گزارشی از اجرای سیستم آکواپونیک در پرورش گیاهان و آبزی پروری + کلیات طراحی سیستم آکواپونیک بومی

- "این گزارش به جایگاه و روند دستیابی یک واحد دانش بنیان داخلی به دانش فنی آکواپونیک (آکواپونیک به هر گونه سامانه اطلاق می‌شود که فعالیت‌های کشاورزی را با پرورش هر گونه حیوان اعم از دام یا آبزی در محیط‌های محدود شده ترکیب کند.) در حوزه کشاورزی آب محور در مقیاس پایلوت خانگی می پردازد و به سوالات فوق پاسخ می دهد"

ضرورت طرح

امروزه استفاده مطلوب از منابع انرژی در جهان از جمله ذخایر نفت و گاز و آب و خاک و...، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در چنین شرایطی به نظر می رسد که بهره ­برداری حداکثری از منابع و ذخایر آبی، بیش از پیش مورد توجه هر کشوری قرارگیرد، از سوی دیگر با توجه به بحران ایجاد شده در حوزه سلامتبر اثر بیماری کوید 19 ( [1])، درجهان و مشکلات اقتصادی حاصل از آن از جمله افزایش بیکاری و نیز افزایش هزینه های معاش و زندگی، تامین محصولات غذایی سالم و ارزان، برای خانواده ها، بسیار دشوارگردیده استبه همين علت، اغلب کشورها به چــاره انديشي و مطالعه و تحقیقدرخصوصنحوه تولید و تامین مواد غذايي سالم و ارزان برای دسترسی عموم افراد جامعه برآمده اند از سوی دیگر تولید محصولات تراریـــــخته( [2]) نیز آسیب ها و تهدیدات جدیدی را برای سلامت مردم جهان به ارمغان آورده است در این راستا چاره اندیشی برای توليـــد محصـولات غذایی سالم و ارگانیک( [3]) و ارزان برای حفظ و ارتقای سلامت افراد جامــعه، از وظایف اصلیحاکمان آن جامعه مي­باشدو رسیدنبه اين هدف جزباانجام مطالعات علمي و بكارگيري تکنولوژی ( [4])روز توسط کارشناسان و نخبگانامکان پذیرنخواهدبود.در این راستا با توجه به پيشرفت های دانشی در حوزه کشاورزی، طراحی سیستم های( [5])نوین کشت آبی بدون استفاده از خاک، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

از سویی دیگر، در چند دهه اخیر مدیریت و مصرف بهینه آب در کشورمان از اهمیت بالایی برخوردار گردیده است با در نظرگرفتن رشد جمعیت در کشور، سرانه منابع آب تجدید شونده برای هر نفر در ایران بطور سالانه، در سال 1335 معادل 7000 متر مکعب بوده است که در سال 1375 این مقدار به میزان 2000 متر مکعب کاهش یافته و پیش بینی می شود که تا سال 1400 به حدود 800 متر مکعب کاهش یابد، به گفته کارشناسان در سـال های اخیر تاکنون این روند کاهشی ادامه یافته، و به کمتر از 750 متر مکعب رسیده است([6]) بنابراین موضــوع نحوه مدیریت مصرف آب نیز می تواند بعنوان تهدیدی جدیدر کشور در نظر گرفته شود.

هدف طرح

با توجه به سهم 80 درصدی از تخصیص منابع آبی کشور در بخش کشاورزی ([7]) و نیز وجود مخازن فراوان ذخیره آب جهت آبیاری در کشور، بوضوح مشاهده می­کنیم که منابع فراوانی از آب به صورت ارزان در اختیار ما قرار دارد که با اندک تغییراتـی در مدیریت مصرف بهینه آن می توان به افزایش کارآمدی چند برابری آن اقدام نمود .هدف اصلی از اجرای این طرح به حداکثر رساندن راندمان عملکرد منابع آبی کشور با بهینه سازی مصرف از این ثروت عظیم توسط روشی نو در حوزه کشاورزی با طراحی یک سیستم کشت آب محور-آکواپونیک ([8])-، همراه با بازده اقتصادی بالا جهت تولید محصولات غذایی سالم و ارزان بمنظور افزایش سلامت جامعه می باشد. مي‌توان گفت آکواپونیک سیستمی ترکیبی در حوزه کشاورزی با اجزای بیولوژیک ([9]) است که قابل بکارگیری و استفاده توسط تمام اقشار جامعه اعم از روستایی و شهری می باشد و این امر اگر در داخل گلخانه های کوچک خانگی با شرایط جغرافیایی و اقلیمی ([10]) در نظرگرفته شود، علاوه بر افزایش راندمان، باعث کاهش هزینه های مرتبط با ساخت و ساز گلخانه های صنعتی و افزایش بازدهی در مقیاس کوچک خانگی می­گردد، البته این موضوع باطراحی مناسب کارشناسان این رشته بصورت اختصاصی جهت پرورش همزمان ماهی با ماکیان و دام سبک به همراه کشت گیاهان بومی در خانوارهای روستایی و یا بطور خاص در خانواده های شهری با استفاده از سیستم تسویه فاضلاب شهری قابل پیاده سازی و اجرا است از طرف دیگر در مناطق خشک و نیمه خشک کشور بدلیل نیاز به صرفه جویی و استفاده بهینه در مصرف آب امری ضروری است.

تعریف طرح

کشت گیاهان در تلفیق با پرورش ماهی بهمراه ماکیان و دام سبک دارای محاسن متعددی همچون بهبود طعم و کیفیت محصولات تولیدی است و نیز منجر به بهبود کیفیت آب استخرهای پرورش ماهی، کاهش آلودگی محیط زیست، کاهش تأمین هزینه آب، و صرفه جویی در مصرف کودهای شیمیایی می گردد. یکی از مشکلات پرورش دهندگان ماهی، تجمع آمونیاک([11]) دفع شده توسط ماهی درآب است که یک مادهسمی به شمار می رود و برای پاک سازی آب از این ماده مجبور به استفاده از بیو فیلترهایی([12]) پرهزینه می باشند که آمونیاک را به نیترات([13]) تبدیل کند، این در حالی است که مواد دفعی حاوی نیترات، می تواند در یک چرخه کامل سیستمی، بصورت طبیعی، منبع غذایی بسیار مفیدی برای گیاهان، در کشت آکواپونیک باشد.

راهکار استفاده از سیستم آکواپونیک در کشاورزی آب محـور با بکارگیری چند رشته علمی به معنای تلفــیق آبزی پروری بهمراه پرورش ماکیان و یا دام سبک با ترکیب سیستم کشت هیدروپونیک([14]) می باشد. بطور ساده سیستم اکوآپونیک شامل یک مخزن پرورش ماهی است که آب از سطوح نزدیک به بستــــــــــر آن به محیط کشت گیاهــــان وارد می شود. آب حاوی مواد دفعی که از مخـزن پرورش آبزی با کود ماکیان و دام سبک ترکیب و به محیط کشت گیاه وارد می شود با ریشه گیاه تماس حاصل نموده، آب و مواد مغــذی مورد نیاز گیاه را به ریشه منتقل نموده و پس از گذر از بستر گیاه، علاوه بر تجزیه مواد آلــــی و مواد سمی توسط باکتـریهای([15]) موجود روی سطح ذرات تشکیل دهنده بستر، فیلتـــر شده، جلبک ها( [16]) وسایرمواد معلق را دربین دانه های بستر برجای می­گذارد و بصورت آب تازه مجدداً وارد مخزن پرورش آبـــــزی می شود بنابراین با استفـاده از این روش می توان با تولید گوشت انواع ماهــی و ماکیان مانند اردک یا غاز، در کنار سـایر محصولاتکشاورزی اعم از سبزی و صیفی ویاگیاهان مختلف دارویی، علاوه بر افزایش سلامت در خانواده ها، از هدر رفت منابع آبی جلوگیری نموده و به خلق ثروت در مقیاس کوچک خانگی پرداخت.

نتایج طرح

در جمع بندی می توان گفت که این شیوه، به عنوان یک روش نوین در بهینه سازی و مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی، بیش از پنجاه سال است([17]) که مورد توجه کارشناسان در دنیا قرار گرفته است، ولی متاسفانه هنوز وارد فضای علمی و کشاورزی کشـــــــور نگردیده است، لذا اینجانب پس از بررسی و انجام مطالعات اولیـه از اواخر سال 1392، طراحی یک سیستم پایلوت([18]) آکواپونیک را در دستور کار خود قرار داده و بعد از پنج سال موفق به راه اندازی سیستم فوق گشته ام، تا نه تنها به راهکار مناسب برای حل مسایل تکنــــــولوژیک( [19]) این طرح پرداخته باشم بلکه از سال 1397 با پیاده سازی و اجرای برخی از بخش های عملیاتی و زود بازده این طرح به عنوان یک واحد کارآفرین موفق به درآمدزایی در این بخش بپردازم تا با افزایش بازدهی طرح، سهم خود را در فتح قله های دیگری از جبهه اقتصاد مقاومتی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ادا نمایم. قابل ذکر است که این روش می تواند به عنوان یکی از راهکارهای مناسب در حوزه اشتغالزایی در کشور با کمترین هزینه سرمایه گذاری خصوصا در استانهای شمالی کشور ( [20]) منجر به درآمد زایی و خلق ثروت برای خانواده های محروم گردد.

مجموعه حاضر حاصل مطالعات و تجارب گروهی از کارشناسان بی ادعا می باشد که بدون دریافت هیچ گونه حمایتی ازدولت بصورت داوطلبانه در راستای اطاعت از فرامین مقام معظم رهبری اقدام نموده و با اجرای سیستم آکواپونیک با پرورش صدها قطعه ماهیان خاویاری و گرمابی و نیز پرورش ده‌ها عدد ماکیان به طور همزمان به همراه کشت و برداشت چندصد کیلو انواع صیفی و سبزیجات بومی و گیاهان دارویی ارگانیک در فضای کمتر از 500 متر بصورت خانگی به بهره برداری رسیده است.

دستاوردهای طرح

در این راستا برای آشنایی بیشتر علاقمندن به سرمایه گذاری در این حوزه مجموعه تلاش ها و تجارب انجام شده در طی هشت سال در پنج بخش به شرح ذیل جمع­آوری و تدوین گردیده است:

بخش اول : آبزی پروری(پرورش ماهیان گرمابی و خاویاری و ...)

بخش دوم : پرورش همزمان ماکیان (مانند اردک یا غاز و ...) با ماهی

بخش سوم : مدیریت و طراحی و اجرای گلخانه های هوشمند (آکواپونیک)

بخش چهارم : پرورش دام سبک (با محصولات آکواپونیک)

بخش پنجم : پرورش گیاهان دارویی جهت عصاره گیری و دم نوش به روش آکواپونیک.

هر چند اینجانب پس از هشت سال تلاش شبانه روزی هنوز موفق به کسب مجوزهای لازم جهت راه اندازی قانونی این واحدکسب و کار خانگی آکواپونیک از مراجع ذیربط مانند جهاد کشاورزی و شیلات و وزارت نیرو وزارت کار و اموراجتماعی و سازمان محیط زیست و ... نگردیده ام و بهمین دلیل تاکنون خسارتهای جبران ناپذیری به بنده وارد گردیده است و تا تعطیلی کامل این واحد تولیدی در اسفند سال 1398 پیش رفته( [21]) و با کمک برخی از دلسوزان تولید نجات یافته ام و نیز تاکنون از سوی هیچ ارگان دولتی، هیچ گونه حمایت و تسهیلاتی دریافت ننموده ام ولی خدا را سپاسگزارم که موفق به راه اندازی موفق این واحد کسب و کار خانگی گشته و تجارب خود را برای کسانیکه قدم به پیمودن این مسیر سخت می نمایند گــــردآوری نموده ام.( [22])

در خاتمه از حمایت و پشتیبانی و سرمایه گذاری مادی و معنوی همه دوستانی که اینجانب را در پیمودن این مسیر یاری نموده اند از جمله همسر عزیزم و فرزندان فداکارم تشکر می نمایم و امیدوارم که این تلاش ناچیز با بضاعت کم در عرصه جهاد اقتصادی مورد قبول حضرت حق واقع گردد.- والسلام-بهمن ماه 1399.