هارپ و سونامی در کار نبود/ چرا زلزله هرمزگان تخریب زیادی نداشت؟

به گزارش پایگاه 598، به نقل از الف: روز یک‌شنبه هفته جاری در منطقه «فین» استان هرمزگان 2 زلزله به فاصله یک دقیقه رخ داد که بزرگی آنها بیش از 6 ریشتر بود و همین موجب شد انتظارات برای خسارت‌های این زلزله زیاد ارزیابی شود. به‌ویژه که ویدئوهای کوتاهی از لحظات وقوع زلزله منتشر می‌شد که حتی تریلی‌های 18 چرخ و خودروهای سنگین در حال تکان خوردن عجیب و غریب هستند.

با این حال خوشبختانه گزارش‌ها بعد از 24 ساعت حکایت از این داشت که این مناطق دچار خسارت سنگین فروریختن ساختمان‌ها و منازل مردم نشده‌اند و به‌جزء چند مورد فروریختن‌های سازه‌ها خسارت سنگینی گزارش نشده است. 

اولین تحلیل از سبک بودن خسارت‌ها

در نگاه اول ممکن است برخی تحلیل کنند زلزله‌های فوق در مناطق روستایی رخ داده و نوع سازه‌های این نواحی ساده هستند بنابراین اگر هم تخریب شود چندان چشم‌گیر نیست. اما از نگاه علی بیت‌الهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و از کارشناسان خبره زلزله‌شناسی علاوه بر این برای موضوع یاد شده توضیحات علمی دیگری نیز وجود دارد. 

2 عامل اصلی کم بودن خسارت‌ها

به گفته رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی  در منطقه فین هرمزگان خوشبختانه تخریب‌ها گسترده نبود و به فروریزش ساختمان‌ها به جزء چند مورد معدود منجر نشد که این موضوع را ناشی از 2 عامل می‌دانم. 

بیت‌الهی  در گفت‌وگو با خبرنگار الف تاکید کرد: عامل اول به نوع سازندهای زمین‌شناسی در منطقه هرمزگان و شمال آن مربوط است که بیشتر از نوع سازندهای رسوبی هستند که باعث جذب امواج لرزه‌ای می‌شود. این سازندها از عمق زمین که زلزله رخ می‌دهد تا به سطح زمین برسد باعث جذب آن می‌شوند. [اشاره به کاهش قدرت تخریبی امواج لرزه‌ای]

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: عامل دوم به کانون و عمق وقوع این زلزله‌ دوقلو در هرمزگان مربوط می‌شود. زلزله‌ اخیر با اینکه اعلام شد در عمق 15 کیلومتری رخ داد اما به‌نظرم عمق بیشتری داشت. 

اثر چراغ قوه‌ای و توضیحی برای شدت تخریب

وی در توضیح رابطه عمق زلزله با اثرات تخریبی آن این‌طور گفت:‌ در این مواقع از اصطلاح «اثر چراغ قوه‌ای» استفاده می‌شود. هنگامی‌که چراغ قوه در نزدیک یک دیوار روشن می‌شود محدوده‌ای کوچک اما با شدت نور زیاد را روشن می‌کند. بالعکس وقتی چراغ قوه را از دیوار دور می‌کنیم و به سطح آن نور می‌تابانیم محدوده‌ای وسیع و با شدت کمتر روشن می‌شود. 

این زلزله‌شناس تاکید کرد: زلزله که در کانون عمیق‌تر رخ می‌دهد امواج آن در مناطق گسترده‌تری احساس می‌شود اما از نظر قدرت تخریبی تا این امواج به زمین برسد از قدرت تخریبی و انرژی آن کاسته می‌شود. 

تراکم کم جمعیتی هرمزگان مزید بر علت

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین گفت: به غیر از دو عامل فوق منطقه هرمزگان از نظر تراکم جمعیتی هم تراکم کمی دارد و در بعضی روستاهای آنجا خانواده‌های کمی زندگی می‌کنند. این باعث می‌شود که اثرات تخریبی زلزله بر جمعیت کمتری باشد. 

ویژگی زلزله‌های منطقه هرمزگان 

وی در بخش دیگری داد: در محدوده شمال تنگه هرمز و در بخش انتهایی ایالت زاگرس به لحاظ زمین‌شناسی یک گسل‌هایی وجود دارد که در بخش زاگرس شانه‌ انتهایی آنها به‌ یکدیگر می‌رسند. در این محدوده یک سیستم گسلی دیگری هم وجود دارد که شامل نواحی غرب مکران می‌شود که با گسل شمالی جنوبی محدوده زاگرس تلاقی تکتونیکی دارد. 

بیت‌الهی با اشاره به اینکه این منطقه از نظر زلزله‌خیزی حالت فعالی دارد و طی چند سال اخیر زلزله‌های دیگری نیز در آنها رخ داده است، افزود: از نظر خصوصیات سازندی و زمین‌شناسی در این منطقه زلزله‌های خیلی بزرگ به‌ندرت رخ داده اما زلزله‌های بزرگ و متوسط متعددی در آن به‌وقوع پیوسته است. 

این زلزله‌شناس در ادامه گفت: در منطقه فین هرمزگان شاهد بودیم یک جفت زلزله یا «زلزله دوقلو» به فاصله 1 دقیقه و 34 ثانیه رخ داد. بزرگی‌های این دو زلزله نیز کمابیش یکسان بود. پس از آن هم پس‌لرزه‌های متعددی رخ دادند. مشابه چنین مدل زلزله‌هایی را پیشتر در منطقه اهر و ورزقان و بخشی از کرمان شاهد بودیم. 

وی تاکید کرد: وقوع زلزله به این مدل یک موهبت تلقی می‌شود چرا که آزادسازی انرژی‌های لرزه‌ای آن ماهیتی پلکانی دارد و کل انرژی به‌یکباره تخلیه نمی‌شود. 

ازگله کرمانشاه  هم با این گسل لرزید

در بخش دیگری بیت‌الهی خاطر نشان کرد: زلزله اخیر هرمزگان مربوط به گسل پیشانی زاگرس است که پیشتر در 21 آبان سال 96 هم مسبب وقوع زلزله‌ای در ازگله کرمانشاه شد. این گسل در راستای خود داری سگمنت‌های مختلفی است که هرکدام موجب لرزه‌هایی می‌شوند. 

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی سپس گفت: منطقه‌ای که به‌تازگی در آن زلزله رخ داد از نظر کیفیت ساختمان‌ها و سازه‌های آن وضعیت مناسبی ندارد. بسیاری از ساختمان‌ها فاقد اسکلت فلزی هستند و عمدتا با خشت و گل ساخته شده‌اند. بسیاری سازه‌ها مهندسی‌ساز نیست. این وضعیت را در سه استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی هم می‌بینیم. به‌ویژه سازه‌ها در بخش‌های روستایی واجد چنین خصوصیاتی هستند. 

پس‌لرزه‌ها زود تمام می‌شوند

در بخش دیگری بیت‌الهی با اشاره به وقوع پس‌لرزه‌های متعدد در زلزله هرمزگان بعد از دو زلزله اصلی گفت: گزارشی که از مراکز ثبت امواج زمین لرزه ثبت می‌شود مربوط به لرزه‌هایی است که بیش از 2.5 ریشتر قدرت دارد. این پس لرزه‌ها در مناطقی از جنوب هرمزگان و تنگه هرمز و جزایر خلیج فارس ثبت شده است. معتقد هستم مدت این پس لرزه‌ها بیش از چند روز به طول نخواهد کشید. 

وی افزود: در مورد زلزله کرمانشاه تا یک سال هم پس لرزه ثبت شد اما در زلزله محدوده هرمزگان این پس‌لرزه‌ها تا یک هفته گسترش نخواهد داشت و احتمال اینکه زلزله بزرگ دیگری رخ بدهد نیز وجود ندارد. به‌این ترتیب بعد از چند روز یک سکون نسبی در منطقه حاکم می‌شود. 

نمی‌تواند «هارپ» باشد!

این زلزله‌شناس درباره گمانه‌زنی‌ها در فضای مجازی درباره اینکه زلزله اخیر هرمزگان یک رخداد طبیعی نبوده بلکه ماحصل کار انسانی در قالب پدیده «هارپ» بوده است نیز این‌طور توضیح داد: پدیده هارپ از امواج الکترومغناطیسی به‌وجود می‌آید و در آن امکان ایجاد زلزله‌ای به این بزرگی نیست. حتی اگر پدیده‌ای این چنین بتواند لرزه‌ای به این بزرگی ایجاد کند نمی‌تواند پس‌لرزه‌های مکرر بعد از آن را ایجاد کند. سکانس‌ پس‌لرزه‌های متعدد و بزرگی آنها چنان است که نمی‌توان غیر از پدیده تکتونیکی فرضیه‌ دیگری قائل باشیم. 

وی گفت: زلزله اخیر حتی در مناطقی از اروپا احساس شد. درحالی‌که عوامل انسانی و هارپ در ایجاد انرژی لرزه کسری از اعشار را هم نمی‌توانند تشکیل دهند. به‌عنوان مثال خیلی انرژی لازم است تا زلزله هرمزگان بتواند در شهر رفسنجان، جنوب ایران و کشورهای جنوب خلیج فارس احساس شود. 

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد:‌ شکل رکوردی که لرزه‌نگارها برای این زلزله ثبت شد نیز نشان می‌دهد عوامل طبیعی باعث رخ‌داد آن هستند. چرا که در هارپ یک انفجار رخ می‌دهد و شکلی که لرزه‌نگارها ثبت می‌کنند ویژگی‌های متمایزی دارد. 

سونامی‌ نمی‌آید...

بیت‌الهی در پاسخ به شایعه دیگری در فضای مجازی درباره زلزله هرمزگان مبنی بر وقوع سونامی در منطقه تنگه هرمز گفت: تصور وقوع سونامی در چنین منطقه‌ای که زلزله شد و منطقه جنوبی کشور نداریم. البته در دریای عمان در سال 1945 بعد از یک فعالیت گسلی زیر بستر دریا یک سونامی رخ داد. اما در آب‌های کم‌عمق تنگه هرمز احتمال بروز سونامی نیست.