پشت‌ پرده شایعه شهادت فرماندهان ایرانی چیست؟

اشاره این رسانه‌ها به انفجارهایی بود که روز جمعه در پادگان «ابن هیثم» در جنوب شرقی شهر حمص و در اثر انفجار زاغه‌های مهمات ارتش سوریه در این پادگان رخ داد. این انفجار در حالی بود که بامداد همان روز جمعه نیز بالگردهای رژیم صهیونیستی مناطقی را در استان قنیطره سوریه هدف قرار داده بودند.

اما این نخستین بار نیست که شایعه شهادت سردار حاجی‌زاده و یا فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فضای رسانه‌ای مطرح می‌شود؛ بامداد دوشنبه دوم دی‌ماه ۱۳۹۸ یعنی به فاصله ده روز قبل از شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه، به ناگهان در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌های عربی شایعه‌ای مبنی بر شهادت سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در حمله هوایی رژیم صهیونیستی به سوریه منتشر شد.

این شایعه به فاصله چند دقیقه پس از حمله جنگنده‌های رژیم صهیونیستی به منطقه عقربا در حومه دمشق منتشر شد.(+)

صبح روز دوشنبه در پیگیری خبرنگار فارس از منابع آگاه کذب بودن این شایعه مشخص شد.(+)

بعدازظهر همان روز نیز سردار رمضان شریف مسئول روابط عمومی کل سپاه با تکذیب شایعه منتشر شده مبنی بر شهادت سردار حاجی زاده، تاکید کرد: دشمنان انقلاب اسلامی و ملت ایران، آمال و آرزوهای باطل خود را در دروغ پردازی‌ها و شایعه پراکنی‌ها و انتشار اخبار کذب و بی اساس دنبال می‌کنند.(+)

اما این پایان شایعه پراکنی رسانه‌های معاند و کاربران مجهول الهویه شبکه‌های اجتماعی نبود؛ آنها مدعی بودند که سردار حاجی زاده به شهادت رسیده و یا دستکم مجروح شده است و این تکذیب‌های کلامی فاقد اعتبار است؛ در نهایت چهار روز بعد یعنی جمعه ششم دی‌ماه ۱۳۹۸ حضور فرمانده نیروی هوافضای سپاه در نماز جمعه تهران، پایانی بر چند روز شایعه پراکنی آنها شد.

** شایعه مجدد شهادت سردار حاجی‌زاده

بامداد دهم اسفندماه ۱۳۹۸ بار دیگر شایعه به شهادت رسیدن سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های منطقه منتشر شد؛ این بار اما منشأ این شایعه نه رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی عربی، بلکه ترکیه بود.

ماجرا مربوط به شامگاه روز قبل یعنی نهم اسفندماه و حمله پهپادی ارتش ترکیه به مواضع نیروهای ارتش سوریه و مقاومت در جنوب شرقی استان ادلب بود.(+)

** شایعه شهادت سردار قاآنی در سوریه

بامداد چهارشنبه ۱۳ فروردین ۱۳۹۹؛ یک رسانه با نام «لبنان الجدید» مدعی شهادت سردار اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس سپاه در حمله هوایی رژیم صهیونیستی به پایگاه الشعیرات در استان حمص سوریه شد.

انتشار این شایعه ساعتی پس از حمله هوایی رژیم صهونیستی به پایگاه هوایی الشعیرات (+) و انتشار خبری از سوی روسیا الیوم مبنی بر سفر سردار قاآنی به عراق صورت گرفت.

در عین حال علاوه بر شایعه شهادت فرمانده نیروی قدس، برخی از کاربران مجهوال الهویه شبکه‌های اجتماعی شایعه شهادت امیر سرتیپ احمدرضا پوردستان رئیس مرکز مطالعات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران را نیز در این حمله مطرح کردند که بلافاصله هر دو خبر تکذیب شد.

و در نهایت بامداد امروز مجددا خبری مبنی بر شهادت سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در حمص سوریه منتشر شد که این شایعه نیز مانند گذشته تکذیب شد.

** چند نکته درباره شایعه شهادت فرماندهان ایرانی

با بررسی چند نوبت شایعات مطرح شده پیرامون شهادت فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، الگوهای قابل توجه و تکرارشونده‌ای را پیش روی ما قرار می‌دهد.

۱- منشأ شایعات

تمام این شایعات ابتدا توسط یک منبع رسانه‌ای خارجی مانند رسانه‌های عربی نزدیک به عربستان سعودی منتشر شده است و در ادامه تبدیل به یک خط عملیات روانی برای کاربران حساب‌های مجهول الهویه (فیک) شبکه‌های اجتماعی برای اثرگذاری بر افکار عمومی شده است.

بررسی این اکانت‌ها فیک نشان می‌دهد که منشأ عمده آنها یگان‌ سایبری گروهک منافقین مستقر در مقر این گروهک در تیرانا پایتخت آلبانی است که پس از انتشار این شایعات، نسبت به ضریب‌دهی به آن در شبکه‌های اجتماعی اقدام می‌کنند.

۲- زمان انتشار شایعه

نکته دیگر در خصوص شایعه شهادت فرماندهان سپاه، زمان انتشار این شایعات است؛ بدون استثناء تمام این شایعات در ساعات نخستین بامداد منتشر شده است. انتخاب چنین زمانی برای انتشار شایعات از سوی رسانه‌های معاند را می‌توان اقدامی هوشمندانه برشمرد چراکه در چنین ساعاتی دسترسی اصحاب رسانه به منابع خبری برای پیگیری صحت و سقم اخبار محدود است و بدین ترتیب زمان بیشتری برای جولان شایعات مختلف در فضای افکار عمومی فراهم می‌شود.

۳- عادی‌سازی

عموم مردم در برخورد با شایعات کمتر خود را برای بررسی درستی یا نادرستی محتوای آن به دردسر میاندازند و از سوی دیگر، منشأهای انتشار شایعه نیز امروز با ابزار شبکه‌های اجتماعی که قابلیت نظارت بر محتوای منتشر شده در آنها نیز وجود ندارد، شایعه را با رنگ و لعاب و قالب‌های جذاب برای مخاطبان مطرح می‌کنند.

از سویی حضور هویت‌های جعلی و ناشناس در صفحات و اکانت‌های شبکه‌های اجتماعی و علاقه عمومی برای حضور فعال و پررنگ در فضای مجازی سبب شده که بسیاری از کاربران این فضا بدون توجه به صحت و سقم و راستی آزمایی شایعات، بعنوان یک کانال ارتباطی برای گسترش بیشتر این اخبار در جامعه عمل کنند.

گسترش یک شایعه در جامعه، تهدیدی جدی است که متوجه افراد آن جامعه می‌شود؛ در حقیقت تکرار مداوم یک شایعه در جامعه می‌تواند به عادی شدن آن اتفاق که در قالب شایعه مطرح شده است دامن بزند.