاشمی رفسنجانی و استانداری جهانگیری در اصفهان اشاره کرد. مصاحبه هاشمی‌رفسنجانی در پایان سفر سه‌روزه به استان اصفهان که در ۱۳ خرداد ۱۳۷۳ انجام شده است، می‌گوید: «تونل کوهرنگ خیلی طرح عظیمی است. حدود ۲۵۰ میلیون متر‌مکعب آب را از آن‌ طرف زاگرس به این‌ طرف می‌آورد. آبی که همیشه از اول تاریخ ایران هرز می‌رفته است. می‌دانیم این‌ طرف مناطق مرکزی ایران هر قطره‌اش باارزش است. اصولا یکی از کارهای مهم ما در آینده این خواهد بود که از مناطقی که آب زیادی دارند، از آن‌ طرف زاگرس و از جاهای دیگر، آب را به مناطق نیازمند من‌‌جمله به منطقه مرکزی منتقل کنیم و به‌دنبال همین هم تصمیم گرفتیم خط لوله انتقال آب از زاینده‌رود به کاشان را اجرا کنیم که جزء آرزوهای این منطقه بود».

اسحاق جهانگیری هم، یک‌شنبه ۲۳ دی‌ماه ۱۳۹۷ و در پایان سفر کاری خود به کاشان، از توسعه آبی و راه‌های مواصلاتی کاشان سخن گفت.

ایشان در دانشگاه کاشان، گفت: «یکی از بهترین خاطرات همه دوران خدمتم، تسهیل انتقال آب زاینده‌رود به کاشان و تکمیل آزادراه قم به کاشان و وصل شدن آن به اصفهان بود. […] در مقطعی از دوران استانداری، از آیت‌اللّه هاشمی مجوز انتقال آب زاینده‌رود به کاشان و همچنین تکمیل آزادراه قم به کاشان و وصل شدن آن به اصفهان را تقاضا کردم، که با پیگیری ایشان و همچنین امام‌جمعه محبوب و فقید کاشان، مرحوم آیت‌اللّه یثربی، این مهم انجام شد.»