رسانه‌های عقب مانده در بحران!

بحران‌های تهدیدکننده تنها حوادث طبیعی نیست. بحران‌های غیرطبیعی که دخالت مستقیم و غیرمستقیم انسان در آن نقش دارد نیز تهدید حیات و کمال جامعه انسانی است.

تا امروز ۳۱ گونه از بحران‌های ۴۰گانه‌ای که در جهان شناخته شده، در ایران به وقوع پیوسته است.

ضرورت اطلاع‌رسانی با توجه به نیاز عمومی در شرایط بحرانی ایجاب می‌کند تا رسانه‌ها، خبرنگاران و مستندسازان جایگاه ویژه‌ای در مدیریت بحران داشته باشند.

با این حال آنچه در واقع و به هنگام بحران رخ می‌دهد، گفتمان امنیتیِ حاکم بر اتاق‌های مدیریت بحران، رسانه‌ها را در خارج از دایره مدیریت بحران جای گذاری می‌کنند.

اولین و بزرگترین آسیب این مهره چینیِ امنیتی-انتظامی فرصت برای خُرده روایت های سلیقه‌ای، شایعات و در نهایت روایتِ وارونه از بحران‌هاست!

عدم آشنایی مدیران رسانه‌ها، خبرنگاران و فیلمسازان با استراتژی‌های رسانه‌ای در زمان بحران، عدم اِشراف بر جهت گیری‌های رسانه‌ای در شرایط بحرانی و عدم تخصص و آموزش آن‌ها از دیگر دلایل خارج از گود قرار گرفتن رسانه‌ها و هنرمندان در مدیریت بحران است.

در حوزه خبر، تعریفی که برای "خبرنگار بحران" در نظر گرفته می‌شود با مفهوم "خبرنگار حوادث" کاملا متفاوت است.

آموزش خبرنگار، روزنامه نگار و مستندساز و آشنایی آن‌ها با استراتژی‌های رسانه‌ای در زمان بحران، جایگاه رسانه‌ها را در ساختار مدیریت بحران ارتقا می‌دهد.

خبرنگار بحران در وسط معرکه است و روایت دقیقی از حادثه می‌کند. اطلاعات میدانی او برای مدیریت بحران ارزشمند است. او همچنین مانع ایجاد شایعات و بحران‌های روحی و روانی پس از بحران است.
از اینرو اقدامات پیشگیرانه بحران از سوی رسانه‌ها اهمیت بیشتری نسبت به مراحل حین و بعد از بحران دارد. فلذا حضور رسانه‌ها در حین بحران بیش از دو مرحله دیگر ضروری می‌نمایند.

در جریان مبارزات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، لژنه اولیه خبرنگاران و مستندسازان جنگی (بحران) در دوران معاصر راه افتاد که روایت فتحِ شهید آوینی، برجسته ترین آن‌ها بود.

دهه ۷۰ تا اواخر دهه ۸۰ دوره افول خبرنگاری بحران در ایران بود تا اینکه شروع آشوب‌های داخلی سال ۸۸ و به دنبال آن انقلاب‌های منطقه‌ای و پس از آن آغاز جنگ در سوریه، عراق و یمن و سپس حوادث متعدد طبیعی و غیرطبیعی در کشور، افراد و گروه‌هایی جلودار جریان دوم خبرنگاری و مستندسازی بحران شدند.

در این شرایط جمعی از اهالی رسانه و مستندسازان برای ثبت و روایت حوادث با تکیه بر تجربیات موفق گذشته و نیازسنجی و آینده نگری، همچنین با فرم روایی جدید روایت اول شخص مفرد و جمع ("منِ راوی" و "مایِ راوی") اقدام به راه اندازی گروهی با نام "روایت مقاومت" کردند.

در این نوع روایت، داستان توسط یک یا چند راوی روایت می‌شود که در بطن حادثه هستند. در روایت اول شخص، زاویه دید راوی، شخصیت او را مشخص می‌کند.

به بیان دیگر، زاویه روایت یعنی اینکه راوی چه موضعی دارد، کجا ایستاده و چقدر بر افراد و حادثه تسلط دارد.

گروه روایت مقاومت، پس از انواع آموزش‌های نظری و عملیاتی و تجربه حضور در بحران‌های داخلی و خارجی، هم‌اکنون یکی از معدود گروه‌های فعال در این حوزه است که امکانات و ظرفیت‌هایش در اختیار مردم و انقلاب است.

دریافت نویسنده این سطور با وجود تجربه حضور جمعی در بحران‌های داخلی و برخی از بحران‌های خارجی در سال‌های اخیر در کنار عملکرد رسانه‌های رسمی و غیررسمی در بحران‌های گذشته و کنونی، این است که آموزش تخصصی مستندساز و خبرنگارِ بحران پیش از بحران و تدوین پیوست رسانه‌ای در هر بحران از ضرورت‌های رسانه‌ای است که کوچکترین تاخیر در این امر، فرسنگ‌ها عقب ماندگی بین ما و رسانه‌های دنیا ایجاد می‌کند.

آنچه امروز و دیروز در سرپل ذهاب، آق قلا، پلدختر و خوزستان رخ داد (از دست رفتن مرجعیت رسانه، ریزش مخاطبان آن و پرچمداری سلبریتی‌ها)‌، محصول این عقب افتادگی است.