خروج از مدار عربستان؛ چرا ریاض نفوذ منطقه‌ای خود را از دست داده؟

از زمانی که سیاست‌های عربستان با روی کار آمدن، سلمان بن عبدالعزیز، سیاست تهاجی به خود گرفته و مداخلات این کشور در دیگر کشورها از جمله جنگ یمن شدت گرفته، کشورهای عربی یکی پس از دیگری در حال فاصله گرفتن از این کشورند به طوری که الان دو یا سه کشور را می توان یافت که همچنان دنباله روی سیاست های منطقه ای عربستان هستند (امارات و بحرین). البته مصر در ظاهر تلاش می کند که از خط مشی عربستان حمایت کند که آن هم به مشکلات داخلی مصر به خصوص مسائل اقتصادی باز می‌گردد و زمانی که قاهره به مرحله ای از ثبات اقتصادی دست یابد، قطعا از سیاست منطقه ای ریاض فاصله خواهد گرفت که علائم آن هم اکنون قابل مشاهده است؛ عدم مشارکت مصر در تشکیل ناتوی عربی را می توان در این زمینه تجزیه و تحلیل کرد.

درگیری منطقه ای عربستان از جمله به راه انداختن جنگ در یمن و شکست و ناکامی در آن و نیز درگیری سیاسی این کشور با قطر به انزوای هر چه بیشتر این کشور در منطقه افزوده است و دیگر کشورهای عربی از جمله کویت، عمان و اردن نیز قصد دارند که سیاست مستقلی را در قبال عربستان در پیش بگیرند و در این زمینه تلاش می کنند که خود را به یکی از قدرت های منطقه ای نزدیک کنند. نزدیکی قطر به ایران و ترکیه برای مقابله با تهدیدهای ریاض را می توان دلیلی بر این مدعا دانست.

این کشورهای عربی به دنبال حامیان منطقه ای برای خود هستند و در صدد احیای روابط و ارتقای همکاری نظامی با دیگر قدرت های منطقه از جمله با ایران وترکیه هستند و با ارتقای امنیت خود مقابل این کشور قصد دارند تا در آینده بتوانند از زیر بار فشارها و تهدید های احتمالی ریاض مصون بمانند چرا که این ترس و هراس را دارند که عربستان همان برخوردی که با قطر در پیش گرفته با آنها هم داشته باشد.  

رفتار عربستان در دوره حکمرانی دولت مردان جدید حتی نسبت به متحدین خود رفتاری متفاوت بوده است که در تاریخ مناسبات سیاسی این کشور بی سابقه بوده است این را می توان در برخورد توهین آمیز این کشور با سعدالحریری از متحدان وی در لبنان که سیاست های عربستان را در لبنان پیاده می کرد، مشاهده کرد و اگر نبود دخالت سیاستمداران و حمایت جریان های سیاسی لبنانی شاید وی برای همیشه از قدرت کنار گذاشته می شد.

اردن که روزگاری از حلقه نزدیکان عربستان بوده است نیز در صدد فاصله گرفتن از سیاست های منطقه ای ریاض است . تلاش پادشاهی سعودی برای پیاده کردن «معامله قرن» بدون در نظر گرفتن امان، باعث شده است که امان دل خوشی از ریاض نداشته باشد و صف خود را از عربستان جدا و از سیاست های منطقه ای آن فاصله بگیرد.

همین شرایط را می توان در مناسبات عربستان و ترکیه دو رقیب منطقه ای یکدیگر برای رهبری اهل تسنن به عینه مشاهده کرد به خصوص اینکه دخالت های عربستان در امور داخلی برخی از کشورهای منطقه و ناکام گذاشتن انقلاب های عربی در برخی از کشورهای عربی از جمله مصر موجبات نگرانی آنکارا را فراهم کرده است به طوری که هنوز دولت ترکیه ، السیسی را به رسمیت نشناخته و خواستار آزادی رهبران اخوان از جمله مرسی و دیگر زندانیان سیاسی از زندان های این کشور است . گزارش های منتشر شده درباره دخالت برخی از کشورهای عربی از جمله امارات در کودتا علیه اردوغان نیز بر این نگرانی ترکیه افزوده است و عزم این کشور را برای حمایت از قطر در مقابل تهدیدات عربستان را قطعی تر کرد.

 دخالت عربستان و امارات در شمال آفریقا از جمله کشورهای لیبی و سودان نیز باعث نگرانی دیگر کشورها از جمله ترکیه شده است همه اینها باعث شده است که وجهه عربستان در جهان عرب و افکار عمومی جهان عرب به طور گسترده ای تضعیف شود . حتی دولتمردان این کشور نیز آن احترامی که رهبران این کشور در گذشته داشته‌اند، برخوردار نیستند. نحوه برخورد نخست وزیر قطر با پادشاه عربستان در اجلاس مکه که با بی اعتنایی در مقابل چشم رسانه ها از مقابل وی رد شد و برخورد عمران خان نخست وزیر پاکستان با پاشاه عربستان را می توان دو نمونه از این موارد دانست که تاکید بر این امر دارد که رهبران این کشور دیگر آن احترام و جایگاه لازم را در بین رهبران دیگر کشورها ندارند. عربستان زمانی که خود را رهبر جهان عرب می دانست این جایگاه را از دست داده است. توهین های مکرر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از عربستان که از این کشور به عنوان گاو شیرده یاد می کند، نشان می دهد که حتی مقامات کنونی آمریکا بر خلاف مقامات سابق در ظاهر هم شده برای این کشور احترامی قائل نیستند در واقع مقامات سعودی هم پول دلارهای نفتی  را پرداخت می‌کنند و هم از مقامات آمریکایی توهین می‌شنود که این موارد وجهه عربستان را در نزد افکار عمومی جهانی متزلزل کرده است. شورای همکاری خلیج فارس که زمانی برای مقابله با ایران شکل گرفته بود اکنون تنها پوسته ای از آن باقی مانده است و هیچ قدرت اجرایی در تصمیمات منطقه‌ای و بین‌المللی ندارد.

رفتار عربستان در قبال ایران نیز که بحث مفصلی را می طلبد، خود حکایت دیگری دارد. برگزاری سه نشست اخیر در مکه نیز نتوانست برای این کشور دستاوردی به همراه آورد و دیگر کشورهای عربی از جمله عراق و قطر نیز با سیاست های این کشور علیه ایران همراه نشدند که این امر خشم و عصبانیت عربستان را به همراه داشت. عربستان امروز بسیاری از دوستان خود را به دلیل سیاست های افراطی در منطقه از دست داده است و اگر ریاض به تداوم این سیاست ها ادامه دهد و تغییری در سیاست های منطقه ای خود ایجاد نکند، دیری نمی پاید که چند کشوری را که دور وی حلقه زده‌اند را نیز از دست خواهد داد و قطعا بیش از بیش در منطقه منزوی خواهد شد.