تاریخچه قرارگاه خاتم‌الانبیا؛ از خیبر تا طبیعت

به گزارش پایگاه 598 به نقل از مجله فارس پلاس، ابتدا تشکیلات منظمی برای کار وجود نداشت؛ کار زیاد بود و بودجه‌ای نبود و برنامه‌ای هم. ولی کار نمی‌توانست روی زمین بماند. ایران کشوری بود با محرومیت‌های تاریخی و کمبودهایی که از دهه‌های گذشته ارث برده بود و زخم‌های جنگ تحمیلی. طبق اصل 147 قانون اساسی نیز امکانات نیروهای مسلح برای خدمت‌رسانی به مردم مهیا بود؛ «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نیاید». بر همین اساس قرار شد قرارگاهی برای سازندگی تشکیل شود که به‌ویژه برای آب‌رسانی، سدسازی، راه‌سازی و انتقال آب و نیرو فعال باشد. نیروهای حاضر و آماده هم برای تشکیل قرارگاه وجود داشت؛ نیروهای باتجربه و مهندسانی که «سازندگی» تمام کار و زندگی‌شان بود. کجا؟ در جبهه‌ها.

در پایان جنگ، ایران 120 گردان مهندسی در اختیار داشت

شاهکارهای مهندسی در جبهه!

«مهندسی رزم» رمز پیروزی در بسیاری از عملیات ایرانی‌ها بود؛ اینکه از تخصص و توانایی افراد برای برنامه‌ریزی و ابتکار عمل جنگی و حتی تغییر شکل میدان جنگ استفاده شود. در جبهه‌های جنگ تحمیلی گردان‌های مهندسی منظم و کارآمدی شکل‌گرفته بود برای ساخت مانع، نصب سنگرهای پیش‌ساخته، عملیات تخریب، ساخت کانال و خاک‌ریز و همچنین ساخت مسیرهای دسترسی.

تأثیر مهندسی رزم در پیروزی‌ها به افزایش تعداد گردان‌های مهندسی انجامید و اواخر جنگ ایران بیش از 120 گردان مهندسی داشت با بیش از 3 هزار دستگاه ماشین‌آلات مهندسی که کارهای عادی و تخصصی نظیر ساخت پل‌های ثابت و شناور، انواع سنگرها، ساخت اسکله، ساخت تأسیسات حفاظتی و... انجام می‌دادند.

پل خیبر بزرگ‌ترین پل شناور نظامی در جهان بود

نقش این گردان‌های مهندسی در عملیات بیت‌المقدس، فتح المبین، طریق‌القدس، محرم، خیبر و والفجر پررنگ بود. شاهکارهایشان هم ساخت پل شناور «خیبر»، بزر‌گ‌ترین پل شناور نظامی جهان به طول 13 کیلومتر روی هورالعظیم برای دسترسی به جزایر مجنون، ساخت پل لوله‌ای «بعثت» به طول یک کیلومتر که آن را شاهکار مهندسی جنگ می‌دانند و برای دسترسی به فاو روی رودخانه خروشان اروندرود، مسیری آسفالته برای نیروهای ایرانی پدید آورد و همچنین ساخت جاده خاکی «سیدالشهدا» روی هورالعظیم!

نحوه ساخت پل بعثت در برخی دانشگاه‌های معماری جهان تدریس می‌شود

بسیاری از این‌ شاهکارهای مهندسی حاصل خلاقیت و طراحی مهندس شهید «بهروز پورشریفی» بود؛ رزمنده‌ای که ابتکاراتش بارها برای رزمندگان ایرانی پیروزی به ارمغان آورد و البته مایه شگفتی و تعجب عراقی‌ها شد.

محرومیت‌زدایی در مناطق جنگ‌زده

از آذرماه سال 68 قرارگاه خاتم‌الانبیا وارد میدان سازندگی شد و حدود یک دهه نیز به بازسازی مناطق جنگ‌زده، محرومیت‌زدایی و اجرای پروژه‌های کوچک و متوسط می‌پرداخت؛ بسیار کارآمد بود و کمک‌حال دولت و مردم. آن روحیه جهادگری که در جبهه‌ها دیده می‌شد به امداد کشوری جنگ‌زده آمد تا خرابی‌ها آباد شود. اغلب پروژه‌های قرارگاه در روستاها و مناطق دورافتاده و صعب‌العبور بود که هیچ پیمانکاری نه توان و نه انگیزه‌اش را داشت که کار را بر عهده بگیرد.

بزرگ‌ترین سد تاریخ ایران

در دهه 70 یک کار بزرگ بر عهده قرارگاه افتاد که نقطه عطفی برای توانایی‌هایش شد؛ پروژه‌ای ملی که سال 80 به بهره‌برداری رسید. سد کرخه با طول بیش از 3 کیلومتر و ارتفاع 127 متر بزرگ‌ترین سد خاکی خاورمیانه است. بزرگ‌ترین سد تاریخ ایران هم هست که با حجم مخزن بیش از 7 میلیارد مترمکعب بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی ایران را نیز پدید آورده است.

کرخه؛ بزرگ‌ترین سد تاریخ ایران و یکی از شاهکارهای قرارگاه خاتم‌الانبیا

تحریم و خودکفایی بنزینی

از سال 85 که تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفت و شرکت‌های خارجی از ایران رفتند نقش قرارگاه در اجرای پروژه‌های ملی پررنگ‌تر شد. قرارگاه آن‌قدر توان فنی و شجاعت ملی داشت که پروژه‌های بزرگ را بپذیرد و از عهده‌شان برآید. برخی پروژه‌هایی که قرارگاه پذیرفت (ازجمله پروژه‌های مربوط به نفت و پتروشیمی) خیلی‌ها گمان می‌کردند آن‌قدر تخصصی است که از عهده انجامش برنمی‌آید. اما زود معلوم شد که قرارگاه تخصصی‌تر و توانمندتر از این حرف‌هاست.

مهم‌ترین پروژه در آن دوره طرح توسعه فاز 15 و 16 پارس جنوبی بود که چون خارجی‌ها میدان را خالی کردند قرارگاه جایشان را پر کرد. علاوه بر آن قرارگاه در حوزه پتروشیمی و طراحی پالایشگاه و تولید بنزین هم فعال شد تا کار کشور لنگ نماند.

همین توانمندی قرارگاه، در دوره‌های مختلف به دولت ایران برای گذر از تحریم‌ها کمک کرد. یک نمونه در این حوزه تحریم واردات بنزین ایران بود که «ریچارد نفیو» در کتاب «هنر تحریم‌ها» درباره‌اش چنین اعتراف می‌کند: «در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ خرد جمعی در واشنگتن ایجاب می‌کرد که اعمال تحریم‌ها بر واردات بنزین ایران و سایر محصولات نفتی و بنزینی می‌تواند دولت ایران را از پای درآورد. نماینده جمهوری‌خواه سنا، مارک کرک که یکی از طرفداران اصلی تحریم ایران بود در سال ۲۰۱۰ استدلال کرد که قرنطینه بنزین در مورد ایران می‌تواند چنان آثار وخیمی بر ایران داشته باشد که این کشور را متقاعد کند برنامه هسته‌ای‌اش را کنار بگذارد.» و بعد ادامه می‌دهد که ایران به جای تسلیم به توانایی‌اش تکیه کرد؛ «پالایشگاه‌های خود را بازطراحی کرد تا نیاز بنزین داخلی را تأمین کند... ایران توانست از این فشار عبور کند... واردات بنزین ایران به‌صورت میانگین سالانه از ۱۳۲ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۰۹ به ۳۹ هزار و ۶۰۰ بشکه در سال ۲۰۱۰ رسید».

ستاره خلیج فارس؛ نخستین پالایشگاه تمام ایرانی 

از نیمه دوم دهه 80 هر کاری را که دیگران نمی‌توانستند انجام دهند دولت به قرارگاه می‌سپرد؛ از ساخت خط لوله 900 کیلومتری گاز تا ساخت و تجهیز پالایشگاه و اسکله و سکوی دریایی نفت و گاز.

کارنامه شگفت‌انگیز؛ اعداد حیرت‌آور!

در دهه 90 قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا مهم‌ترین پیمانکار ایران شد. هر جا خارجی‌ها پا پس می‌کشیدند یا معطل می‌کردند یا اماواگر می‌آوردند یا از تحریم‌ها می‌ترسیدند قرارگاه کار را بر عهده می‌گرفت. البته عرصه را هم برای پیمانکاران داخلی تنگ نمی‌کرد. چون دولت‌ها پروژه‌هایی را که داخلی‌ها توان انجامش را به دلایل فنی یا مالی نداشتند به خارجی‌ها می‌سپردند و اگر آن‌ها نمی‌آمدند قرارگاه در میدان سازندگی حاضر بود.

ارزیابی‌ها کارنامه‌ای شگرف از فعالیت‌های قرارگاه در اختیار می‌گذارد که نقش این نهاد در سازندگی ایران پس از جنگ را روشن می‌سازد. تا سال 96 قرارگاه خاتم‌الانبیا کارنامه‌ای داشت ازاین‌قرار:

- ساخت 60 سد با مجموع حجم بیش از 24 میلیارد مترمکعب (50 درصد کل حجم مخازن آب کشور)

- ساخت بیش از 6300 کیلومتر خط انتقال آب در 15 استان کشور

- ساخت بیش از 400 کیلومتر تونل انتقال آب

- اجرای بیش از 4000 کیلومتر لوله‌گذاری خطوط انتقال نفت و گاز در سراسر ایران

- ساخت بیش از 2600 کیلومتر آزادراه و بزرگراه و راه اصلی

- ساخت 4000 کیلومتر راه‌آهن

- ساخت بیش از 150 کیلومتر تونل راه

- ساخت بیش از 1500 کیلومتر راه روستایی در 9 استان کشور

- به زیر کشت بردن بیش از 35 هزار هکتار از اراضی مناطق محروم و مرزی

- ساخت 6 میلیارد لیتر مخزن بتنی و فلزی نفت و فرآورده‌های نفتی

- ساخت 163 پل و تقاطع غیرهمسطح

- ساخت 280 کیلومتر خطوط مترو با 150 ایستگاه در شهرهای سراسر ایران

- ساخت و تکمیل فازهای 15 و 16 پارس جنوبی به‌عنوان اولین پالایشگاه با مهندسی تمام ایرانی

- راه‌اندازی فاز 13 و فازهای 22، 23 و 24 پارس جنوبی

- ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان برای خودکفایی کشور در تولید بنزین

مهارتی که در جهان ستوده شد

فعالیت قرارگاه خاتم‌الانبیا در حوزه‌های مختلف به دلیل تجربه و توان فنی بالا طی سال‌های اخیر بسیار تخصصی شده است. برخی پروژه‌های این قرارگاه جوایز ملی و بین‌المللی نیز کسب کرده‌اند. برای مثال اجرای پروژه پل طبیعت که در جشنواره جهانی مدیریت پروژه (IPMA 2015) در پاناما توانست در بخش طراحی و در بخش اجرا جایزه کسب کند. پروژه دیگری که ازنظر معماری اهمیت ویژه دارد پروژه ایوان و شبستان مصلای تهران است. این پروژه در حال اجراست و ساخت و تکمیل ابر سازه فولادی آن به دلیل اینکه یک دهانه 110 متری بدون ستون و به‌صورت خوداتکایی با روکش بتونی ایجاد خواهد کرد فصل جدیدی در معماری اسلامی و ایرانی محسوب می‌شود.

اجرای پل طبیعت، جایزه جهانی معماری را برای قرارگاه خاتم‌الانبیا به ارمغان آورد 

مهیا برای امدادرسانی

امکانات و توان فنی قرارگاه خاتم‌‌الانبیا هر گاه نیاز باشد در دسترس مردم است. نیروهای این قرارگاه در حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله نیز به میدان می‌آیند و به امدادرسانی، آواربرداری، اسکان موقت، ساخت کانکس، ساخت اماکن و بناهای کاربردی، تأمین امکانات اولیه اسکان، لایروبی و... می پردازند. در حادثه سیل فروردین امسال این قرارگاه به تمامی امکانات و نیروهایش در سراسر ایران آماده باش داد؛ بازگشایی راه‌ها برای دسترسی نیروهای امدادی به سیل‌زدگان اولویت اول کارشان بود.

همان روزهای ابتدایی حادثه سیل 385 دستگاه ماشین آلات سنگین این قرارگاه عازم مناطق سیل‌زده شدند و فقط 35 دستگاه ماشین های سنگین و نیمه‌سنگین برای بازگشایی پلدختر و معمولان شبانه روز فعالیت می کردند.

اجرای 2160 پروژه ملی

قرارگاه خاتم‌الانبیا زیرمجموعه‌های اجرایی توانمندی دارد نظیر گروه‌های کربلا، نوح، قائم، سماوات، کوثر و عاشورا. موسسه‌ها و شرکت‌های تخصصی هم دارد ازجمله نور، سما، نفت و گاز سپانیر، مهندسین مشاور ایمن‌سازان، سپاسد و حرا. این قرارگاه که طی 3 دهه بخش عمده محرومیت‌زدایی کشور را بر عهده داشته است با 5 هزار شرکت تخصصی کار می‌کند و 200 هزار نفر نیروی انسانی دارد. خلاصه کارنامه 30 ساله‌اش هم اینکه تابه‌حال 2160 پروژه بزرگ ملی و بیش از 100 هزار پروژه متوسط و کوچک محرومیت‌زدایی را به نتیجه رسانده است. کارنامه‌ای که نشان می‌دهد نظامی‌های ایران نه‌فقط در میدان نبرد بلکه در عرصه آبادانی و سازندگی نیز توانمند و حماسه‌آفرین هستند.