نقش و اهمیت پویش هیئت‌های سیار در اقامه عزای اباعبدالله علیه‌السلام

شب اول محرم رسیده بود و دل‌هايمان بی‌تاب بود. طبق روال هرسال از اول محرم در منزل مادری برای برگزاری مراسم عزاداری مهیای حضور می‌شدیم. میدان تسلیحات، محله‌قدیمی ما سال‌هاست که در مسجد فاطمیه میزبان عاشقان حسینی است و داشتیم برای رفتن به مسجد آماده می‌شدیم. نزدیک‌های ساعت ۹ونیم شب بود که صدای نوحه‌ای آشنا از کوچه توجه‌مان را جلب کرد. اول فکر کردیم که بچه‌ها با بلندگو، صدای مداحی حاج محمودکریمی را پخش می‌کنند، اما صدا واضح‌تر و شفاف‌تر از آن بود که از بلندگو پخش شود. از خانه مادری تا کوچه شهید گلستانی تنها چند قدم فاصله است. دوان‌دوان بیرون رفتیم و با صحنه‌ای عجیب و باورنکردنی روبه‌رو شدیم. حاج محمود کریمی، بی‌تکلف‌تر از همیشه در کنار یک وانت نقره‌ای داشت برایمان مداحی و روضه‌خوانی می‌کرد. کم‌کم مردم از خانه بیرون زدند و مثل من با تعجب این صحنه را نگاه می‌کردند. باورشان نمی‌شد. در لابه‌لای مرثیه‌سرایی‌اش مدام تذکر می‌داد که از تجمع خودداری شود و کسی به دنبال ماشین حرکت نکند.

برآورد اولیه افراد و مجموعه‌ها این بود که مراسم‌های محرم امسال رونق قبل را نداشته باشد! اما آنچه در عمل در حال رخ دادن بود ثبت جلوه‌های بدیع و بی‌نظیری بود که پیش‌ازاین در باورمان نمی‌گنجید، خالصانه‌تر و پررونق‌تر از همیشه!

در کنارش محسن محمدی دوست‌ و یار حاج محمود کریمی و بچه‌محل قدیمی ما ایستاده بود و سینه می‌زد. آرام او را به کناری کشیدم و جویای برنامه شدم. محسن گفت امسال حاج‌محمود بنا دارد تا پویش حسینیه سیار را در محل‌های مختلف راه بیندازد و هر جا هیئت سیاری بود و دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت می‌کرد واردشده و برایشان مداحی کند. امشب هم پیش‌ازاین در هیئتی کوچک‌تر در همین محل برای جوانان کم سن‌وسالی که هیئتی سیار داشتند مداحی کرد. الان هم برای شروع برنامه از محل خودمان شروع کردیم تا به همه اعلام شود می‌توان عزاداری کرد و در کنارش دستورالعمل‌های بهداشتی را هم مراعات نمود. این حرکت، می‌تواند در تمامی شهر از سوی تمامی مداحان عزیز صورت گیرد تا بیرق عزاداری سیدوسالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین‌علیه‌السلام همچنان بالا بماند.

محمدی تأکید کرد: در این برنامه هیچ‌گونه آلات موسیقی نظیر طبل و سنج و … نیز همراه حاج محمود کریمی نیست و صدای ایشان گرمابخش عزاداری سیدالشهدا(ع) خواهد بود. همان‌طور که در محل هم می‌بینید همه مردم در کنار در منازل و پنجره‌ها سینه می‌زنند و گریه می‌کنند و این نشان از عمق ارادت مردم به حضرت‌سیدالشهدا(ع)است.

وی با اشاره به این‌که بنا نیست برای هر شب برنامه مشخصی تعریف شود یادآور شد: قرارمان براین است هر جا که تکیه سیاری دیدیم بایستیم و حاج‌محمود برایشان مداحی کند. قرار بر راه انداختن کاروان هم نیست. فکر می‌کنم این شکل از عزاداری دلی‌تر باشد و مردم را بیش از همیشه با اهل‌بیت وصل و مأجور کند.

محمود کریمی پیش‌ازاین نیز در گفت‌وگو با مهر در تشریح جزئیات پویش حسینیه سیار در دهه اول محرم گفته بود: این روزها که عده‌ای از مردم امکان حضور در جلسات عزاداری را ندارند وظیفه ما مداحان است که به خیابان برویم و روضه‌خوانی کنیم.

کریمی در خصوص دلایل برگزار نشدن هیئت در محله چیذر و امام‌زاده علی‌اکبرعلیه‌السلام هم گفت: برای برگزاری جلسات محرم روش‌های گوناگونی را بررسی کردیم و هدفمان این بود که هیچ مشکلی برای عزاداران پیش نیاید ولی با توجه به این‌که بافت قدیمی محله چیذر و اطراف امامزاده علی‌اکبر (ع) جوابگوی حجم بالای جمعیت نبود و در رفت‌وآمدها به‌ویژه وقت بازگشت‌شان از هیئت، ازدحام ایجاد می‌شد و این اتفاق هم، خلاف پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی مربوط به کرونا بود، تصمیم دیگری گرفتیم. البته یک مسئله مهم و دقیق هست که باید آن را متذکر شوم؛ و آن مسئله، این است که دستگاه سیدالشهدا (ع) آن‌قدر پویا و سیال است که در هر موقعیتی می‌تواند بهترین تأثیرگذاری را داشته باشد و راه‌گشایی کند؛ به این صورت که عزیزانی که با حفظ پروتکل‌ها، جلسه برگزار می‌کنند، بهترین کار را انجام می‌دهند و کسانی هم که احتمال عدم حفظ پروتکل‌ها را می‌دهند و جلسه برگزار نمی‌کنند هم، هوشمندانه عمل کرده‌اند. این دو رویکرد هیچ تناقضی باهم ندارند و هردو ان شاءالله در پیشگاه امام‌حسین‌علیه‌السلام پذیرفته هستند.این مداح اهل‌بیت در خصوص نحوه برگزاری پویش هیئت‌های سیار هم تصریح کرد: پویش پرچم و تکیه‌های سیار هم در همان راستای تعظیم شعائری است که صحبت‌شان را کردیم. در این پویش وقتی نه‌تنها در تمام شهر، بلکه در تمام کشور، بالای در منازل، پرچم عزا زده می‌شود، چه فضائی ایجاد می‌شود؟ هرکس که از کوچه و خیابان عبور کند، آن شورشی را که به‌قول‌معروف در خلق عالم است، به چشم می‌بیند. درنتیجه انسان‌های غافل و بی‌تفاوت هم قطعا تحت تأثیر این فضا قرار می‌گیرند. اما در مورد پویش تکیه‌های سیار، هدف واقعی این است که تمام محله‌ها و شهرها و حتی روستاها از برکت روضه سیدالشهدا(ع) بهره ببرند؛ بدون آن‌که ازلحاظ بهداشتی و سلامتی کمترین خطری متوجه‌شان باشد؛ به این صورت که تمام شهر، بدون آنکه نیاز باشد از خانه و محل کارشان به‌جای دیگر بروند، در اجرای پویش و این عزاداری مشارکت دارند. ضمن این‌که موضوع مهمی که برای پویش در نظر گرفته شد تأکید برمسئله آسایش مردم بود که طبق آن بنا شد صدای نوحه و روضه خودرویی که حسینیه سیار محسوب می‌شود، به حدی باشد که فقط ساکنان کوچه و خیابانی که خودرو از آن عبور می‌کند، از آن بهره‌مند شوند. همچنین قرار شد پیش از ورود تکیه سیار به یک‌محله، ضمن تذکر رعایت موارد بهداشتی پروتکل کرونا، ورود خودرو از پیش اطلاع‌رسانی شود و متولیان پویش هم از مردم بخواهند دنبال تکیه سیار حرکت نکنند. در این زمینه تأکید زیادی شده که تذکرهای بهداشتی و درخواست عدم حرکت به دنبال خودرو، بسیار محترمانه و خاضعانه مطرح شوند.

مهدی رسولی مداح نام‌آشنای زنجان نیز در یکی از محله‌های این شهر در بین مردم روضه‌خوانی کرده و تصاویر منتشرشده از این مراسم ساده و بی‌آلایش نشان می‌دهد که این سبک از عزاداری تا چه اندازه در این فضای کرونایی می‌تواند دل‌های عاشق را به اهل‌بیت و خاندان اباعبدالله نزدیک سازد و در فضائی که دشمنان به دنبال کم‌رنگ جلوه دادن ایام عزاداری امام‌حسین‌علیه‌السلام بودند، بازهم شور و نوحه و عزای حسینی در خلق عالم طنین‌انداز شده است.

همچنین ابوالقاسم رحمانی دبیرگروه جامعه روزنامه فرهیختگان در مطلبی نوشت:

سر خم می سلامت شکند اگر سبویی، اصلا حالا که این‌طور شده، حالا که یک ویروس زپرتی تمام عالم و معادلات آدم‌ها را به‌هم ریخته، حالا که هیچ‌چیز سر جای خودش نیست و همه‌چیز دست‌خوش تغییر شده، اصلا حالا که حال هیچ‌کس خوش نیست، پرچم حسین(ع) را بالاتر از همه و همیشه نگه می‌داریم. به‌قول حاج قاسم، ما ملت امام‌حسینیم(ع)، ما روزگار و ایامی را از سر گذراندیم که این ایام کرونایی و این محدودیت‌ها درمقابل آن چیزی نیست. ما آزمون‌هایی داده‌ایم و مشقت‌هایی برای برپایی عزای حسین(ع) تجربه کرده‌ایم که رعایت پروتکل‌ها و مسائل و ملزومات بهداشتی دربرابر آن راحت‌ترین کار است. 1400 سال این علم و بیرق برافراشته مانده و تا دنیادنیاست و تا ما و میلیون‌ها مثل ما هستند و می‌آیند و می‌روند، برافراشته خواهد ماند.

حالا که حرف آخر را اول زدم، بگذارید به چند روز قبل و گفت‌وگویم با چند نفر از مداحان هم گریزی بزنم. چند روز پیش و قبل از شروع ماه محرم، برای اطلاع از شیوه و مدل برگزاری مراسم محرم توسط هیات‌ها خصوصا در تهران با چند نفری از مداحان گپ می‌زدم. یکی‌درمیان که احوال باقی هیات‌ها و مدل مراسم آنها را هم جویا می‌شدم شرح مختصری از مراسم دوستان‌شان می‌گفتند. اینکه امسال حاج‌حسن خلج احتمالا مراسمی ندارد، حاج‌منصور در همان مسجد ارک اقامه عزا می‌کند و...، منتها اکثرا از مدلی حرف می‌زدند که حاج‌محمود کریمی در فکر اجرایی‌کردنش بود؛ همان مدلی که حالا چند ساعتی ا‌ست فضای مجازی و رسانه‌ای را قبضه کرده ‌است و حاج‌محمود دوباره گل کاشت.

حاج‌محمود دقیقا از همان آدم‌هایی است که برای مواجهه با افعالش دنبال ایده ناب می‌گردد. فهم این شخصیت هم کار سختی نیست، کافی است به مدل برگزاری مراسم محرم توسط او در سال‌های گذشته خصوصا در هیات‌ رایه‌العباس امامزاده علی‌اکبر(ع) چیذر رجوع کنیم. دکورهای ساده و‌ جذاب که سال‌های متمادی توسط دست‌اندرکاران هیات‌ حاج‌محمود انتخاب و اجرا می‌شوند و گیرایی به‌مراتب بیشتر از دکورهای پرهزینه هیات‌های مشابه دارند و سوای سادگی مفاهیم والایی را هم منتقل می‌کنند. مثالش هم پرچم «حسین سرباز ره دین بود، عاقبت حق‌طلبی این بود» که هم به‌صورت بصری و هم در نوحه‌های حاج‌محمود نمود داشت و بسیار اثرگذار و مورد اقبال قرار گرفت. کمی بعدتر خوانش موزون و ریتمیک کتاب فتح خون سیدشهدای اهل قلم، سیدمرتضی آوینی در ابتدای جلسات ظهر امامزاده علی‌اکبر(ع) کنش و ایده جدید حاج‌محمود و دست‌اندرکاران هیات‌ رایه‌العباس بود که نوعی پیوست فرهنگی و تشویق به کتاب و‌ کتابخوانی در باب واقعه محرم و عاشورا بود و استقبال زیادی را هم به‌دنبال داشت. بعدتر و در محرم سال گذشته چارپایه‌خوانی، اقدام تحسین‌برانگیز و خاطره‌ساز و البته نوستالژیکی بود که حاج‌محمود کریمی اجرا کرد و ضمن زنده نگه‌داشتن سنت‌ها، نسل جدید و هیات‌ها را با مدل عزاداری گذشتگان در روزهایی که ضرب و اکو ذکر حسین(ع) و سیستم‌های صوت و صداسازی‌ها و صداگذاری‌ها تبدیل به معیار انتخاب هیات‌ها توسط جوان‌ترها شده است، آشنا کرد.

امسال هم حاج‌محمود از محدودیت‌های موجود فرصتی دوباره و جدید ساخت و در تلاقی بین عشق و ‌عقلانیت بهترین مسیر را انتخاب کرد. درست در روزهایی که شیوع کرونا لزوم وضع محدودیت‌های سنگین‌تر را ایجاب می‌کرد، روزهایی که مسئولان ستاد ملی کرونا هرروز ساز جدیدی زدند و همه معادلات و برنامه‌ریزی هیات‌ها را به‌هم زدند، در روزهایی که همه نگران مدل برگزاری مراسم مذهبی توسط هیات‌ها بودند و گلایه‌پشت‌گلایه که چرا تصمیم و شیوه‌نامه واحدی برای برگزاری سالم مراسم وجود ندارد، حاج‌محمود کریمی بازهم گوی سبقت را ربود و با ایده اجرای خیابانی و نوحه‌سرایی در کوچه و خیابان‌ها در رثای حضرت اباعبدالله(ع) به‌خوبی از این آزمون سربلند درآمد و پایه‌گذار شیوه‌ای جدید اما کارآمد و متناسب با شرایط فعلی شد. این اما همه‌ ماجرای مداحی خیابانی حاج‌محمود نیست، اینکه در خیابان‌ها با یک میکروفن و یک وانت که روی سقفش باند و بلندگویی قرار دارد، نوحه‌سرایی شود یک فرم و مدل مطلوب است که هم باعث ایجاد تجمع و تراکم جمعیتی نمی‌شود (درنظر داشته باشید هیات‌ حاج‌محمود کریمی یکی از پرجمعیت‌ترین هیات‌های ایران است) و هم سوای قشر پای‌ثابت و همیشه‌حاضر در هیات‌ها، گروه دیگری را که به هر دلیلی در هیات‌ها حاضر نیستند، از فیض عزاداری سیدالشهدا(ع) بهره‌مند می‌کند و این موهبت بزرگی است که حاج‌محمود آن را اجرایی کرد ولی مساله بالاتر از این دو مساله دیگر هم هست؛ یکی محتوای ارائه‌شده و دیگری معرفی فرم مطلوب و ایده‌آل در شرایط فعلی و جلوگیری از شبهات آتی.

در باب مساله اول نوع متون و اشعار انتخابی حاج‌محمود در نوحه‌سرایی خیابانی جمع بین اشعار خاطره‌انگیز و استخوان‌دار قدیمی، اشعار نو و سبک‌های جدید، اشعار بصیرت‌افزا و بسط شعار ما ملت امام‌حسینیم و... . این گزینش و اجرای مفاهیم را پیش‌تر هم در هیات‌های حاج‌محمود دیده‌ایم که این‌بار کف کوچه و خیابان و بین همه اقشار قابلیت اجرایی پیدا کرد و حتما ضریب نفوذ بیشتر و بالاتری خواهد داشت. اما در ارتباط با مساله دوم و معرفی مدل مطلوب و ایده‌آل ابتدا باید به ازخودگذشتگی این مداح دلسوخته حضرت امام‌حسین(ع) اشاره کنیم. به‌هرحال حضور در جمع خیل عظیمی از شیفتگان اباعبدالله(ع) و آن کیفیت مطلوب مکانی و ابزاری مساله‌ای نیست که به‌راحتی بتوان از آن گذشت، خصوصا وقتی محوریت یکی از بزرگ‌ترین هیات‌های کشور با شما باشد. حاج‌محمود کریمی در این آزمون و انتخاب هم سربلند بود و به ساده‌ترین شکل به عزاداری امام‌حسین(ع) مشغول شد تا هم ضمن عرض ارادت و عشق‌بازی با حضرتش، مدلی را معرفی کند که کمتر مداحی حاضر به اجرای آن است. مضاف بر اینها، مدل نوحه‌سرایی خیابانی با این سادگی نمونه‌ای عقلانی از عزاداری برای سید و سالار شهیدان در ایام شیوع افسارگسیخته کروناست که قابلیت الگوسازی هم دارد و حتما در آینده جلوی ایجاد شبهات را خواهد گرفت.

به‌هرحال در شرایطی که دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا از مسئولیت نظارت و همراهی با هیات‌ها شانه خالی می‌کنند و عواقب احتمالی را متوجه متولیان این مراسم می‌دانند، ما نیازمند یک شیوه ایده‌آل بودیم تا با ارائه و تکیه بر آن عقلانیت جماعت دیندار را به منصه‌ظهور بگذاریم و راه را بر بهانه‌گیران و آنهایی که می‌خواستند احتمالا رشد احتمالی آینده آمار کرونا را بر گردن برگزاری مراسم محرم بیندازند، ببندیم. همان‌طور که می‌دانید، هیچ محدودیتی در مسافرت‌ها ایجاد نشده و بساط شمال رفتن مردم به‌راه است، هم کنکورها همگی برگزار شدند و به تعویق نیفتادند، هم طرح ترافیک در پایتخت به حالت قبلی بازگشت و اجرایی می‌شود، انصاف نیست روزهای آینده هزینه قلدری و سهل‌انگاری‌های دولت به‌پای بچه‌‌هیاتی‌ها نوشته شود.

در ادامه چند عکس از شب اول محرم از هیئت های شناخته شده می گذاریم تا سندی باشد بر عقلانیت هیئتی ها و تودهنی به...