تکرار بی هدف اخبار«کرونا» مخاطب را خنثی می کند

همچنین صداوسیما در میان رسانه های جریان اصلی توانست موفقیت نسبتا بزرگی را به لحاظ اعتماد سازی در مخاطبان ایجاد کند تا جایی که در این مدت اکثریت مردم اخبارشان را از رسانه ملی دریافت می کردند. 

صدیقه ببران عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه، کارشناس رسانه و مدرس دانشگاه معتقد است که رسانه ها باید واقعیات را در اختیار مردم قرار دهند که این واقعیت ها می تواند اعم از اخبار تلخ و شیرین باشد.

در خصوص عملکرد رسانه های داخلی در شرایط شیوع ویروس کرونا گفت و گویی با او انجام داده ایم. ببران که در کنار مسئولیت هایش مدیر روابط عمومی وزارت نیروست، به ارزیابی رسانه های داخلی و کارکردهای آنها پرداخت. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با این کارشناس رسانه است.

**عملکرد رسانه های داخلی در بحران کرونا را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- زمانی که شما با بحران های خاصی اینچنینی همچون بحران اپیدمی ویروس کرونا مواجه می شوید، آمادگی ویژه ای از سوی رسانه ها می طلبد؛ این آمادگی یعنی اینکه رسانه ها باید کمک کنند تا میزان اطلاعات و آگاهی های مردم افزایش یابند و شیوع این ویروس سبب ایجاد ترس و هراس در مردم نشود، درعین حال اطلاعات را به شکل اطلاعات موثق دریافت کنند تا این امر سبب اعتماد بیشتر مردم شود، یعنی مردم به این موضوع اعتماد کنند که اگر اطلاعاتی از رسانه های داخلی دریافت می کنند، درست است و اطلاعات شان به خطا نمی رود.

نظارت بر رسانه‌های فضای مجازی وجود ندارد

البته به نظر می رسد متأسفانه رسانه های جریان اصلی تا حد بسیار زیادی مقهور رسانه های فضای مجازی شده اند و از آنجا که نظارت بر رسانه های فضای مجازی ممکن نیست، اطلاعاتشان به میزان کافی نبوده و دائما برخی از شایعات را با هر رویکردی منعکس و منتشر می کنند؛ چراکه باز نشر این دسته از اطلاعات، خواهان بسیاربالایی دارد، در این شرایط ناخودگاه رسانه های جریان اصلی هم از آنها عقب می افتند و از آن طرف میزان اطلاعات سوء و ناقصی که رسانه اجتماعی به مردم منتقل می کنند، تا مدت زمان بیشتری، اذهان را مشغول می کند و افکار عمومی را به سمت خود می کشند.

یکی از مباحث مهم این است هر اندازه مخاطب اعتمادش به آن حوزه رسانه داخلی بیشتر باشد، در این شرایط الباقی رسانه ها را کنار می گذارد و به رسانه اصلی خودش رجوع می کند، متأسفانه این اتفاق نیفتاده است و این مشکل برای رسانه جریان اصلی وجود دارد که مخاطب اعتماد لازم را ندارد و دائما فکر می کند که اطلاعات دقیق و درست به او نمی رسد و ناخوادگاه به سمت مراکز دیگری برای کسب اطلاعات می رود که می توان به رسانه های بیگانه، رسانه های خارجی و شبکه های اجتماعی که موجه و مشخص نیستند، اشاره کرد.

این نوع از رسانه ها هر مطلبی را عنوان می کنند و بارها بارها شاهد هستیم که صداهای متعددی از پزشکان مجهول الهویه بارگذاری می کنند که برای مقابله با ویروس کرونا، دائم دستورالعمل های متعدد ارائه می دهند و ناخوداگاه ذهنیت مخاطب را خراب می کنند و از طرفی مانع از اموری می شوند که سیستم بهداشتی کشور می خواهد به صورت منظم مسیر را پیش ببرد.

**برای جلوگیری از این مشکل چه باید کرد؟

 لازمه اش این است که وزارت بهداشت کمک ویژه ای را از همه رسانه های جریان اصلی بطلبد؛ البته انصافا صداوسیما در این مسیر بسیار همراهی کرده و اقدامات مفصلی را انجام داده است، اما علاوه بر صداوسیما باید الباقی رسانه های جریان اصلی بسیج شوند و همچون پویشی به فعالیت بپردازند یعنی همه در یک راستا پیش بروند تا بتوانند روش های مقابله با ویروس کرونا را به مردم آموزش دهند و هم اینکه به آن یاد دهند که چگونه و از کجا اطلاعات صحیح را دریافت کنند و هر رسانه ای را مورد اعتماد خود قرار ندهند.

اگر همه این موضوعاتی که مطرح شد، توسط رسانه ها عمل شود، در این صورت می توانیم سواد رسانه ای مخاطب را در این حوزه افزایش دهیم، سوادی که بسیار اهمیت دارد.

**رسانه های داخلی تا چه اندازه توانسته اند در موضوع آگاهی دهی درباره ویروس کرونا و همچنین اجرای طرح فاصله گذاری به ستاد بحران کرونا و وزارت بهداشت کمک کنند؟

-در میان رسانه ها، رادیو و تلویزیون در این زمینه خوب کار کرده اند و الباقی رسانه ها چندان موفق نبودند. یکی از دلایل عدم موفقیت شان این بود که درگیر حاشیه های بسیار شدند. آنقدر درگیر حاشیه ها بودند که امروز شاهد هستیم که مردم چندان موضوع کرونا را جدی نگرفتند و مشغول تفریح هستند. پاساژها باز شده است و مردم بدون رعایت پروتکل بهداشتی در پاساژها حضور دارند. حتی روزهای آخر هفته شاهد جمعیتی از مردم در پارک ها بدون رعایت پروتکل بهداشتی هستیم. مردم هنوز با خطرات ویروس کرونا آشنا نیستند چون رسانه های جریان اصلی نتوانسته اند به خوبی عملیات اطلاع رسانی دقیق را انجام و میزان اعتماد مردم را به خودشان افزایش دهند.

**برخی ها معتقدند اخبار مربوط به کرونا از جمله اخبار تلخ هستند، آیا به نظر شما این جمله درست  است؟

- بله کاملا درست است. اخبار کرونا تلخ است، چون موضوع تلخی را شاهد هستیم.

**به نظر شما در چنین شرایطی ارائه واقعیت ولو تلخ بهتر است یا توجه به اخبار امیدآفرین؟

-همانطور که گفتم موضوع کرونا تلخ است، اما اینکه رسانه ها باید تا چه اندازه ای اطلاعات درست را در اختیار مردم ارائه کنند، نکته مهمی است. رسانه های ما باید بدانند که اخبار کرونا را به چه شکلی در اختیار مردم قرار دهند. اگر آنها بخواهند از صبح تا شب، همه اخبار منتشره شان را به موضوع کرونا اختصاص دهند، قطعا تأثیر منفی خواهد داشت؛ بنابراین رسانه ها باید در مجموعه ای مناسب به ارائه اطلاعات دقیق، ایجاد امیدآفرینی و ارائه آموزش های صحیح بپردازند تا مانع از نگرانی و هراس مردم شوند.

در شرایط بحران باید به نگرانی‌های مردم پاسخ داده شود

اخیرا شاهد برنامه ای از صدا و سیما هستیم که در آن برنامه دکتر مردانی متخصص بیماری های عفونی در کمیته ستاد بحران کرونا، به تک تک پرسش ها و نگرانی های مردم پاسخ می دهند. چنین برنامه هایی پربیننده و خوب است؛ چراکه نگرانی ها و نیازهای مردم سنجیده و به همان ها پاسخ داده می شود.

ما اگر بخواهیم بطور دائم ملت را درگیر نگرانی و تشویش کنیم، آنها به نوعی از امور روزمره زندگی شان دور می شوند. اگر ویروس کرونا یک ماه طول می کشید، می توانستیم در آن یک ماه به طور مشخص به آگاهی مردم بپردازیم تا پایان آن یک ماه بیماری ریشه کن شود اما این اتفاق درباره ویروس کرونا رخ نمی دهد؛ چراکه بیماری اپیدمی است و حتی که رئیس جمهور هم عنوان کرد که معلوم نیست این ویروس تا چه زمانی با ما همراه است.

تا کنون داروی ویژه ای برای مقابله با کرونا قطعی نشده است و تا زمانی که واکسن این ویروس ساخته نشود، قابل کنترل نیست. این موضوعات دائما باید برای مردم گفته شود تا بدانند و در عین حال که نگران هستند، پروتکل های بهداشتی را رعایت کنند و آگاه شوند که با رعایت این پروتکل بهداشتی از این ویروس در ایمن هستند.

همچنین به واسطه رسانه ها مردم باید بدانند که دولت و سیستم  کمک و حمایت های لازم را برای مقابله با ویروس کرونا را دارند و قطعا نیت همگان بر این است که میزان خسارت و لطمات به حداقل برسد.

اگر مردم در جریان موضوعات قرار بگیرند و نیازهای پرسشی شان تأمین شود و حتی بدانند که بیمارستان ها نسبت به گذشته توانمندتر شده اند، میزان نگرانی و استرس شان کاهش می یابد.

رسانه ها باید اطلاعات مردم را افزایش دهند؛ اطلاعات اشتباه و غلط را از ذهن مردم حذف کنند و این اقدام را به موقع انجام دهند. اگر اطلاعات رسانه ها به موقع باشد، قطعا رسانه هایی که اطلاعات نادرست را منتشر می کنند، در اقلیت قرار خواهند گرفت و به مرور حذف می شوند، زیرا مردم به صورت ناخودگاه اطلاعات نادرست را حذف می کنند. همچنین تحقق این امر در گرو این است که دائما رسانه های ما فضا را رصد کنند و اشکالات فضای اطلاع رسانی را دریابند و به تصحیح و اصلاح آن بپردازند.

رسانه ها نباید تبدیل به روزمره گی شوند

رسانه ها نباید تبدیل به روزمره گی شوند؛ اینکه همه برنامه های صداوسیما از صبح تا شب و روزنامه های ماه همه صفحات خود را به موضوع کرونا اختصاص دهند، نه تنها تأثیری نخواهد داشت بلکه می تواند این موضوع تأثیر منفی بر مخاطب بگذارد و از طرفی مخاطب را خنثی می کند؛ چراکه ممکن است مخاطب بر این تصور باشد که همه آنچه که درباره کرونا گفته می شود، دروغ بوده و بهتر است که روال عادی زندگی را داشته باشند.

برای مثال اتفاقی که در طب سنتی به نادرستی رخ داد و ما ضربه بزرگی از این موضوع شاهد بودیم.چنین اتفاقاتی در دنیا هم رخ می دهد، برای مثال رئیس جمهور آمریکا روش اشتباهی را برای مقابله با کرونا به مردم توصیه می کند و سپس یک نفر در اثر اطلاعات نادرست آقای رئیس جمهور فوت می کند.

حداقل کشور ما الان روی تعادلی قرار گرفته است و بنظر می آید بیشتر استان های ما رو به بهبود هستند که امیدواریم هر چه زودتر شاهد ریشه کن شدن این ویروس باشیم.

ما همچنان نیازمند این هستیم که کماکان مردم را متوجه این ویروس کرونا کنیم و آنها را بیدار نگهداریم و امید دهیم. یعنی نه تنها خبر تلخ را مخابره کنیم، بلکه اخبار خوب را هم در اختیارشان قرار دهیم. رسانه ها باید واقعیت را به مردم بگویند و در کنار آن آموزش های لازم را ارائه کنند تا خودشان اطلاعات نادرست را از میان اطلاعاتی که به دست شان می رسند را حذف کنند.

** بنظر شما حجم بالای اخبار و رویدادهای منفی تا چه میزان بر جامعه و حتی نسل های بعدی اثرگذار است؟

-بسیار می تواند تأثیرگذار باشد. اگر برخی از این اخبار و رویدادهای منفی بطور ناخوادگاه اصلاح نشود، به سبک زندگی افراد ورود می کند. برای مثال تعدادی از دستورالعمل هایی که برخی از ابلهان اعلام می کنند،اگر این دستورالعمل ها تصحیح نشود، به سبک زندگی افراد وارد می شود و به عنوان یک نوع سبک ناشی از این اشتباهات، ناخوادگاه به نسل بعد انتقال داده می شود.

مادرانی که فرزندان شان را در زمان شیوع ویروس کرونا به دنیا آورده اند، ناخودآگاه فرزندان شان تحت تأثیر عوامل روحی و روانی این رویداد قرار گرفته اند که البته این موضوع بعدها توسط پزشکان مرتبط مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. 

اگر سبک زندگی نادرستی به مردم منتقل شود، این نوع سبک باقی می ماند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.

**آیا در بحران کرونا رسانه های داخلی توانسته اند به عنوان مرجع اخبار و اطلاعات قرار بگیرند؟

-انصافا کار صداوسیما در بحران کرونا قابل تقدیر بود. همزمان و به طور دائم اخبار را پوشش می داد و مردم هم اعتماد داشتند. یعنی مردم اخبار کرونا را از صداوسیما دنبال می کردند که این اتفاق بسیار مهمی بود که حداقل شهرت رسانه ای همچون تلویزیون تا اندازه ای احیا شد.

اما این نکته کماکان باقیست که رسانه های مکتوب به دلیل شرایط موجود نتوانستند منتشر شوند و در معرض اخبار قرار نگرفتند و به نوعی عقب ماندند. بخش دیگر هم این بود که این گروه از رسانه ها با پیشروی تکنولوژی همسو نبودند و نتوانستند در شبکه های اجتماعی حضور مؤثری داشته باشند، به همین علت باز هم معرکه به دست آن دسته از شبکه های مجازی غیرموثق افتاد. بنظر می رسد رسانه های ما عقب مانده اند، اما میزانی از اعتماد مردم به صداوسیما به لحاظ دریافت اطلاعات افزایش یافته است.

در شرایطی که رسانه های خارجی و شبکه های اجتماعی همزمان درباره آمار و ارقام این القاء را به مردم می کنند که دروغ است و یا در آمار و ارقام تشکیک ایجاد می کنند و یا شاهد دستورالعمل های بهداشتی از سوی غیرمتخصصان هستیم، وزارت بهداشت باید وارد میدان شود و کار رسانه ای عمیقی در این میان انجام دهد.

این اتفاقاتی که توسط رسانه های معاند رقم می خورد، سبب می شود که میزان اعتماد مردم به رسانه ها کمتر شود. امروز که میزان اعتماد مردم به رسانه ملی به ویژه تلویزیون افزایش یافته است، باید حواس مان بیشتر بود تا به عقب برنگردیم و علاوه بر اینکه جایگاه را حفظ کنیم آن را ارتقاء دهیم. ما هم اکنون دوباره در لبه تیغ قرار گرفته ایم که هر لحظه ممکن است سقوط کنیم و مردم از بخش های دیگر اطلاعات را دریافت کنند.

آنچه که امروز از وزارت بهداشت به لحاظ رسانه ای شاهد هستیم، ارائه آمار است، درحالی که این وزارتخانه باید به لحاظ آموزشی هم وارد میدان شود و ارائه آمار به تنهایی مشکلی از جامعه را حل نمی کند.

وزارت بهداشت باید از صرف اطلاعات و ارائه آمار خارج شود و وارد حوزه های آموزشی شود و در این بخش به واسطه تبلیغات محیطی، اینفوگرافی، موشن گرافی، انیمیشن ها اقدامات تأثیرگذاری را انجام دهد.

ما امروز وارد دوره جدیدی از زندگی شده ایم و باید سبک درست بهداشتی و سلامت را بهتر و بیشتر بیاموزیم. لازمه اش این است که وزارت بهداشت از صرف نگاه سنتی به رسانه فراتر برود و وارد روندهای جدیدی فرآیندنگاری شود تا در روش درست سبک زندگی مردم تأثیرگذار باشد.

همچنین رسانه های ما باید جذب شوند و روند رویکردشان را از حاشیه نگاری، زردنگاری، خلاف گفتن و انتشار اخبار ناموثق و شایعه پراکنی خودداری کنند و وارد گزارش های مبسوط شوند و حوزه های تحلیلی شوند تا بتوانند بر سبک زندگی جدید مردم تأثیرگذار باشند؛ چراکه ما نمی دانیم این ویروس کرونا تا چه زمانی با ما همراه خواهد بود.

ما نیازمند همکاری هایی میان بخش دولتی و رسانه های رسمی و غیررسمی هستیم تا این اتفاق بیفتد و ما تا حد ممکن از این گزند دور باشیم.