نسل هتل‌نشین!

پیشوایان دینی که از سرچشمه‌ی فیض علم و حکمت خداوند سیراب گشته‌اند، می‌توانند برای ما الگوی بسیار شایسته‌ای در امر تعلیم و تربیت باشند و ما را در این زمینه یاری دهند.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «خداوند رحمت کند پدری را که با نیکی نمودن و مهربانی به فرزندش و با آموزش‌دادن و ادب‌کردنش او را در نیکی به خودش یاری کند.»(مستدرک الوسائل، ج۲، ص۶۲۶)  

امر تربیت کودک، امر مهم و خطیری است؛ اما متأسفانه دسته‌ای از والدین در این زمینه دچار افراط و تفریط هستند.

 برخی از والدین در سپردن مسئولیت به فرزندان خود اهل افراطند. آنها والدین کمال‌گرا و مطلق‌خواهند.

این دسته از والدین، فرزندانی مضطرب، خودباخته و افسرده پرورش می‌دهند. آنها از کودکان خود انتظار دارند تا همواره و در همه جا، همه‌ی کارها را به طور کامل انجام دهند و روی پای خود بایستند.

در نقطه‌ی مقابل این والدین، دسته‌ای دیگر از والدین وجود دارند که در دادن مسئولیت به فرزندان خویش اهل تفریطند. آنها اجازه نمی‌دهند فرزندان‌شان کوچکترین وظایف شخصی خود را انجام دهند. آنها والدین خدمتگزارند و خانه‌ی آنها هم به هتل تبدیل شده است.

در نگاه اسلام افراط و تفریط هر دو مذموم شمرده شده و بهترین روش تربیت، شیوه‌ی اعتدال و میانه‌رویست.

 خداوند در آیه‌ی ۱۴۳ سوره‌ی بقره می‌فرماید:

«وَکَذلِکَ جَعَلناکُم أُمَّةً وَسَطًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَیَکونَ الرَّسولُ عَلَیکُم شَهیدًا» : «و همان گونه (که شما را به راه راست هدایت کردیم)، شما را امتی میانه (وپیراسته از افراط و تفریط) قرار دادیم.»

دستورات الهی همچون نسخه‌ی طبیب است. یک روز این نسخه و روز دیگر نسخه‌ای دیگر نجات بخش است و هرکدام در جای خود نیکو و ضامن سعادت و تکامل انسان است. مسلمانان به این وسیله در بوته‌ی آزمایش قرار می‌گیرند.

«امت وسط» خصوصیت جامعه‌ای اسلامی است؛ «وَکَذٰلِکَ جَعَلناکُم أُمَّةً وَسَطًا»، راه وسط، همان راه اسلام است. آری راه موفقیت این است که به دنبال رضای الهی و انجام تکالیفمان باشیم. خدای متعال راه‌ها را مشخص کرده و راهنمایانی نیز قرار داده است.  

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که افراط و تفریط دارای مصادیق متعددی است و مشمول همه‌ی ابعاد زندگی انسان اعم از عبادت، تفریح، شغل و حتی تربیت فرزندان‌مان می‌شود. ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) به سبب پاکی و عصمت الهی از افراط و تفریط در زندگی دوری کرده و در همه‌ی کارها درست‌ترین راه را رفته‌اند و به هیچ سمتی منحرف نشده‌اند. از این رو، خداوند آنها را گواهان بر مردم قرار داده تا ایشان در دنیا شاهد اعمال مردم باشند و در دادگاه قیامت نزد خداوند گواهی دهند و خداوند بر اساس گواهی آنها حکم خواهد کرد.

در زمینه‌ی تربیت فرزندان، افراط و تفریط، آفت تربیت به حساب می‌آید. بنابراین لازم است گروه میانه‌ای را که هیچ‌گاه در اعتقادات، اخلاقیات و عمل، افراط و تفریط ندارند، چراغ راه خویش قرار دهیم، تا در این زمینه به بیراهه نرویم و میانه‌روی و اعتدال را سرلوحه‌ی کارهای‌مان قرار دهیم.

در گذشته‌ مرسوم بود دخترهای خانه صبح زود بیدار می‌شدند و به کمک مادر، خانه را نظافت می‌کردند، سپس رهسپار مدرسه می‌شدند. پسرها نیز مجبور بودند یا صبح هنگام نان و مایحتاج خانه را تأمین کنند و یا در کارهای مردانه به پدر خود کمک کنند.

امروزه اگر چه در خانواده‌ها با معضل فقر و گرفتاری اقتصادی مواجه هستیم؛ ولی در عین گرفتاری، در حال پرورش «نسل هتل‌نشین» هستیم. گویا در پرورش این نسل میان خانواده‌های فقیر و غنی تفاوتی نیست.

برخی از والدین با تربیت نسل هتل نشین از تهیه‌ی یک نیمروی ساده تا دادن آب به فرزندان‌شان دریغ نمی‌کنند، تا مبادا آبی در دل آنها تکان بخورد! آنها کمتر به فرزندان خود فرصت مواجهه با مشکلات و کمبودها را می‌دهند. نتیجه‌ی این‌گونه تربیت این است که چنین نسلی در برابر کوچکترین ناکامی زود مأیوس و ناامید می‌گردد و دست از تلاش برمی‌دارد.

امروزه با نسلی مواجهیم که والدین را به خدمت گرفته‌اند. به عنوان مثال هر روز صبح برای رفتن به مدرسه یا باید سرویس درب منزل آماده باشد، یا والدین بچه‌ها را به مدرسه برسانند و این خدمت‌رسانی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که حتی والدین کیف و وسایل شخصی فرزندان را هم آماده می‌کنند. در بعضی موارد حتی تا درب مدرسه حمل می‌کنند.

 اکنون با توجه به شیوع ویروس کرونا، سبک زندگی دستخوش تغییر شده و شیوه‌ی آموزش مجازی، خدمت‌رسانی همه جانبه‌ی والدین به فرزندان خویش را فراهم ساخته است. شرایط کرونا زمینه‌ای را فراهم کرد تا تهیه‌ی تلفن همراه، لپ تاپ شخصی و شارژ مرتب اینترنت نیز جزء خدمت‌رسانی‌های جدید والدین محسوب گردد.

متاسفانه ما در حال پرورش نسلی هستیم، که صبح هنگام، هر زمان خواست بیدار می‌شود و از هتل خانه خارج می‌شود؛ والدین خدمت گزار، هتل خانه را نظافت می‌کنند و با یک تلفن همه‌ چیز برای او فراهم می‌گردد. غافل شدیم از اینکه لطف مکرر، حق مسلم می‌شود!

چنین نسلی وقتی در برابر اتاقی که در آن می‌خوابد، خانه‌ای که در آن زندگی می‌کند و ظرفی که در آن غذا می‌خورد، احساس مسئولیت ندارد، چگونه در قبال سرزمینی که از آب وخاک آن بهره می‌برد، احساس مسئولیت خواهد داشت!

برای نسل‌هتل‌نشین، سرزمین هم مانند خانه چون هتلی است که می‌توان در آن خورد، خوابید و ریخت‌وپاش کرد. از مواهب طبیعی آن به طور کامل بهره برد و اگر باب میل نبود آن را ترک کرد، با این تفاوت که پیشکار آماده به خدمت ندارد و همه فقط برای خوردن و خوابیدن و بهره‌بردن آمده‌اند. این نسل را چه کسی جز ما تربیت کرده است!

در قرآن کریم از مال و فرزندان به عنوان «فتنه یا وسیله‌ی آزمایش» نام برده شده است؛

وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ» (انفال:۲۸)؛ «وبدانید، که اموال و اولاد شما فقط وسیله‌ی آزمایش است؛ و (برای کسانی که از عهده‌ی امتحان برآیند)، پاداش عظیمی نزد خداست».

در این آیه از ثروت و فرزندان، به عنوان دو وسیله‌ی آزمایش نام برده شده و به مسلمانان می‌فرماید، که به خاطر اموال و فرزندان‌تان، به خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امانت‌های دیگران خیانت نکنید.

این آیه به مسلمانان هشدار می‌دهد که، شما به وسیله‌ی اموال و اولادتان آزمایش می‌شوید، مبادا که از این آزمایش سرافکنده خارج شوید. به هر حال، این دو (مال و اولاد) از مواردی هستند که انسان به شدت به آنها دلبستگی دارد. به همین سبب، همه‌ی ما باید در میدان بزرگ امتحان، خود را به خدا بسپاریم و به هوش باشیم؛ زیرا افراد بسیاری در این دو میدان لغزیدند و نفرین ابدی را برای خود فراهم کردند. (تفسیر نمونه، ج۷، ص ۱۳۸)

از این آیه چنین استنباط می‌شود که، والدین لازم است در برابر این وسیله‌ی آزمایش الهی در درگاه خداوند پاسخگو باشند. برای والدینی که پر از عاطفه و مهربانی نسبت به فرزندان‌شان هستند، مشکل است که بخواهند آنها را صبح زود بیدار کنند، یا به فرزندان‌شان مسئولیت بدهند. درست است که والدین احساسات دارند و نسبت به فرزندان‌شان محبت دارند و دلشان نمی‌خواهد که آنها ناراحتی بکشند و با سختی مواجه شوند، اما همین که آنها را مسئولیت پذیر بار بیاورند و به آنها در مواردی سختی بدهند تا خودشان کارهایشان را انجام بدهند، خود نوعی آزمایش و ابتلای الهی است که باید والدین از آن سربلند بیرون آیند.

شاید لازم است کمی به خود بیاییم و تکانی به خود و این نسل هتل‌نشین بدهیم.

والدین امروز غافل شده‌اند از اینکه، هر باغچه و مزرعه‌ای با آب زیاد فاسد می‌شود و به باتلاقی تبدیل خواهد شد! گاهی باغبان به گیاهش بی‌آبی را تحمیل می‌کند؛ چون می‌داند این گیاه نیاز دارد چند روز، بستر خشکی داشته باشد، تا در خاک ریشه بدواند و به حیاتش ادامه بدهد.