به گزارش سرویس اقتصادی پایگاه 598، دیروز برای چندمین روز متوالی در مقاطع مختلف زمانی، برق در سراسر کشور قطع شد. اصلیترین مقصر این اتفاقات کاهش ۸۵ درصدی سرمایهگذاری در صنعت برق، اورهال نکردن نیروگاهها و خطوط توزیع است. به طور کلی با وجود اینکه میزان مصرف برق کشور افزایش یافته اما اتفاقی قابل مدیریت بوده است. به گزارش «وطنامروز»، واحدهای مسکونی و تجاری برق ندارند و برای روشنایی و سرمایش به مشکل خوردهاند، مغازهدارها نمیتوانند از خدمات دستگاه کارتخوان استفاده کنند، چراغهای راهنمایی معابر اصلی خاموش شده و باعث سردرگمی رانندگان شده است، اینترنت تلفنهای همراه قطع است، سرویسگیران از مسافرکشهای اینترنتی به دنبال جایگزین هستند، بخشهای ویژه بیمارستانها دچار مشکل شدهاند؛ اینها تنها بخشی از شرح اتفاقات دیروز پایتخت و دیگر مناطقی بود که درگیر قطعی برق بودند.
* قطع گسترده اینترنت
قطع برق در گذشته با وجود تمام مشکلاتی که برای مردم به وجود میآورد بهندرت توانسته بود به شبکه اینترنت موبایل و مخابرات لطمه وارد کند اما این بار به دلیل تعمیق این اتفاق، باعث اختلال در شبکه ارتباطی کشور هم شد به طوری که مردم در فضای مجازی به صورت گسترده نسبت به قطع اینترنت تلفن همراه اعتراض داشتند. این اعتراضات البته با معذرتخواهی و توضیح وزیر ارتباطات همراه بود. محمدجواد آذریجهرمی در پاسخ به یکی از کاربران که نوشته بود: «بهتر نیست شرکتها برای عدم وجود آنتن در زمان قطع برق پاسخگو باشند و کلیه BTSهای مخابراتی دارای UPS هستند و اگر نیستند باید علت داشته باشد»، نوشت: «همه باید پاسخگو باشند. باتری دکلهای تلفن همراه، برای ۲ ساعت پاسخگوی قطع برق هستند، پس از دشارژ کامل، نیازمند ۸ ساعت اتصال به شارژر هستند تا به طور کامل شارژ شوند. متأسفانه در برخی نواحی، 8 ساعت برق مستمر شهری در دسترس نیست. در تلاش برای بهبودیم و از مشکل به وجود آمده پوزش میطلبیم». در آینده باید دید تا چه میزان این اتفاق به کسبوکارهای اینترنتی آسیب وارده کرده است. مشاهدات میدانی حاکی از آن است که سرویسگیران از تاکسیهای اینترنتی با مشکل جدی در این روزها روبهرو شدهاند.
* هرج و مرج در خیابانها
از سوی دیگر گستردگی قطع برق به قدری بود که چراغهای راهنمایی و رانندگی نیز در معابر از کار افتاد و این موضوع موجب سردرگمی رانندگان شد. این اتفاق در معابر اصلی، نمود بیشتری داشت به طوری که اغلب مناطق پرتردد در پایتخت دیروز شاهد ترافیکهای افسارگسیختهای بود. عینالله جهانی، معاون اجتماعی پلیس راهور ناجا در این رابطه با بیان اینکه به راهنمایی و رانندگی قبل از قطعی برق اطلاعی داده نمیشود، اظهار داشت: رانندگان به هنگام خاموشی چراغها بر اساس مقررات راهنمایی و رانندگی حق تقدم را رعایت کنند. از سوی دیگر قطع برق باعث اختلال خدماترسانی بخش درمان هم شده است. با توجه به شیوع کرونا و حجم بالای تعداد بستریها در مراکز درمانی این اتفاق باعث آسیب به جان بیماران بویژه کسانی که در بخشهای ویژه بستری هستند، شده است.
* کاهش نرخ رشد ظرفیت تولید نیروگاههای برق کشور
اگر بخواهیم مهمترین و اصلیترین دلیل قطعی برق در نقاط مختلف کشور را بیان کنیم، میتوانیم به عدم رشد ظرفیت تولید نیروگاههای برق کشور اشاره کنیم؛ موضوعی که اگر در طول این سالها توسط دولت تدبیر و امید اهتمام ویژهای به آن میشد، این روزها شاهد قطع برق گسترده در کشور نبودیم. طبق آمارها نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور در یک دهه اخیر نزولی بوده است.
در همین ارتباط، رئیس هیاتمدیره سندیکای صنعت برق با بیان اینکه وقوع خاموشیهای امسال کاملا قابل پیشبینی بود، گفت: نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ به طور کلی نزولی بوده و از 8/8 درصد در سال ۱۳۸۹ به 2/2 درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته و رشد متوسط سالانه در ۱۰ سال گذشته ۳ درصد بوده است. علی بخشی با بیان اینکه در 5 سال اخیر سهم بخش تولید از مجموع سرمایهگذاری انجام شده، حدود ۱۵ درصد بوده است، اظهار کرد: معادل ارزی سرمایهگذاری انجام شده نشان میدهد روند سرمایهگذاری در صنعت برق از 5/6 میلیارد دلار در سال ۱۳۸۷ به 63/0 میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ رسیده است. این روند نزولی سرمایهگذاری با روند نزولی نرخ رشد افزایش ظرفیت نیروگاهی کشور نیز همخوانی دارد.
از سوی دیگر روند رشد تقاضا در دهه گذشته صعودی بوده و به طور متوسط 5 درصد رشد داشته؛ این در حالی است که روند رشد ظرفیت تولید برق کشور در ۱۰ سال گذشته به طور متوسط نزولی بوده و متوسط رشد آن 3 درصد بوده است. این تفاوت نرخ رشد منجر به شکاف عرضه و تقاضا میشود که در نتیجه آن حجم عرضه برق از حجم تقاضای برق جا مانده و منجر به خاموشی میشود.
* رمزارزها نمیتواند عامل اصلی باشد
با آنکه دلیل اصلی قطعیهای اخیر برق سوءمدیریت است، دولتیها یکی از عللی را که برای قطعی برق مطرح میکنند، استفاده بسیار زیاد ماینرهاست اما طبق آمارها اینچنین نیست. هماکنون میزان مصرف ماینرها حدود 700 مگاوات است و با توجه به اینکه بالای 7 هزار مگاوات کسری برق در کشور وجود دارد، ماینرها سهم قابل توجهی در این میزان ندارند. طبق گفته سخنگوی صنعت برق در زمستان سال گذشته، نهایت مصرف ماینرها 700 مگاوات است و محاسبه میزان مصرف دستگاههای ماینر کار پیچیدهای نیست. از سوی دیگر نرخ فروش برق به ماینرها 18 برابر کمترین نرخ فروش برق در کشور است و میتوان درآمد حاصل از این طریق را صرف توسعه زیرساخت و افزایش تولید کرد. به نظر میرسد عدهای برای سرپوش گذاشتن بر سوءمدیریت و قصور خود به دنبال مقصر هستند و اشتباه خود را قبول نمیکنند. در سالهای اخیر مدیریت هوشمند تولید و توزیع در کشور رخ نداده است و اکنون نتیجه ناکارآمدی دولت در این حوزه را در قطعیهای مکرر برق مشاهده میکنیم. به گفته رئیس هیاتمدیره سندیکای صنعت برق درباره استخراج غیرقانونی رمزارزها که به عنوان عامل بروز خاموشیهای ابتدای سال ۱۴۰۰ مطرح شده، اگر چه به دلیل نبود اطلاعات دقیق، نمیتوان مبتنی بر داده استدلال کرد ولی میتوان مدعی شد موضوع استخراج رمزارزها نمیتواند عامل اصلی باشد، چرا که شکاف بین عرضه و تقاضای برق روندی داشته است که از سالهای قبل وجود داشته و بدون ظهور رمزارزها پدیده خاموشی باز هم مشاهده میشده است.
* افت سرمایهگذاری در طول یک دهه اخیر
سرمایهگذاری در صنعت برق از 5/6 میلیارد دلار در سال ۱۳۸۵ به ۶۳۰ میلیون دلار در سال ۹۹ رسیده و تعداد قراردادهای متوقف در حوزه توزیع بیش از ۳۰۰ قرارداد و تعداد قراردادهای متوقف در حوزه انتقال، بیش از ۱۰۰ قرارداد است. چرخه معیوب اقتصاد برق که شامل قیمتگذاری برق، کسری بودجه و کاهش سرمایهگذاری میشود، یکی از چالشهای این صنعت شناخته شده است. همچنین نظام حقوقی و قراردادی یکجانبه و ناکارآمد که شامل عدم تعدیل قراردادها، توقف قراردادها و انباشت بدهی به بخش خصوصی است، از دیگر مشکلات این صنعت است. مشکلات پایداری شبکه و ناترازی، مشکلات زنجیره تامین و صادرات برق، چالش دسترسی به مواد اولیه از صنایع بالادستی و کاهش صادرات تجهیزات و خدمات مهندسی از دیگر مشکلات این صنعت است.
* راهکارهای جلوگیری از خاموشی
آنچه در این بین مهم است اصلاح «اقتصاد برق» از طریق اصلاح نظام قیمتگذاری، تامین مالی سرمایهگذاری و تسویه مطالبات بخش خصوصی است. از سویی پشتیبانی از ساخت داخل و شرکتهای دانشبنیان، کاهش هزینه و سهولت دسترسی به مواد اولیه، پشتیبانی از بخش تولید در صنعت احداث و رفع موانع صادرات برق و خدمات مهندسی مواردی مهم و نیازمند توجه است. استفاده از تجهیزات مبتنی بر فناوری یا هوشمندسازی ساختمانها، یکی از نیازهای ضروری در اعمال مدیریت مصرف انرژی است که با به کار بردن این تجهیزات میتوان تا 40 درصد در مصرف برق صرفهجویی کرد.
نایبرئیس هیاتمدیره سندیکای صنعت برق درباره این مساله گفت: برای جلوگیری از خاموشی باید به افزایش ظرفیت تولید برق، متنوعسازی سبد عرضه و تغییر مدل کسب و کار تولید- مصرف برق، بهینهسازی مصرف برق (کاهش شدت مصرف)، اصلاح منحنی بار شبکه برق (پیکسایی)، نوسازی شبکه، بهینهسازی مصرف و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و تولید برق توجه شود.
* پایینترین رکورد توسعه ظرفیت تولید برق
بر اساس آمار وزارت نیرو، دولت روحانی در بین دولتهای پس از انقلاب، کمترین میزان توسعه ظرفیت تولید برق کشور را انجام داده است. از ابتدای سال ۹۲ تا پایان سال ۹۹ ظرفیت اسمی تولید برق کشور فقط ۲۳ درصد افزایش یافته است که در بین دولتهای پس از انقلاب، با فاصله بسیار، بدترین عملکرد محسوب میشود. از آنجا که توسعه ظرفیت نیروگاهی کشور فرآیند کوتاهمدتی نیست، این مشکل حداقل تا پایان سال جاری و با تغییر دولت هم دامنگیر مردم ایران خواهد بود و دولت جدید ناچار است فورا در ابتدای فعالیت خود با سرمایهگذاری شدید در صنعت برق، برای سال آینده فکری کند تا اهمال ۸ ساله دولت روحانی را بتواند جبران کند.
سخنگوی صنعت برق: خاموشیها ادامه دارد
سخنگوی صنعت برق با بیان اینکه ۳ روز بسیار گرم را پیش رو داریم (دوشنبه، سهشنبه، و چهارشنبه)، گفت: روز گذشته (یکشنبه) نیاز مصرف به ۶۵ هزار و ۹۰۰ مگاوات رسید که تاکنون در صنعت برق سابقه نداشته است اما با توجه به گرمای پیش رو، احتمال اینکه این رقم از ۶۶ هزار مگاوات فراتر رود، وجود دارد.
مصطفی رجبیمشهدی با اشاره به اینکه نیروگاههای کشور توان تولید بیش از 55 هزار مگاوات را ندارند، خاطرنشان کرد: هماکنون شاهد فاصله 11 هزار مگاواتی تولید و مصرف برق هستیم که این میزان فاصله تولید و مصرف را باید با فعالیتها و برنامههای جابهجایی بار صنایع و مشترکان عمده پر کنیم یا اگر امکانپذیر نباشد، ناچار به اعمال خاموشی خواهیم شد. رجبیمشهدی درباره دلایل خاموشیهای خارج از برنامه یکشنبهشب نیز اظهار داشت: به منظور حفظ پایداری شبکه، رلههای فرکانسی بهکار گرفته شد و هنگامی که تراز تولید و مصرف از حد استاندارد فراتر رود و امکان کنترل مصرف وجود نداشته باشد، این رلهها به صورت خودکار بهکار افتاده و برق تعدادی از مشترکان را قطع میکنند.
وی با عذرخواهی از مشترکان به دلیل بروز خاموشیهای خارج از برنامه، تصریح کرد: در صورتی که رلههای فرکانسی بدرستی عمل نکنند، شاهد خاموشی گستردهای در کشور خواهیم بود و به همین دلیل به این رلهها جهت حفظ پایداری شبکه برق کل کشور نیازمندیم. سخنگوی صنعت برق در عین حال با اشاره به اینکه در روزهای گذشته نیز تعدادی از واحدهای نیروگاهی در مجموع به ظرفیت 2 هزار مگاوات از مدار تولید خارج شد، یادآور شد: هماکنون تمام تاسیسات ما تحت فشار شدیدی قرار دارند، بنابراین در این شرایط حفظ پایداری شبکه سراسری نیازمند همکاری و کاهش مصرف همه مشترکان است. رجبیمشهدی با بیان اینکه سال گذشته پیک مصرف برق 58 هزار و 253 مگاوات بود، افزود: کمبود بیش از 10 هزار مگاواتی برق با صرفهجویی و مدیریت بار قابل جبران است اما ساخت نیروگاه امری زمانبر است که حتی با فرض داشتن زمان مناسب 200 هزار میلیارد تومان سرمایه برای ساخت این میزان نیروگاه نیاز خواهیم داشت. وی رشد متعارف مصرف برق را 4 تا 5 درصد عنوان کرد و گفت: این در حالی است که امسال شاهد حداقل 14 درصد افزایش مصرف هستیم که پاسخگویی آن براحتی مقدور نیست. رجبیمشهدی از مهمترین دلایل این میزان افزایش مصرف را ناهنجاری دمایی توصیف و خاطرنشان کرد: در این شرایط شاهد افزایش یکباره و شدید دما در همه نقاط کشور هستیم که باعث افزایش استفاده از وسایل سرمایشی در کنار استفاده از سایر وسایل برقی میشود. وی افزایش مصرف برق بخش صنعتی و کشاورزی و اضافه شدن یک میلیون مشترک جدید به شبکه برق را از دیگر دلایل بالا رفتن مصرف برق عنوان کرد و افزود: این در حالی است که امسال شاهد پدیدهای به نام استخراج رمز ارز هم هستیم که به ۲ بخش غیرمجاز و مجاز تقسیمبندی میشود. رجبیمشهدی ادامه داد: مراکز مجاز که بر اساس دستور رئیسجمهور تا پایان شهریور تعطیل هستند ولی درباره مراکز غیرمجاز اگر چه تاکنون بیش از 3500 هزار مرکز کشف شده اما همچنان نیازمند مقابله بیشتر با فعالیت این مراکز و شناسایی و جمعآوری آنها هستیم. سخنگوی صنعت برق تصریح کرد: در صورت همکاری صنایع، ما هم در ماههای بعد با آنها نهایت همکاری را خواهیم داشت. رجبیمشهدی تاثیر راهکارهای مدیریت مصرف را در جلوگیری از بروز خاموشی بسیار مهم و آنی عنوان کرد و اظهار داشت: در صورتی که مشترکان از سایهبان برای کولرهای آبی استفاده کنند و از دور کند این نوع کولرها بهره بگیرند، شاهد کاهش 2 هزار مگاواتی مصرف برق خواهیم بود. موضوع قطعهای خارج از برنامه که مورد تایید سخنگوی صنعت برق است باعث رنجش مردم شده است. مسلما حل مشکل کمبود برق احتیاج به زمان است اما دولت میتواند حداقل به جدول زمانبندی قطع برق عمل کند تا حداقل کمی از حجم مشکلات مردم بکاهد.